Ta'limi vazirligi 0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi asqar n ig ‘m atov

2 8
EKOTURIZM asoslari
juda katta m iqdorda moliyaviy foyda keltirgan. K o‘p o ‘tm ay grand- 
tu rlar tab iat q o ‘yniga qilinadigan sayyohlik bilan b ir qatorda 
mahalliy xalqlarning folklorlari bilan tanishish sayyohligini qo ‘shib 
oldi. C hunki qadim dan shakllanib kelgan m ahalliy xalq folklori 
ko ‘p incha joy tabiatining in ’ikosi ekanligi m a ’lum.
Aynan Shveysariyada birinchi b o iib 1913-yilda mintaqaviy m iq­
yosdagi atrof-m uhitni muhofaza qilishga oid konferensiya chaqiril- 
di va tegishli hujjatlar qabul qilindi. Shu davrda Shveysariyada

---

Nazariy qism. Ekoturizm  — m u staqil fan sohasi
2 9
davlatning alohida e ’tibori bilan qo'riqlanadigan tabiiy hududlar 
ajratildi. Q o‘riqxonalarga qilinadigan sayohat garchand ekoturizm 
deb nom lanm asa-da, ular «tabiatga yo'naltirilgan turizm» sifatida 
yuzaga kela boshladi. Tabiat turizmiga misollar qatorida ko‘pgina 
m am lakatlarda am alga kiritilgan turistik m arshrutlarni kiritib 
bo'lmaydi. Masalan, 1872-yilda AQSHdagi Yellouston milliy bog'ini 
tashkil etishdan maqsad tabiat turizmini emas, balki fuqarolarning 
dam olishi va ijodiy faoliyatlarini tiklashni uyushtirish edi.
Yuqorida aytib o ‘tilganidek, turizm atrof-m uhitni muhofaza 
qilish, tabiat boyliklaridan oqilona foydalanish va buzilgan tabiiy 
komplekslarini qayta tiklashga yo‘naltirilgan taqdirdagina ekoturizm 
bo‘la oladi. Bunda dam olish, hordiq chiqarish yoki insonlarning 
biror ruhiy yoki jism oniy imkoniyatlarini tiklash ikkinchi darajali 
bo‘lib hisoblanadi. M azkur g‘oya kishilik jamiyati uchun yaqinda 
paydo bo‘lgan emas. Bundan 2500 yil aw al Markaziy Osiyoda hukm 
surgan zard u sh tiy lik n in g «Avesto» k itobida tab iatg a b o ‘lgan 
munosabatning, kishilarning qanday xo‘jalik faoliyat yuritishlaridan 
qati nazar, yozma ravishda cheklanganligi fikrimizning yaqqol dalili 
sifatida xizmat qilishi mumkin. Unga zarar yetkazish Mitra «xudo» 
siga shak keltirish bilan tenglashtirilgan. Afsuski, qoidabuzarlarga 
nisbatan jazo tariqasida ekotizimdagi zaharli yoki vahshiy hayvon- 
larni o'ldirish hukmi qo'llangan1.
Aldo Lepoldning m ashhur «Yer etikasi»da: «Bir butunlikka, 
barqarorlikka va go‘zallikka intilayotgan har bir jam oa hayoti — 
to ‘g‘ri va aks harakatlar esa — n oto‘g ‘ri»deb bitilgan. Kishilik jam i- 
yatidagi bir butunlik, barqarorlik; go'zallik tabiat bilan bevosita 
bog'langan va shuning uchun ham falsafiy jihatdan ekoturizmni 
oddiy shaklda nam oyon etgan.
Turizm ning ekologik yo'nalishi aslida XX asrning 70-yillaridan 
boshlangan. 1972-yilda Skandinaviya mamlakatlari fuqarolari uchun 
kitlarni tom osha qilish va ularni o'rganish m aqsadida turistik 
marshrutlar uyushtirilgan. Ushbu turizm dan tushgan mablag‘ kit­
larni muhofaza qilish uchun ishlatilgani ham ekoturistik marshrut 
sifatida e ’tiro f etilgan. Keyinchalik bunday turistik m arshrutlar 
Yevropaning boshqa mamlakatlari, Uzoq Sharq, Shimoliy Amerika 
davlatlarida ham uyushtirila boshlandi.