Talaba biliwi ha’m islep biliwi kerek

A	B	A and B	A or B	A xor B
not A
T	F	F	T	T	F
F	T	F	T	T	T
F	F	F	F	F	T
T	T	T	T	F	F

Bul jerde T ha’m F sa’ykes tu`rde True ha’m False ma’nislerin an`latadı. Əmeller a’dette not, and, or, xor ta’rtibi menen orınlanadı. Logikalıq an`latpalar ko`binshe sha’rtti tekseriw ushın qollanıladı.

Skalyar tipler.
Tip tu`sinigi programmlastırıw tillerinde tiykarg`ı tu`siniklerdin` biri bolıp esaplanadı. İslenip atırg`an programmada ob`ektler turaqlılar, o`zgeriwshiler, funktsiyalar, an`latpalar qaysısı bolıwınan qa`ddiy na`zer belgili tipke tiyisli boladı. Tip degende ob`ekttin` qabıl etiwi mu`mkin bolg`an ma`nisler ko`pligine ha`m usı ob`ekt u`stinde orınlanatug`ın a’meller tu`siniledi. Paskal` tilinde o`zgeriushilerdi tiykarınan 2 toparg`a ajratıw mu`mkin. 1.Ckalyar tipler 2. Ctruktralı tipler. Eger ob`ekt bir tu`rdegi komponentten ibarat bolsa, onda skalyar tipke tiyisli esaplanadı. Birden ko`p–bir neshe komponentten ibarat ob`ektler strukturalı tipke tiyisli esaplanadı. O`z na`wbetinde skalyar tiplerdi 2 toparg`a bo`liw mu`mkin.
1. Standart skalyar tipler 2. Standart anıq skalyar tipler. Standart skalyar tiplerge. integer, byte, char, ha`m boolean tipleri tiyisli. Pu`tin tip (-32768, 32767) intervalg`a tiyisli bolg`an pu`tin sanlar ko`pligin o`z ishine aladı. Pu`tin tip integer; ko`rnisinde ta`replenedi. Mısalı: var
sort, nomer, :integer;
index, x_koord, y_koord: integer;
Bul jazıw sort,nomer,indeks, x-koord, y-koord o`zgeriwshileri (-32768,32767) intervallarındag`ı pu`tin ma’selelerdi qabıl etiw mu`mkinshiligin berdiredi. Mısalı: sort=3.52; jazıwı qa’te esaplanadı. nomer:=365; operatorı tuwrı. Pu`tin o`zgeriwshilerdin` ha’r-biri mashina yadınan 2 bayt orın iyeleydi. Pu`tin o`zgeriwshiler ko`bnese parametrli tsikl operatorlarında ta’kirarlanıwshı tsikller ushın ha’m massiv elementlerin indekslew ushın qollanıladı. Pu`tin tiptegi ma’nisler menen islegende a’mellerdin` na’tiyjeleri (-32768,32767) diopozonınan shıqpawı kerek. byte-tipi integer tilinin` dara jag`dayı esaplanadı. Bul tipke (0,255) intervalındag`ı pu`tin sanlar tiyisli. Bul tiptegi o`zgeriwshiler to`mendegishe ta’riplenedi:
var
:byte;
Ma’selen: var
gran: byte;
min, max: byte;
jazıwı gran, min, max o`zgeriwshileri (0,255) intervalındag`ı pu`tin ma’nislerdi qabıl etetug`ınlıg`ın bildiredi.
byte tipine tiyisli ha’r bir o`zgeriwshi mashina yadınan 1 bayt orın iyeleydi, yag`nıy integer tipine salıstırg`anda mashina yadı 2 ese u`nemlenedi. Arifmetikalıq an`latpalarda byte ha’m integer tipi aralasıp keliwide mu`mkin, yag`nıy var
sum, i:integer; j:byte;
begin sum:=i+j; end.
(10^-38,10³⁸) aralıqtag`ı barlıq haqıyqıy sanlar real tipine esaplanadı. Haqıyqıy tipke tiyisli o`zgeriwshiler
var
:real; ko`rinisinde ta’riplenedi.
Mısalı: var
a,b:boolean;
