Talaba biliwi ha’m islep biliwi kerek

3.2 Kiritiw ha`m shıg`arıw operatorları.
Jeke EEM lerde mag`lıwmatlardı kiritiw ushın tiykarınan klaviaturadan paydalanıladı.
O`zgeriwshilerge klaviaturadan ma`nis kiritiw ushın to`mendegi operatorlardan paydalanıladı:
read (x1, x2, …, xn);
readln (x1, x2, …, xn);
Bul jerde xi(i= ) kiritiwshi o`zgeriwshiler dizimi; read – operator atı bolıp, qaraqalpaqsha oqıw ma`nisin beredi. x1, x2, …, xn o`zgeriwshiler integer ha`m char tiplerinin` qa`legenine tiyisli bolıwı mu`mkin. read so`zinin` izindegi “ln” taza qatarg`a o`tiwdi an`latadı. Yag`nıy read ln operatorı dizimindegi o`zgeriwshilerge ma`nis kiritilgennen keyin kursordı jan`a qatarg`a alıp o`tedi. Bir qatarg`a bir neshe ma`nisler kiritilgende olardın` arasına “_” bos pozitsiya qoyıladı.
Mısalı, programmada a, b, c, d haqıyqıy o`zgeriwshilerine 2.5, 7.3, -17.5 ha`m 548.0 ma`nislerin kiritiw talap etilsin.
a) var
a, b, c, d: real;
begin;
read (a, b, c, d); …
B ul jag`dayda klaviaturadan 2.5 7.3 -17.5 ha`m 548.0 « » kiritiledi.
B ul jerde “ “ klaviaturadag`ı Enter klavishasın an`latadı.
b) …
read (a, b, c); read (d); …
Bul jag`dayda da ma`nisler joqarıdag`ıday kiritiledi.
2 .5 7.3 -17.5 ha`m 548.0 « » ko`rinisinde kirgiziledi.
v) … readln (a, b, c); read (d); endi ma`nisler
2.5 7.3 -17.5
548.0 ko`rinisinde kiritiledi.
G) … readln; readln (a,b); read (c,d); bul jag`dayda ma`nisler

2.5 7.3
-17.5 548.0 ko`rinisinde kiritiledi

Shıg`arıw operatorı ulıwma ko`riniste to`mendegishe jazıladı.
Write (a1: b1: c1, a2: b2: c2, …, an: bn: cn);
Writeln (a1: b1: c1, a2: b2: c2, …, an: bn: cn);
Writeln;
Bul jerde a1, a2, …, an – ma`nisleri shıg`arılatug`ın o`zgeriwshiler atları; b1, b2, …, bn - o`zgeriwshilerdi basqadan shıg`arıw ushın pozitsiya sanı; c1,c2, …,cn haqıyqıy tipte u`tirden keyingi bo`lshek bo`legi.
a1, a2, …, an integer, real, char, boolean, string tiplerinin` qa`legenine tiyisli bolıwı mu`mkin.
ha`m parametrlerinin` paydalanıw na`tiyjeni keste ko`rinisinde shıg`arıw yaki grafikler sızıwg`a mu`mkinshilik jaratadi. Mısalı, [1, 15] intervalında u = - x funktsiyasın sızıwdı to`mendegishe a`melge asırıw mu`mkin.
program masele1;
var x: integer;
begin
for x: = 1 to 15 do writeln (‘ ’,: x);
end
Dara jag`dayda shıg`arıw operatorları
Write (a1, a2, …, an);
Writeln (a1, a2, …, an); ko`rinisinde jazıw mu`mkin.
Mısallar:
1) meyli a, b, c pu`tin o`zgeriwshiler 12, -25 ha`m 7 ma`nislerine ten` bolsın. To`mendegi jag`daylardı ko`rip o`temiz.
a) … write (a, b); write (c); …
Bul jag`dayda turbo-paskal sistemasında ma`nisler bir qatardag`ı izbe-iz shıg`arıladı, olardın` arasında bos pozitsiya qoyılmaydı.
12 -257
b) … write (a, b, c); bul jag`dayda a`dettegi o`zgeshelik bolmaydı.
12 -25 7
v) … writeln (a, b); write (c); … bunda ma`nisler
12 -25
7 ko`rinisinde boladı.
g) … write (a:2, b:5, c:4); …bunda ma`nisler
12 -25 7 ko`rinisinde boladı.
d) … write (‘a=’, a:2, ‘b=’, b:5, ‘c=’, c:1); … bolsa ma`nisler
a = 12, v = -25, s = 7 ko`rinisinde shıg`arıladı.
2) Meyli a, b, c haqıyqıy o`zgeriwshilerge tiyisli bolıp, sa`ykes tu`rde 641.536, 1784.10 ha`m -7.4385 ma`nislerine ten` bolsın.
a) … writeln (a: 6: 2, b: 9: 2, c: 8: 4); …
bul jag`dayda na`tiyje
641.54 1784.10 -7.4385 ko`rinisinde boladı.
b) … writeln (a, b, c); …
bul jag`dayda na`tiyje
6.4153600000E+02, 1.78411000000E+04, -7.4385000000E+00 ko`rinisinde boladı.
3). Meyli aa) Eger a:=3, b:=5 bolsa, onda writeln (ab) eger a:=3, b:=1 bolsa, onda false na`tiyje alınadı.
Bir qatarda bir neshe na’tiyjeler shıg`arılg`anda, olardın` araların ashıw ushın “ _ “ belgiden paydalanadı. Mısalı:
……write (a,b); operatorı ornına
……write (a,’ ‘:4,b), nı jazıw a ha’m b o`zgeriwshiler ortasına 4 bos pozitsiya qaldırıladı.
Sırtqı algoritmlerdi programmalastırıw ushın menshiklew ha`m kiritiw-shıg`arıw operatorların biliw jetkilikli.
Mısalı:
1) Geron formulasınan paydalanıp, ta`repleri a, v, s bolg`an u`shmu`yeshlik maydanın esaplan`.
Algoritm blok sxeması

