Таълим вазирлиги ж. Х. Хужаев усимликлар физиологияси


Download 6.15 Mb.
Pdf ko'rish
bet59/83
Sana10.09.2023
Hajmi6.15 Mb.
#1675160
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   83
Bog'liq
O simliklar fiziologiyasi (J.Xo jayev)

66‘ Чизма. Моддаларнинг пастдан 
юцорига (рангсиз стрелкалр) ва 
юцоридан п а с тга (цора стрелка- 
лар) % аракати ш аклий равишдо 
тасвир^ш нган:
/-и л д и з ; 2— поя; 3— элаксимон 
найлар; 4 -у тка зу в ч и бойлам;
5 -б а р г; б— мена; 7—най;
8—флоэма; 9— ксилема.
моддалар асосан сахароза холатида хэракат 
Килади. Ассимилятор талаб кдпинадиган ёки захира сифатида тупланадиган 
жойларга етиб келгандан кейин элаксимон найлардан чикиб яна глюкоза 
кУринишида, симпласт йули билан маълум жойларга етказилади.
У сим ликнинг фаол Усувчи туким а ва органлари барглар, илдиз ва 
пояларнинг меристема тукималари, ёш генератив органлар органик 
моддаларни фаол равишда узига тортади. Бу органлар захирадаги ва воя- 
га етган, Усишдан тухтаган барглардан хам ассимиляторларни суриб олади. 
Моддаларнингхаракатланиш тезлиги хэрорат, суврежими, минерал озик- 
ланиш, фотосинтез, нафас олиш ва бошкаларга богликхолда узгаради. 
\ар оратнинг пасайиши, тУкималарда сувтакчиллигининг руёбга кели- 
ши, нафас олиш жадаллигининг (кислород етмаслик, захарли моддалар 
таъсирида) пасайиши натижасида энергиянинг камайиши, фотосинтез 
жадаллигининг пастлиги натижасида органик моддаларнинг кам хосил 
булиши кабиларнинг таъсиридан органик моддаларнинг харакатла-
www.ziyouz.com kutubxonasi


67-чихма. Углсводларнинг хлоропластларда %осил булиши 
во .ууж пйря цитоплазмасига чициши ( Курсонов, 1973): Рибул-! ,5-лиф-рибулозо- 
1,5 днфосфат; Ф Г К -ф о то гл и ц е р и н кислотаси; Ф ГА-ф осф оглицерин алдсгиди; 
Ф Д А -ф осф одиоксиацетон; АДФГ-аденозиндлф осф атглюкоза; У Д Ф Г -у р и д и н - 
лнф осф атглюкоза; Г - 1 -Ф-глю коио-1-ф осф ат; Г-б-Ф -глю коио-б-ф осф ат; Ф р -1 ,6 - 
диф -ф руктозо-1,6-диф осф ат, зо-6-ф осф ат; Ф р--1,6-диф -ф рукто.ю -1,6-дифосфат, 
Ф Р -6-ф руктозо-ф о сф а т; С а х-Ф -сахар ои ф осф ат; Сах-сахароза; Ф р-ф руктоза;
Гл—глю коза; Ф и -а н о р га н и к фосфор.
ниш и \а м сусглашади. Уз навбатида, усимликфункцияларинингинтег- 
рациясида ва ф изиологик жараёнларнинг фаоллигини белгилашда 
моддалар транспортининг^ам роли катта.
А .Л .К у р с а н о в (1976) Уз шогирдлари билан аник^аш ича, орга­
н и к моддалар вояга етган барглардан ёш баргларга Утади. Генератив 
о р га н л а р н и н г (гул ва мева) \о с и л булиш даврида уларга яцин ж ой- 
лашган барглар орга н и к моддаларни генератив органларни таъмин- 
лашга йуналтиради. А й н и ^ с а , ф изиологик фаол (Устирув) моддала- 
ри куп булган генератив органлар органик моддаларни купрок^узи- 
га тортади ва я х ш и р о к ривожланади. О рганик моддалар етишмай 
долган органларнинг ривож ла ни ш и сустлашади, айник,са, ёш гене­
ратив органлар (гунча ва гуллар) ку п р о к тукилади. Усимликларда 
содир буладиган бу жараёнларни урганиш ва уларнинг олдини олиш 
тадбирларини ишлаб ч и ^и ш ва амалиётга жорий этиш билан \оси л- 
д ор л икн и ке ски н ош ириш м ум ки н .
www.ziyouz.com kutubxonasi