jazıwı a ha’m b o`zgeriwshilerinin` logikalıq tipke tiyisli ekenligin an`latadı. Logikalıq tipke tiyisli bolg`an o`zgeriwshiler “true” yaki ”false”ma’nislerinin` birin qabıl etedi.
Ma’selen: Eger a:=2<3 ha’m b:=5>10 bolsa, onda a - true, b – false ma’nislerine iye boladı. Paskal tilinde false ha’m true ma’nisleri standart logikalıq tipke tiyisli bolıp, mashina yadınan 1 bayt orın iyeleydi.
Literli tipke tiyisli o`zgeriwshiler
var char, ko`rnisinde ta`replenedi. Mısalı:
var
harip,belgi; char;
jazıwı, harip xa`m belgi, o`zgeriwshileri literli ma`nis qabıl etetwg`ının bildiredi.
Paskalda litirli shamalar degende tildin` a`libesine kiretug`ın latın xa`m rus ha`ripleri, tsifrlar, a`meler xa`m arnawlı simvollar tu`sinledi. Mısalı:
harip:=’A’;
belgi:=’*’; yamasa belgi:=’ (probel)
char tipine tiyisli o`zgeriwshler u`stinde arifmetikalıq a`meller orınlaw mu`mkin emes. Biraq Paskal tilinde char tipine tiyisli o`zgeriwshilerdi salıstırıw mu`mkin. Mısalı:
’b’> ‘a’ true ma`nisin qabıl etedi, sebebi mashina a`libesinde ‘b’ ‘a’ dan keyin keledi. Sonday - aq literli shamalar u`stinde char, ord, pred xa`m succ a`mellerin orınlaw mu`mkin. Paskal tilinde joqarıda ko`rsetilgen tiplerden tısqarı paydalanıwshının` o`zi de tiper jaratıw imkaniyatına iye. Bul standart anıq skalyar tipler dep ataladı.Standart anıq skalyar tipler 2 toparg`a bo`linedi.
1. Elementler sanap o`tiliwshi tip.(perechislyaemıy)
2. Sheklendirilgen tip.
Bul tiyplerge tiyisli bolg`an o`zgeriushler mashina yadınan bir bayt orın aladı.Sonlıqtan tildegi elementler sanı 256 dan artpawı kerek. Standart anıq skalyar tiplerdi kirgiziw programmanı a`piwaylastıradı xa`m mashina yadın u`nemlewge mu`mkinshilik jaratadı.
Elementleri sanalıp o`tiliwshi tip to`mendegishe ta`replenedi.
type
=(<1-element, 2-element, …, n-element>);
var
:;
Mısalı:
type
kun=(g1, g2, g3, g4, g5, g6, qala);
qanig=(Ekon, Menej, Axb_tex, Xavfs, Tl kom, Krt);
grup=(q101, q102, q103, q104);
var
a,b,:gruppa; c:kun; d: qanig;
O`zgeriwshiler tipine tuwrıdan – tuwrı o`zgeriwshiler bo`liminde de ta’riplew mu`mkin. Mısalı:
var
a,b:(g101,g102,g103,g104);
Elementleri sanap o`tiwshi tip ta’rtiplestirilgen tipke tiyisli. Yag`nıy anıq elementlerin salıstırıw mu`mkin.Mısalı, g101type =m1 … m2;
var
: ;
Bul jerde m1 ha’m m2 turaqlılar, tipke tiyisli bolg`an o`zgeriwshinin` en` kishi ha’m en` u`lken ma’nisleri. m1 ha’m m2 o`zgeriwshileri real tipine tiyisli bolıwı kerek, char, boolean, integer tiplerine tiyisli bolıwı mu`mkin. Mısalı:
type
kun=1…31;
harip=’a’…..’e’;
var
is_ kun, qala: kun;
x1,x2:harip; jazıwı is_kun, qala o`zgeriwshileri 1 den 31 ge shekemgi pu`tin sanlarg`a ten` bolıwı mu`mkin, al x1 ha’m x2 ler ‘a‘, ’b‘, ’c‘, ’d‘, ’e‘ ha’riplerdin` birewine ten` ekenligin bildiredi. Ko`pshilik jag`dayda sheklendirilgen tipler
const min=1: max=31;
type kun:=min….max;
var is_kuni, qala: kun; ko`rinisinde ta’riplenedi. İnterval sheklerin o`zgertiw ushın turaqlılar bo`limine o`zgeris kiritiw jetkilikli.