programma

program funs;
var x,y: real;
begin read (x);
if x<0 then y:=sqr (x)
else y:=sqrt (x);
writeln;
write (‘y=’, y:13:6);
end

1, x>1;
b) y = x, -1<=x<=1;

-1, x<-1
algoritm

programma
program y;
var
x, y: real;
begin
read (x);
if x>1 then y:=1
else
if x<-1 then y:=-1
else y:=x;
writeln;
write (‘y=’, y: 12: 5);
end

2) Kvadrat ten`lemenin` haqıyqıy korenlerin tabıw ushın algoritm ha`m programmasın du`zin`.
ax² + bx + c = 0, a < > 0
algoritm

programma
program kvd-tenl;
var
a, b, c, d, x1, x2: real;
real (a, b, c);
;
if d<0 then
begin writeln;
write (‘haq. kor. joq’);
end;
else
begin
d:=sqrt (d); a:=2*a;
x1:= (-b+d)/a; x2:= (-b-d)/a;
writeln
write (‘x1=’, x1);
write (‘x2=’, x2);
end.

Bul operatorlardın` orınlanıwın to`mendegi sxemalar ja`rdeminde tu`sindiriw mu`mkin:
a) b)
Bul operatorlar orınlang`anda da`slep - logikalıq an`latpanın` ma`nisi esaplanadı. Eger ol “ true “ ma`nis qabıl etse, onda a) jag`dayda S1- operator; b) jag`dayda bolsa S operatorı orınlanadı. Keyin if operatorı keyindegi operatorlar orınlanadı. Eger logikalıq an`latpa “false” ma`nis qabıl etse, onda a) jag`dayda S2 operatorı orınlanadı; b) jag`dayda bolsa, hesh qanday operator orınlanbastan, gezektegi operatorg`a o`tedi.
Paskal` tilinde bir if operatorının` ishinde ja`ne bir if operatorı paydalanılıwı mu`mkin. Mısalı:
…
if a<20 then if a>15 then writeln (‘15else writeln (‘a<=15’);
Programma to`mendegi algoritm boyınsha a`melge asırıladı.

If operatorın ishpe-ish paydalanıw programmanı quramalılastıradı. Sonlıqtan of operatorın ishpe – ish 2-3 ma’rteden artıq paydalanıw maqsetke muwapıq emes.
Mısallar:
1. Funktsiyanın` ma’nisin esaplaw ushın programma du`zin`.
a)
prograv geron;
var
a, b, c, p, s: real;
begin
read (a,b,c); p:=(a+b+c)/2;
s:= sqrt(p*(p-a)*(p-b)*(p-c));
Writeln(‘ s=’,8:9:3);
end.