Ta'limi vazirligi 0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi asqar n ig ‘m atov

rejalashtirish, boshqarish va yakunlash davom ida ко ‘zd a tutiladigan 
ham da am alda realizatsiya qilinadigan a tro f tabiiy muhit va sayohat- 
chilarning tabiiy ham da antropogen om illar t a ’sirida yuzaga kelishi 
mumkin bo ‘Igan salbiy holatlardan saqlanganlik darajasi.
Ekologik xavfli vaziyatlar ekoturizm da, u antropogen, tabiiy, 
texnogen yoki boshqa om illar natijasida yuzaga kelishidan q at’i nazar, 
sodir etilishi va rivojlanishi uch u n Y erning geografik qobig‘i m akon 
vazifasini o'taydi. B undan tashqari ekoturlarni tanlashda landshaft- 
larning inson ta ’siriga barqarorligini aniqlash va tadqiq qilish ham
4 — A .N ig ‘m atov, N .S h o m urotova

---

5 0
EKOTURIZM asoslari
m uhim aham iyat kasb etadi. C hunki turli landshaftlar ekoturizm da 
sodir etiladigan antropogen ta ’sirni tu rlich a qabul qilishi isbot talab 
etm aydigan aksiom adir. Bir xil sayyohlik jaray on i, tu n d ra va chala- 
ch o 'llard a tabiiy atro f-m u h itn i tu rlich a ifloslaydi.
Endilikda ekoturizm ning «ochilgan va baholangan»tabiiy obyekt- 
larni saqlab qolish, y a’ni m uhofazalash va u n d an oqilona foydala- 
nishni m aqbullashtirish m asalalarini tabiat qonunlari bilan uyg‘u n - 
lashgan holda olib borish lozim ligini yana b ir b o r ta ’kidlam oqchi- 
m iz (N ig ‘m a to v , 2004). Bu o 'r in d a ek o lo g ik ta d q iq o tla rn in g
aham iyati kattaligini e ’tiro f qilar ekanm iz, b arch a tabiiy va ijtimoiy 
yoki aralash turdagi hodisa va jarayonlarni aynan tabiiy geografik 
m ajm ualar doirasida yoki uning taksonom ik birliklarida o £rganish 
talab etiladi. Z ero a n tro p o g e n ta ’sir natijdasida kuchayayotgan 
c h o ‘llashish, sh o £rlanish, radioaktiv ifloslanish, ozon qatlam ining 
yemirilishi, okeanlarda planktonlarning yo'qolib borishi hech qanday 
m a ’m uriy chegarada em as, balki tabiiy geografik chegaralar m iqyo- 
sida kechayotgan salbiy ekologik jarayon va hodisalardir.
Ekoturistik xavfsizlikni tabiiy geografik kom plekslar (ch o ‘l, chala 
c h o £l, dasht, past to g £, o 'rta c h a balandlikdagi to g ', baland to g £ kabi 
hud u d lar) doirasida o ‘rganish, xulosalash, baholash, bashoratlash, 
boshqarish va turli xarakterdagi ijtim oiy m exanizm larni yaratishda 
quyidagilarni e ’tiborga olish m aqsadga muvofiq:
S birinchidan
— ekoturizm natijasida tabiatda sodir bo'luvchi 
favqulodda va evolutsion tarzda rivojlanuvchi, sayyohlar xavfsizligi 
va tabiiy m uvozanatga salbiy ta ’sir etuvchi vaziyatlar (b o 'ro n , zilzila, 
surilm a va h.k.);
S ikkinchidan
— ekoturistik om illarning tabiiy geografik ja ra ­
y o nlar natijasida ekologik xavfli vaziyat darajasiga yetishi va fav­
q u lo d d a tus olishi (zaharli gazlarning sh am o llar natijasida olib 
ketilishi, gidrografik obyektlar orqali oqizilishi...);