Таълим вазирлиги ж. Х. Хужаев усимликлар физиологияси


Download 6.15 Mb.
Pdf ko'rish
bet60/83
Sana10.09.2023
Hajmi6.15 Mb.
#1675160
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   83
Bog'liq
O simliklar fiziologiyasi (J.Xo jayev)

УРУЕЛАРНИНГ УНИШ И.
Усиш асосан уругларнинг униш жараё- 
нида бошланади. Уруеда асосан учта мух,им кием мавжуд:
1) урурни коплаб турадиган ва уни ташки шароитнинг ноцулай омил- 
лари таъсиридан сацлайдиган кобик;
2) бошлангич муртакдан иборат эм- 
брионал кием (баргча, илдизча ва поянинг 
дастлабки кисми);
3) рамлаб ^уйиладиган моддаларнинг 
тупланиш ж ойи.
Рамлаб кУйиладиган моддаларнинг 
тупланиш ж о й и Усимлик турига караб 
\ар хил булиши мумкин. К упчилик и кки
паллали Усимликлардабу вазифани мур- 
т а к д а г и у р у р б а р гч а л а р б а ж а р а д и .
Моддалар тупланиш и натижасида улар- 
н и н г ^аж м и жуда катталашиб, урурни 
деярли тулдиради. Урурдаги муртакнинг 
бошка кисм лари бу вактда уруг баргла- 
ри билан к о б и к Уртасида жойлашган 
булади. Б уни ловия урурида кузатиш 
м ум кин (68-чизм а). Бир паллали усим - 
л и кл а р н и н г урурида рамлаб кУйилади- 
ган моддалар асосан эндоспермида ж о й­
лашган булади. Эндосперм урурнинг де­
ярли \ам м асини тулдириб турадиган бир 
турдаги паренхим атик тУкимадан ибо­
рат, муртак эса бир четга сурилган була- 
ди. Масалан, бурдой донида буни яхши 
куриш м у м ки н (69-чизма).
Урурнинг униш и, сувни шимиб олиб 
буртиши, эмбрионал тукималарнинг Уса бошлаши кобикёрилишига борлик 
Усиш жараёнида ферментлар иштирокида мураккаб органик моддаларнинг 
(оксиллар, полисахаридлар, ёрлар) оддий моддаларга (аминокислоталар, 
моносахаридлар, ёг кислоталар ва бошкалар) парчаланиши содир булади. 
Бунинг ^исобига муртакнинг Усиши бошланади. Рамлаб куйилган модда- 
лардан бушаган уруглар аста-секин буришиб куриб колади. Муртакдан усиб 
ч и д а н урурбаргчалар ва илдизчалар мустакил озикпана бошлайди. Урур- 
барглар ер устига чиккандан кейин яшил тусга киради (чунки хлорофилл 
\осил булади) ва^аводан озикпаниш бошланади. Илдизчалар эса тупрокдан 
озикпана бошлайди. Кейинчалик чин барглар шакллангандан сунг, урур- 
баргчаларнинг\аводан озйкпаниши тухтаб, улартукилиб кетиши мумкин!
68-чизма. Ловия у р у т :
А—устки томонидан кур и н и - 
ши; 5 - у р у г б ар ги ни нг ички 
томонидан кур и н и ш и 
С -эмбрионал кисм л арининг 
Усиши.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Шундай килиб, муртакнинг Усиши янги органларнинг хосил б^лиш и 
ва бошланжч органлар (иддизчалар ва уругбаргчалар) \ажмининг о ш иш и- 
га боглик^ Бу жараённингасосини *ужайраларнингб?линиши ва меристема 
тУцималарининг купайиши ташкил этади.
г
69-ниш а. Бугдод донининг буйига кесилган томонидан куриниши ■
А-у н и ш г а кадар куриниш и; в - у н и б ч и *а бошлаган пайтдаги 
куриниш и; / —муртак; ¿—эндосперм.
Х,УЖАЙРАЛАРНИНГУСИШ ФАЗАЛАРИ.
Усимликнингусиш и ун и
ташкил циладиган хужайраларнинг купайиш и ва Усишидан иборат.
Усимликларнинг вегетатив орган хужайралари ва гамета \осил к,илув- 
чн даайралар митоз йули билан булиниш натижасида \ар бир хужайра- 
дан иккита хужайра хосил булади. Митоз меристема хужайраси хаёт ц и к - 
лининг асосий бос^ичи булиб, булинишига к;обилиятли барча хужайра- 
лар учун хос хусусиятдир. Бундай хужайралар кетма-кет интерфаза, п ро­
фаза, метафаза, анафаза ва телофаза боскичларини Утайди (70-чизма).
Интерфазада ядро тинч турса-да, унда мураккаб биокимёвий т а й - 
ергарлик боради. Хромосомалар таркибига кирувчи нуклеин кислота- 
лари, гистонлар и к к и баробар ортади. М и т о з учун зарур энергия м а- 
териаллари тупланади. Интерфазада м у \и м жараён - хромосомалар- 
н и н г кайта жуфтланиши боради.
Митознинг биринчи фазаси профаза булиб, унда ядро йириклашади. 
дужайрадаги органоидлар ядродан узомашади. Интерфазадаги ёзилган 
\олатдаги хромосома иплари спиралланиб йугонлашади. Профаза охирида 
ядро мембранаси асосий плазмага кушилиб кетади, ядроча сак^аниб цолади. 
Нуклеоплазма хужайра цитоллазмасига кУшилади. Профаза охирида 
хромосома иплари а н и к ва кУшкават булиб кУринади. Центриоллар
www.ziyouz.com kutubxonasi


хужайранинг и кки цутбига томон кетали. Лекин усимлик ^ужайрасида 
центриоллар ( ^ й ю н ^ужайрасидан фарк,пи) булмайди. Уларнинг вазифасини 
хужайра кугбларида тУгшанган эндоплазматик тур мембраналари бажаради.

Download 6.15 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   83




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling