Ta’lim vazirligi o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

Tur mezonlari.
Turga mos belgi xossalari yigindisi tur mezonlari deb ataladi. Tur mezonlari tubandagilar:
Morfologik mezon. Morfologik mezon bir turga kiruvchi individlarning tasiri va ichki tomonidan oxshashligi ifodalanadi. Qora qarga va ola qarga har hil turlarga mansub. Ularni siz tashqi tomondan farqlay olasiz. Shu bilan bir qatorda tashqi tomonidan bir- biriga juda oxshash, lekin ozaro chatishmaydigan turlar ham uchraydi. Ular qiyofadosh turlar deyiladi.Chunonchi drozofilada 2 ta , bezgak chivinida va qora kalamushda ham 2 ta qiyofadosh turlar malum. Binobarin, morfologik mezonning ozgina turni farq qilish uchun yetarli emas.Lekin morfologik mezon uzoq vaqt turlarni aniqlashda asosiy va yagona hisoblangan.( 24- rasm).
Fiziologik mezon. Bu turga kiruvchi individlarda hayotiy jarayonlar, ayniqsa kopayishining oxshashligi boladi. Har hiltur vakillari bir- biri bilan chatishmaydi, chatishsa ham nasl bermaydi. Turlarning chatishmasigi jinsiy organlar tuzulishidagi farqlar, kopayish muddatining turlicha bolishi bilan izohlanadi. Bu oz- ozidan fiziologik mezon ham turlarning bir- biridan farq qilishi uchun yetarli emasligini korsatadi.
Biokimyoviy mezon. Har hil turga kiruvchi organizmlar ozining kimyoviy tarkibi, oqsil, uglevod, peptidlar, nuklein kislotalar va boshqa organik moddalari bilan farq qiladi. Lekin asosiy farq har bir tur uchun xos irsiy material DNK molekulalari va hujayradagi oqsillarning sifati va miqdoridagi farqdadir. Organizmlarning qaysi turiga kirishini aniqlash uchun ulardagi nuklein kislotalari farqini belgilash hal qiluvchi ahamiyatga ega bolishi mumkin.
Geografik mezon. Tur tarqalgan hudud katta yoki kichik, har joyda yoki yoppasiga bolishi mumkin. Lekin bazan turlarning ishgol qilingan areali nihoyatda keng maydonni egallashi mumkin. Bu esa oz navbatida geografik mezon boshqa mezonlar kabi turning oziga xos belgisi bola olmasligini korsatadi.
Ekologik mezon. Mazkur mezon ostida har bir turga kiruvchi organizmlarning konkret muhit sharoitida yashashi, unga mosjashganligini tushunishlozim. Masalan dalalar, otloqlarda zaharli ayiqtovon, sernam yerlarda sudraluvchi ayiqtovon, daryo, kolmak chetlarida, botqoqliklarda achishtiradigan ayiqtosh turlari uchraydi.
Genetik mezon.Bu mezonda har bir turga xos xromosomalar soni, tuzilishi, maxsus boyoqlar bilan boyalishi tushuniladi. Qora kalamushning ikkita qiyofadosh turining birida 38, ikkinchisida 42 xromasoma bor. Genetik mezon barqaror bolsada, bu oxshashlik nisbiy sanaladi.Birdan tashqari har hil turlarda xromosomalar soni teng bolishi mumkin. Masalan karam va turpda 18 tadan xromasoma bor.
Yuqorida qayd qilingan mezonlardan birontasi ham har yoqlama hisoblanmaydi. Shu bois turlarni aniqlashda ularning hammasidan yoki kopchiligidan foydalanish talab qilinadi.