Ta‟lim vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

SQning ko„rsatkichlarini hisoblash. SQ qo‗yidagicha klassifikatsiyalanadi (4.20-rasm):

4.20-rasm. Elementli sinxronizatsiya qurilmasining klassifikatsiyasi

1. 
   Ishlatiladigan kirish signalini ko‗rinishi bo‗yicha:
   
   • 
     maxsus impulslar bilan to‗g‗irlash qurilmasi;
     
   • 
     ishchi impulslar bilan to‗g‗irlash qurilmasi.
     

Birinchi ko‗rinishda axborot kanallari bilan birgalikda maxsus sinxronizatsiya kanali tashkil qilinadi yoki axborot kanali polosasining bir qismi pilot signallar uzatish uchun ajratiladi.
Ammo bu yo‗l qo‗shimcha quvvat ishlatilishiga olib keladi. Alohida chastota polosasini ajratilishi axborot uzatish tezligini pasaytiradi, hamda qabul qiluvchi – uzatuvchi qurilmalarni murakkablashtiradi. Undan tashqari mustaqil uzatiladigan maxsus signallar va BRS, turli buzilishlarga duchor bo‗ladi, bu esa ularni joylashishini qiyinlashtiradi. Amalda ishchi impulslarni ishlatilishi kengroq qo‗llaniladi.

2. 
   SI yoki taktli impulslar (TI) shakllantirish yo‗li quyidagilarga bo‗linadi :
   
   • 
     birlashtirilmagan tizim (ochiq tizim), boshqacha qilib aytganda rezonansli sinxronizatsiya tizimi;
     
   • 
     birlashtirilgan tizim (yopiq tizim) – avtomatik boshqaruv tizimi deb nomlanadi.
     

Amalda ko‗proq birlashtirilgan SQlari ishlatiladi. Birlashtirilgan SQlarda sinxroimpulslar takt generatorlarida ishlab chiqariladi.
Takt generatorlari chastotasiga ta‘sir orqali SQni generator ko‗rsatkichlariga bevosita ta‘sir tizimi va boshqacha, qiya ta‘sirli tizimlarga bo‗linadi (4.21-rasm).
ТI



4.21-rasm. Takt generatoriga bevosita ta‘sir ko‗rsatuvchi SQ

Fazalar tarqalib ketishi, FDda aniqlangandek, u inersiya elementi (IE) orqali kirish signali ko‗rinishida bo‗ladi va boshqaruvchi qurilma (BQ) TGga bevosita ta‘sir etadi, uni kerakli bo‗lgan tomonga o‗zgartirib, IE signalni chiqishda o‗rtacha qiladi.

Hamma SQlarni kamchiligi shundaki, TGga bevosita ta‘sir TGning ishlash qobiliyatini pasayishi, uning parametrlariga ta‘siri, bitta TGni bir nechta SQlarga ishlatishga mumkin emasligi natijasida yuzaga keladigan hol. Shuning uchun SQning bu ko‗rinishi oddiy sxema kerak bo‗lganda ishlatiladi.
SQ ning birlashtirilgan tizimi, TGga bevosita ta‘siri bor, ular quyidagilarga bo‗linadi (4.22-rasm):

• 
  releli boshqaruv, unda boshqaruvchi signal vaqti-vaqti bilan uzatiladi va boshqaruvchi signal soniga praporsional holda TI fazasini har doim bir xil qiymatga o‗zgartiradi;
  
• 
  yumshoq boshqaruv, unda boshqaruv signali doimo fazalar tarqalishi qiymatiga ko‗ra generator chastotasini o‗lchaydi.
  

4.22-rasm. TG ga bevosita ta‘sir ko‗rsatuvchi qurilma

Bunda BQ oraliq moslashtirishga (OM) ta‘sir etadi, u esa chastota bo‗luvchi sifatida ishlatiladi.

Amalda keng qo‗lamda TGga bevosita ta‘sir etmaydigan sinxronizatsiya qurilmalari ishlatiladi, ular mahalliy taktli tebranishlar o‗tkazadigan oraliqli o‗zgartirgichga ta‘siri bor. OM sifatida odatda, TIlarni ortidan boruvchi chastotalarni bo‗luvchi (ChB) qurilma tushuniladi. ChB ishini boshqarilayotganda TIlarni chiqishdagi fazalarini o‗zgartirish mumkin. ChBli qurilmalarni butunlay diskret elementlarda ishlatish mumkin, bu esa ularni ishlab-chiqarilishini va sozlanishini soddalashtiradi.

Chastotalarni bo‗luvchi

Shakllantirgich (Sh)
Eng katta ko‗lamda diskret boshqaruvli sxema ishlatiladi. Diskret boshqaruvli SQni ishlash jarayoni struktura sxemasi 4.23-rasmda keltirilgan.



Generator



Signallarni boshqaruv


4.23-rasm. Diskret boshqaruvli SQni ishlash jarayoni struktura sxemasi


G – taktli chastotadan m marta katta bo‗lgan sinusoidal tebranishlarni ishlab chiqaruvchi generator:


^Fyuch^=mft
bu yerda m – chastota bo‗luvchisining bo‗linma koeffitsienti;
Sh – sinusoidal tebranishni f_yuch chastotali impuls ketma-ketligiga shakllantirgich;
IQ va A – impulslarni qo‗shish va ayirish sxemasi.
So‗ngra impulslar ketma-ketligi m ga bo‗linadi. Bo‗lish jarayoni vaqt diagrammasi bilan ko‗rsatilgan (4.24-rasm).
Agar bo‗luvchining kirishiga IQ va AS orqali qo‗shimcha impuls bersak, unda chiqish impulslari kattalikdan oldinga ketish orqali suriladi:

t 
1



^f yuch

yana, qo‗shimcha impulslar YuCh generatorining faza impulslari bilan ustma-ust tushmasligi lozim.

Agar bitta impulsni olib tashlasak, unda chiqish impulslarining fazasi
∆t qiymatiga o‗zgaradi. Shunday qilib, tashqari yo‗nalishda impulslarni qo‗shish yoki ayirish yo‗li bilan taktli faza ketma-ketligini o‗zgartirish mumkin.

t


t


_t m=4 chiqishda xar 4 impuls uzatiladi
t
kechikish

^t t 

1

^fюч

_t o‗tib ketish
4.24-rasm. SQni ishlash jarayonini tushuntiruvchi vaqt diagrammasi

Berilgan SQ past va o‗rtacha tezlikli tizimlarda DMUda ishlatiladi. Diskret boshqaruvli sinxronizatsiya tizimini ba‘zi xarakteristikalarini ko‗rib chiqamiz.

Diskret boshqaruvli SQ larni parametrlari:

1. 
   TI fazasini τ₀ elementli impulslar qismiga siljishlari, bir impulsni qo‗shilishi yoki ayrilishi to‗g‗irlash qadami deb ataladi:
   

  ^t  ¹ .
 ₀ m

2. 
   SQ doimiy va o‗zgaruvchan to‗g‗irlash effektiga bo‗linadi. Doimiy to‗g‗irlash effektli SQlar faza o‗zgarishlaridan qat‘iy nazar, TI faza doimo quyidagi kattalikga o‗zgaradi:
   

  ^{ 0} .

к.э _m


O‗zgaruvchanda esa:

^к.э ^{ }к
 _{0 ,}