Таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Битирув малакавий ишининг амалий аҳамияти. Битирув 
малакавий ишида ишлаб чиқилган таклиф ва тавсиялардан дори 
воситаларини сотувчи корхоналари даромадларини хисобга олишда,
аудиторлик текширувидан ўтказишда, таҳлил қилишда, уларнинг 
даромадларини ошириш йўлларини ишлаб чиқишда фойдаланиш мумкин. 
Натижаларининг амалётга тадбиқ етилиши битирув малакавий ишидаги 
илмий тавсиялар “КЎК ОЛМОС” МЧЖ фаолиятида фойдаланиш учун қабул 
қилинди. 
Ишнинг тузилиши ва ҳажми. Битирув малакавий иши кириш, тўртта 
боб, хулосалар, фойдаланилган адабиётлар рўйхатидан иборат бўлиб, 9 та 
жадвал ва 9 та чизмани ўз ичига олган, битирув малакавий ишининг умумий 
ҳажми 99 бетдан иборат. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

8 
I- БОБ. ДОРИ ВОСИТАЛАРИНИ СОТУВЧИ КОРХОНАЛАРДА 
ДАРОМАДЛАР АУДИТИНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ 
1.1.Даромадларнинг хисоб ва аудит обекти сифатидаги талқини. 
Бозор иқтисодиёти шароитида даромад ва фойда корхоналар хўжалик 
фаолиятининг натижаларини ифодаловчи, шунингдек уларнинг мақсадини 
белгилаб берувчи асосий кўрсаткичлар саналади. Даромад ва фойда хўжалик 
юритувчи субектларнинг макон ва замонда фаолият кўрсатиши ва 
ривожланишининг асоси (негизи) ҳисобланади. Корхоналарнинг даромади ва 
фойдаси нафақат уларни ривожлантириш воситаси, балким у давлат 
бюджетини маблағ билан таъминлашнинг ҳам енг асосий манбаларидан бири 
ҳисобланади. 
Режали 
иқтисодиётдан 
бозор 
муносабатларига 
асосланган 
иқтисодиётга ўтиш корхоналарга, шу жумладан дори воситаларини сотувчи 
корхоналарига даромад келтирадиган ҳар қандай қонунга зид бўлмаган 
фаолият турларини олиб боришларига имкон яратди. Бу, ўз навбатида, дори 
воситаларини сотувчи корхоналари даромадларининг вужудга келиш 
манбаларини кўпайишига ҳам олиб келди.
Агар, илгарилари, улар даромадни, асосан, харид товарларни 
сотишдан олган бўлсалар, ҳозирги бозор муносабатлари шароитида улар 
савдо фаолиятидан ташқари ишлаб чиқариш, хизмат кўрсатиш, инвестиция, 
молиявий ва бошқа фаолият турларидан ҳам сезиларли даражада қўшимча 
даромад олмоқдалар. 
Буларнинг барчаси иқтисодиётни еркинлаштириш шароитида 
корхоналар даромадларининг мазмун-моҳиятига янгича ёндашувни тақозо 
қилмоқда. 
Мустақиллик йилларида республикамизда қабул қилинган меъёрий- 
хуқуқий ҳужжатларда ҳамда чоп қилинган адабиётларда корхоналар 
даромади ва фойдаси тушунчаларига янгича таърифлар келтирилди, 
уларнинг янгича таснифи ва тавсифлари берилди. Қуйида ушбу 
кўрсаткичларнинг моҳиятига тўхталиб ўтамиз. 

---

9 
Ҳар қандай хўжалик юритувчи субектнинг фаолият юритишидан бош 
мақсади даромад олишдир. Хўжалик фаолиятидан олинадиган даромадларни 
тан олиш, баҳолаш, ва уларни ҳисобини юритишни меъёрий тартибга солиш 
учун Ўзбекистон Республикасининг “Бухгалтерия ҳисоби тўғрисидаги” 
қонунига мувофиқ меъёрий тартибга солиш тизими елементи бўлган “Асосий 
хўжалик фаолиятидан тушган даромадлар” номли № 2 БХМС ишлаб 
чиқилган.
Ушбу стандартга мувофик “Даромад - дэганда хўжалик юритувчи 
субектнинг оддий фаолияти давомида олинган даромадлар, шу жумладан 
маҳсулотни сотиш (ишларни бажариш ва хизмат кўрсатиш)дан олинган 
даромадлар, олинган фоизлар, дивидендлар, роялтилар ва бошқалар 
тушунилади.
2
АҚШда умумий қабул қилинган ҳисоб тамойилларида (Generally 
accepted Accounting Principles – GAAP) “... даромад – бу активларнинг ошиши 
ёки мажбуриятларни бошқариш, ёки уларнинг уйгунлигидир” деб эътироф 
этилган.
3
Бухгалтерия ҳисоби халқаро андозалари (БХХС) (ИАС 18)да
“Даромад – бу ҳисобот даврида активларнинг ошиши ёки кўпайиши 
кўринишида иқтисодий нафларни ошиб бориши ёки мажбуриятларнинг 
камайиши бўлиб аксиядорлик капитали эгалари томонидан қўйилмалар 
билан боғлиқ бўлмаган хусусий капиталнинг ошиши билан ифода этилади ” 
деб қайд этилган.
4
Россия Федерациясининг “Корхоналар даромадлари” 9/99-сонли 
бухгалтерия ҳисоб бўйича Низомида (БХН) даромадга қуйидагича таъриф 
берилган “... корхона даромадлари деб активлар (пул маблағлари, бошқа мол 
мулк) келиб тушиши ва (ёки) мажбуриятларни қопланиши натижасида ушбу
2
“Асосий хўжалик фаолиятидан тушган даромадлар” номли №2 БХМС, Ўзбекистон Республикаси 
Бухгалтерия ҳисоби миллий стандартлари тўплами. – Тошкент “Норма” МЧЖ, 2006 – 352 бет 50 -51 бетлар. 
3
Качалин В.В. Финансовый учет и отчетност в соотвецвии со стандартами ААП. М.: Дело, 2000г 432 бет
4
Терехова В.А..Международные и насионалные стандарты учета и финансовой отчетности : 2-е изд., 
перераб. и допол./-СПб: Питер, 2003. -272 c.54-56 бетлар 

---

10 
корхона капитали ошиши, иштирокчилар қуйилмалари бундан мустаснодир 
(хусусий мол мулк), натижасида иқтисодий нафлар ошишидир”
5
Айрим олимлар ялпи даромадни фақат корхоналарнинг ишлаб 
чиқарилган маҳсулот (ишлар, хизматлар)ни сотишдан олинган соф пул 
тушуми ва бошқа маблағлар мажмуаси сифатида эътироф этганлар. 
Жумладан, Т.Тошмуродов шундай деб ёзади: «Даромад – корхона, 
муассаса, ташкилотлар ёки айрим жисмоний шахслар ҳисобига келиб 
тушадиган софпул ва бошқа маблағлар. …. У фойда ва умумий иш ҳақини ўз 
ичига олиб, қуйидаги формула билан ҳисобланади: