Talaffuz ustida ishlash

ish turi - ajratib qo’yilgan tovushlarni tabaqalashtirish. Tarbiyachi tovushlarni ularning akustik va artikulyatsiya xususiyatlariga qarab farqlashga doir ishlarni bajaradi. Bunda u «obrazli» suratlardan foydalangan holda, ya’ni tovushni xayvonlar, narsalar va harakatlar chiqaradigan muayyan tovushlar bilan shartli ravishda taqqoslashni amalga oshiradi.

Bir vaqtning o’zida ushbu ish turi fonematik tinglash qobiliyatini takomillashtirish, tovushlarni aniq talaffuz qilishni o’rganishga yordam beradi.

2. 
   ish turi - so’zlardagi tovushlarni tabaqalashtirishdan iborat. Tarbiyachi nomlarida tabaqalashtiriladigan tovushlar ishtirok etadigan turli suratlar, narsalar, o’yinchoqlarni tanlab oladi hamda bolalarga ularni farqlashni o’rgatadi. Dastlab tabaqalashtiriladigan u yoki bu tovush mavjud bo’lgan so’z olinadi, so’ngra esa faqat bir dona tabaqalashtiriladigan tovush mavjud bo’lgan so’zlar, keyin esa har ikki tabaqalashtiriladigan tovushni o’z ichiga olgan so’zlar tanlanadi. Bolalar ularni aniq, to’g’ri talaffuz qilishlari va ularning farqlarini ko’rsata olishlari lozim. Bir vaqtning o’zida ushbu ish diksiyani yaxshilashga yordam beradi, so’zlarni talaffuzning orfoepik me’yorlariga muvofiq holda to’g’ri talaffuz qilishni ta’minlaydi.
   
3. 
   ish turi - nutqda tovushlarni tabaqalashtirish. Tarbiyachi so’zli o’yinlar, hikoyalar, syujetli suratlar, she’rlar, tez aytishlar, topishmoqlar, maqollar, matallar hamda tabaqalashtiriladigan tovushlar bilan boyitilgan boshqa nutqiy materiallarni tanlab oladi. Ayni paytda u bolalarning ushbu tovushlarni to’g’ri qo’llashlarini va ularni o’z talaffuzlari bilan aralashtirib yubormasliklarini nazorat qiladi.
   

Pedagog she’rlar, hikoyalarda tovushlarni tabaqalashtirish uchun materiallar berar ekan, u bir vaqtning o’zida bolalar bilan nutq sur’ati, diksiya, ovozdan to’g’ri foydalanishni mashq qilish imkoniyatiga ega bo’ladi hamda so’zlarni talaffuz etishning adabiy me’yorlarini hisobga olgan holda ularning to’g’ri talaffuz qilinishini kuzatib boradi.
Endi ko’rsatib o’tilgan ish turlaridan har bir yosh bosqichida foydalangan holda talaffuz ko’nikmalari, nutqning tovush madaniyatini amaliyotda qanday ishlab chiqish (shakllantirish) zarurligini ko’rib chiqamiz.

1. 
   yilu 6 oydan 3 yoshgacha bo’lgan davr