VIII БОБ
УСИМЛИКЛАРНИНГ УСИШ И ВА РИВОЖЛАНИШИ
Усимликлар онтогенезини тавсифловчи энг му^им жараёнлар усиш ва 
ривожланишдир. Улар Усимлик танасидаги барча \аётий реакцияларнинг 
натижаси ^йсобланади, бу жараёнлар бир-бирига узвий бс^лИк, булиб, факрт 
усиш асосида ривожланиш ва ривожланиш асосида усиш тавсифланади. 
Натижада иккаласи усимликнинг\аётий циклини белгилайди. Бирокайни 
ва^гда усиш ва ривожланиш бир-биридан фарк,\ам кдпади.
Усиш - бу Усимликлар буйи ва эни тобора ортиб, умумий массанинг 
ошишидир. Бундай усиш орк^сига крйгмайди. Чунки янгидан-янги >ужайралар, 
тук,ималар ва органлар вужудга келиб, протоплазма ва ундаги органоидлар 
.(хлоропластлар, митохондриялар вабошкдлар) тухтовсиз шаклланиб туради.
Ривожланиш - усимликнинг^аётий циклини (онтогенезини) тавсиф­
ловчи ёшлик, вояга етиш, купайиш , кариш ва улиш арафаларидаги си- 
фатий морфологик ва физиологик узгаришларни уз ичига олади.
Бу жараёнларнинг узаро нисбати узгариб туриши мумкин. Масалан, 
айрим Усимликларда усиш анча фаол, ривожланиш эса жуда секин 
бориши, бошкдларида аксинча булиши мумкин.
Усиш жуда фаол кечадиган усимликлар танаси одатда йирик, усиш секин 
ва ривожланиш фаол булган усимликлар, аксинча карлик (кичик) булади. 
Бундай узгаришлар усимлик турларига, нааларнингхусусиятларига, ички ва 
таш^и омилларнингтаъсирига богли*;.
Усиш ва ривожланиш умумий бир яхлитликни таш кил этиб, Усим- 
л и к танасида кечадиган ф изиологик ва биокимёвий жараёнларга, усим- 
л и кн и н г илдиз оркали ва \аводан озикутниш ига, энергия билан таъ- 
минланишига, умуман, ассимиляция ва диссимиляцияда иштирок этувчи 
барча жараёнлар йигиндисига боглик, булади.
8.1. У С И М Л И К Л А Р Н И Н Г У С И Ш И
Усиш - Усимлик \аётининг фаоллик даражасини кУрсатувчи энг му- 
\и м жараёнлардан биридир. Ч у н ки бу жараён усимлик танасидаги барча 
физиологик ва биокимёвий реакциялар натижасида содир булиб, янги- 
дан-янги ^ужайраларнинг, органларнинг \осил булиши ва уларнинг уму­
мий КУРУК массасинингортиб бориши билан тавсифланади.
Усимликларнинг Усиши \айвонлардан ф а р ^ и равишда бутун онто- 
генезида давом килади ва янгидан-янги органлар \о с и л булади. Ш у- 
н и н г учун юз йиллик ва м инг йиллик дарахтларда \а м ёш, бир неча 
кунли к органларнинг борлигини куриш мумкин.
www.ziyouz.com kutubxonasi



Download 6.15 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   83




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling