Ta'limi vazirligi 0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi asqar n ig ‘m atov

Ikkin ch idan, xavfsizlik nafaqat texnogen y o k i tabiiy fa vqu lo dda  
holatlar va jarayonlardan organizmlarning saqlanganlik darajasi, balki 
и ко ‘zga ко ‘rinmas ham da bilvosita ta ’sir etuvchi hodisa va ja ra yo n la r 
orqali yu zaga kelishi ham mumkin.
M asalan, issiqxona sam arasi 
(bug'xonaviy ta ’sir) tufayli iqlim ning sekin-astalik bilan isib borishi 
va uning natijasida c h o ‘llanish jarayonining yuzaga kelishi. O qibatda 
c h o £llangan yerlarda o ‘sim lik va hayvonot dunyosining tu r va xil 
jih atid an kam ayishi, y a ’ni biologik xilm a-xillikning inqirozi ham da 
insonlar u ch u n noqulay ekologik sh aro itlarn in g yuzaga kelishi. 
A lb atta, b u n d ay xavfsizlik ek o logik x a ra k terd ag i (x usu siy atli) 
xavfsizlikka kiradi. Lekin u ijtim oiy, iqtisodiy, siyosiy, m adaniy-

---

4 8
EKOTURIZM asoslari
m a ’rifiy va shu kabi xususiyatlarga ham ega b o ‘lishi m um kin. 
Bizningcha «xavfsizlik»tushunchasini alohida ibora sifatida muayyan 
fanda ishlatish o 'rin li emas. Xavfsizlik o 'z xarakteriga k o 'ra uning 
q o 'sh im ch a, to 'ld ia iv c h i va aniqlovchi so ‘z yoki so ‘z birikm alari 
bilan ishlatilishi m aqsadga muvofiq.
T uristik m arshrutlar kishilarning o'zga joylardagi xatti-h arak at- 
lari bilan bevosita bog'liq bo'lgani u ch u n ham k o 'zd a tutilm agan 
voqea va hodisalarni keltirib chiqarishi m um kin. U shbu turistik 
xavfsizlik u ning turlariga qarab tu rlicha k o 'rin ish d a, shaklda va 
darajada nam oyon bo'ladi. M asalan, shaharlarda tarixiy-m adaniy 
obidalarga sayohat qilishda y o 'l-tra n sp o rt halokatlari, jam oatchilik 
tartibining buzilishi, oziq-ovqat m ahsulotlari sifati yoki ovqatlanishga 
oid turistik xavflilik ko 'rinishlari nam oyon bo 'lsa, ekologik turizm - 
da — sel kelishi, qor k o'chishi, tosh qulashi, suv toshishi, o 'rm o n - 
larga o 't ketishi, okeanlardagi sunam i, yirtqich hayvonlarning tish- 
lashi yoki zaharli ilonlarning yo hasharotlarning chaqishi kabi tab i­
iy, tabiiy -an tro p o g en hodisa va ja ra y o n lar xavf-xatar tug'dirishi 
m um kin. Shuning u ch u n ham turistik xavfsizlik h ar bir turizm turi- 
ga qarab alohida ilmiy va am aliy faoliyat mavzusi hisoblanadi.
Ekologik xavfsizlik tushunchasi turli olim lar tom o nidan turlicha 
izohlanadi. U larning ayrim larida tush un cha m ohiyati nisbatan to'liq 
ochib berilsa, ayrim larida m unozaralarga sabab bo'luvchi fikrlar ham 
uchraydi. M asalan, buyuk rus ekologi N . F. R eym ers (1990) ekolo­
gik xavfsizlikka ikki xil yondashgan:
1) tabiat obyektlari, alohida inson va insoniyatning bevosita yoki 
bilvosita hayotiy m uhim elem entlarining zararlanishlariga (yoki bu 
zararlanishdan keladigan xavflarga) olib kelmaydigan faoliyat, vaziyat 
va jarayo nlar uyg'unligi;
2) Y er kurrasi va uning turli m intaqalarida insoniyatning tabiiy, 
iqtisodiy-ijtim oiy, texnogen va siyosiy tayyorgarligi (jiddiy bo'lm agan 
ta la f o tla r g a m o s la s h is h i) d a r a ja s id a e k o lo g ik m u v o z a n a tn i 
ta ’m inlovchi vaziyat, jarayon va faoliyatlar m ajm uasi. T. Tillayev 
esa, ekologik xavfsizlik — shaxs, aholi, sanoat va tabiat obyektlarining 
tashqi ta ’sirdan him oyalanganlik darajasidir, deb izohlaydi.
Bizning fikrim izcha, ekologik xavfsizlik — organizmlar va ular­