Ta’lim fakulteti

Axborotlarga nisbatan xavf-xatarlar tasnifi 
Xavfsizlik siyosatining eng asosiy vazifalaridan biri himoya tizimida potensial 
xavfli joylarni qidirib topish va ularni bartaraf etish hisoblanadi. 
Tekshirishlar shuni ko`rsatadiki, tarmoqdagi eng katta xavflar — bu ruxsatsiz 
kirishga mo`ljallangan maxsus dasturlar, kompyuter viruslari va dasturning ichiga 
joylashtirilgan maxsus kodlar bo`lib, ular kompyuter tarmoqlarining barcha obyektlari 
uchun katta xavf tug`diradi. 
Mamlakatimiz milliy iqtisodining hech bir tarmog`i samarali va mo`tadil tashkil 
qilingan axborot infratuzilmasisiz faoliyat ko`rsatishi mumkin emas. Hozirgi kunda 
milliy axborot resurslari har bir davlatning iqtisodiy va harbiy salohiyatini tashkil 
qiluvchi omillaridan biri bo`lib xizmat qilmoqda. Ushbu resursdan samarali 
foydalanish mamlakat xavfsizligini va demokratik axborotlashgan jamiyatni 
muvaffaqiyatli shakllantirishni ta’minlaydi. Bunday jamiyatda axborot almashuvi 
tezligi yuksaladi, axborotlarni yig`ish, saqlash, qayta ishlash va ulardan foydalanish 
bo`yicha ilg`or axborot – kommunikasiyalar texnologiyalarini qo`llash kengayadi. 
Turli xildagi axborotlar hududiy joylashishidan qat’iy nazar bizning kundalik 
hayotimizga Internet halqaro kompyuter tarmog`i orqali kirib keldi. Axborotlashgan 
jamiyat shu kompyuter tarmog`i orqali tezlik bilan shakllanib bormoqda. Axborotlar 
dunyosiga sayohat qilishda davlat chegaralari degan tushuncha yo`qolib bormoqda. 
Jahon kompyuter tarmog`i davlat boshqaruvini tubdan o`zgartirmoqda, ya’ni davlat 
axborotlarning tarqalishi mexanizmini boshqara olmay qolmoqda. Shuning uchun ham 
mavjud axborotlarga noqonuniy kirish, ulardan foydalanish va yo`qotish kabi 
muammolar dolzarb bo`lib qoldi. Bularning bari shaxs, jamiyat va davlatning axborot 

---

xavfsizligi darajasining pasayishiga olib kelmoqda. Davlatning axborot xavfsizligini 
ta’minlash muammosi milliy xavfsizlikni ta’minlashning asosiy va ajralmas qismi 
bo`lib, axborot himoyasi esa davlatning birlamchi masalalariga aylanmoqda. 
Ilmiy va amaliy tekshirishlar natijalarini umumlashtirish natijasida axborotlarga 
nisbatan xavf- xatarlarni quyidagicha tasniflash mumkin.
Axborot - bu jahon iqtisodiyotining asosi hisoblanadi, shuning uchun ham 
uyushtirilgan jinoiy guruhlar tomonidan axborotlarni saqlashda katta xavflar tug`iladi. 
Axborot - bu puldir. Pullar faqat 10% vaqt ichida fizik ko`rinishda aylanishda bo`lib, 
qolgan qismida esa ular axborotlar shaklida bo`ladi. Moliyaviy operasiyalarni amalga 
Tarmoqqa ta’sir uslubi: 
- interaktiv; 
- paketli; 
Foydalaniladigan vositalar bo`yicha: 
- standart dasturiy ta’minot; 
- maxsus dasturiy ta’minot; 
Xavfning maqsadi bo`yicha: 
- maxfiylikni buzish; 
- yaxlitlikni buzish; 
- ishonchlilikni buzish 
. 
. Ta’sir tamoyili bo`yicha: 
- obyekt (fayl, kanal)ga subyekt 
(foydalanuvchi) 
ni 
kirish 
imkoniyatidan foydalanish bilan; 
- 
yashirin 
kanallardan 
foydalanish bilan 
Ta’sir xarakteri bo`yicha: 
- aktiv ta’sir (qoidani buzish); 
- passiv ta’sir (kuzatish va 
tahlil). 
Axborotlarga nisbatan xavf – xatarlar (tahdidlar) tasnifi 
.Foydalaniladigan 
xato 
bo`yicha: 
- 
xavfsizlik 
siyosatining 
noadekvatligi; 
- adminstrator xatolari; 
- dasturdagi xatolar 
Ta’sir usuli bo`yicha obyektga 
bevosita ta’sir: 
- ruxsatlar tizimiga ta’siri; 
- bilvosita ta’sir. 
Hujum obyektining holati 
bo`yicha: 
- saqlash (diskda, lentada); 
- aloqa kanali bo`yicha uzatish; 
- 
qayta 
ishlashlar 
(foydalanuvchi jarayoni hujum 
obyekti bo`lganda). 
Hujum obyekti bo`yicha 
-
ma’lumotlarni qayta ishlashning 
avtomatlashtirilgan 
tarmoqlari 
subyektlari; 
- ma’lumotlarni qayta ishlashning 
avtomatlashtirilgan tarmoqlari 
obyektlari; 
- umuman ma’lumotlarni qayta 
ishlashning 
avtomatlashtirilgan 
tarmoqlari; 
- foydalanuvchilar jarayonlari; 
. ma’lumotlar paketlari va 
aloqa kanallari 

---

oshirishda axborotlar tizimi juda ham keng qo`llanilmoqda. Jinoiy guruhlar ushbu 
tizimlarga "hujum" qilib qonunsiz boyib ketishga harakat qilishadi. 
Axborot xavfsizligi haqida keyingi paytlarda ommaviy axborot vositalarida, 
gazeta va jurnallarda tez-tez tilga olinmoqda. Aslida axborot xavfsizligi masalasi kecha 
yoki bugun paydo bo`lgani yo`q. Tarixdan ma’lumki, biror narsaning qiymati oshgan 
sayin unga begona ta’sirlar ham ko`payib boradi. Ya’ni uning xavfsizligini ta’minlash 
masalasi paydo bo`ladi. Bugungi kunda ana shunday qadrli narsalardan biri bu 
axborotdir. Ayrim axborotlar juda qadriyatli yoki o`ta muhim bo`lganligi sababli 
bunday axborotni saqlaydigan, qayta ishlaydigan yoki uzatadigan kompyuter 
tizimlariga nisbatan turli – tuman yomon niyatli harakatlar mavjuddir. Masalan, 
buzg`unchi o`zining boshqa foydalanuvchi kabi ko`rsatishga intiluvchi, aloqa kanalini 
bildirmasdan eshitib olishi va o`zgartirishi mumkin. Zamonaviy kompyuter tizimlari 
va tarmoqlari, internet yomon niyatli odamlarga muhim maxfiy axborotni o`g`irlash, 
buzish yoki halokatlarga uchratish maqsadida korxona va tashkilotlarning ichki 
tarmoqlariga bostirib kirish uchun ko`plab imkoniyat yaratib beradi. Soha 
mataxassislarining e’tirof etishicha, axborot xavfsizligini kriptografik ta’minlash eng 
ishonchli va samarali usul hisoblanadi.
Axborot xavfsizligini ta’minlash – bu foydalanuvchining axborotlarini 
himoyalashga qo`yilgan me’yor va talablarni bajarishidir. Axborot xavfsizligi esa bu 
axborot foydalanuvchilariga va ko`plab axborot tizimlariga zarar keltiruvchi tabiiy 
yoki sun’iy xarakterga ega tasodifiy va uyushtirilgan ta’sirlardan axborotlarni va 
axborot kommunikasiya tizim obyektlarining himoyalanganligidir.
Axborotning narxi ko`pincha u joylashgan kompyuter tizimi narxidan yuz va 
ming marta yuqori bo`ladi. Demak, axborotni ruxsatsiz foydalanishdan, atayin 
o`zgartirishdan, yo`q qilishdan va boshqa jinoiy harakatlardan himoyalash 
zaruriyatining paydo bo`lishi tabiiydir. Axborotni himoyalash zaruriyati kompyuter 
tizimlari va tarmoqlari sohasida faoliyat ko`rsatuvchi mutaxassislar hamda zamonaviy 
kompyuter vositalaridan foydalanuvchilar e’tiborini jalb etmoqda.