Тарбиянинг олтин калити ёхуд йўлдаги белгилар

5. Ижобий сигналлар юборишдан чарчаманг. 
Зеро, Пайғамбар алайҳиссалом:
ٌةَقَد َص َكَل َكيِخَأ ِهْجَو ِف َكُمُّسَبَـت
“Биродаринг юзига қилган табассуминг ҳам 
садақадир”, (Имом Термизий ривояти) деганлар.
Сигнални ҳидга ҳам ўхшатиш мумкин. Ижо-
бий сигналлар ширин ҳид сингари атрофдагилар-
нинг кайфиятини кўтаради.
Қўшнимдан кўп озор кўрар эдим. Бир гал хизмат 
сафарига кетаётиб, олим одам билан ҳамсафар 
бўлиб қолдим. Гапдан-гап чиқиб, орада шуни ҳам 
гапириб ўтдим. Шунда ҳалиги киши: “Кел, болам, 
сени худди пардай енгил қилиб қўяй. Бунинг учун 
юрагингнинг шайтон жойлашган ерига бир мушт 
ургин-да, қотиб ғўдайиб қолган бўйнингни зўр-
лаб эг ва ишни ўша қўшнингга салом бериб 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

52
Акмал МИРАВАЗ ўғли
ўтишдан бошла. Алик олмаса ҳам майли. 
Боласи боланг билан ғижиллашаётган бўлса, 
ўзингнинг боланг ни тартибга чақир-да, ажримни 
унинг боласи фойдасига ҳал қил. Атрофдагилар 
у ҳақда доим сендан ёмон гап эшитишга ўрганиб 
қолганлар. Сен эса уни ёмонлашни мутлақо тўхтат, 
аксинча, пайт пойлаб: “Қўшним биз билан ёмон 
муносабатда бўлса-да, фалон пайт мана бундай, 
мана бундай яхшиликлар қилган, мана бу ишни 
қойиллатган”, деб қўй. Ахир, ҳамманинг ҳам 
бироз бўлса-да, фазилати бўлади-ку, қўшнингдан 
ҳам айни шу фазилатни излаб топ. Маҳалладошлар 
билан суҳбатлашганда, қўшнингнинг ўша 
жиҳатларини ҳурмат қилишингни сездириб тур. 
Бу гаплар унга етиб боради. Аввал бир гангиб 
олади! Болалари эшигингнинг тагини яна ифлос 
қилишса, инда май тозалатиб қўявер. Мабодо, шу 
маҳал ўтиб қолгудай бўлса ҳам, очиқ чеҳра билан: 
“Ассалому алайкум, яхшимисиз!” деб қўявер. 
Алик олмаган тақдирда ҳам, ҳайратланади, ҳар 
нарсага йўйиб кўради, ўйланади! Сен эса яхшилик 
қилишда давом эт, келин кўча супурадиган бўлса, 
ўша қўшнининг тарафини аввал тозаласин, сўнг 
ўзи тарафга ўтсин. Уйида ҳол сўрагулик вазият 
бўлса, дарҳол битта қўшнини чақириб, бирга 
кириб чиқ, ёрдам бер. Атайлаб зиёфат уюштир, 
айнан шу қўшнингни биринчи бўлиб таклиф 
қил ва бир-икки маслаҳат олган бўл. Бети 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

53
Тарбиянинг олтин калити
қаттиқроқ бўлса, бу ўзгаришларни тушунолмай 
бетоқат бўлиши, “Нега бун дай қиляпсиз?” деб 
сўраши ҳам мумкин. Шунда юмшоқлик билан, 
“Ёшимиз ҳам бир жойни қора лаб қолибди. Бўлар-
бўлмас майда нарсалар учун бир-биримизни 
қийнаб қўйибмиз. Ундан кўра, сиздан ўрганиб, 
сизга суяниб яшаганим яхшимасми?” дегин. 
“Ака, энди сўкасизми, уришасизми, мен жим 
туравераман”, деб ҳазиллашиб ҳам қўй! У тош 
эмас, унинг ҳам юраги бор, бир кун албатта 
эрийди. Бутунлай эримасдир, ҳар қалай ёмон-
лик қилмай қўяди-ку! Сен эса яхшиликни канда 
қилма, Пайғамбаримизнинг суннатларига риоя 
қилган бўласан! Сен шу фазлни эгалласанг ва шу 
фазлда давомли бўлсанг, қўшнингни Аллоҳнинг 
ўзи юмшатиб беради, мана кўрасан!”
Яхши инсон экан. Унинг сўзларини онгимга 
сингдириб олдим. У кишига миннатдорлик бил-
дирдим.
Ўша кишини яна бир бор кўргим келди. Уларга 
тинмай миннатдорлик билдиргим келди. Мен 
бутунлай бошқа одам бўлиб қолдим, қўшним ҳам 
мутлақо бошқача бўлиб қолди.
6. Буйруқлар маслаҳат ёки таклиф кўринишида 
айтилмаслиги шарт. Буйруққа буйруқ учун мос 
оҳанг танланиши лозим.
Йигирма нафар болани икки гуруҳга бўлиб, 
тажриба ўтказилди. Хонага қимматбаҳо робот 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

54
Акмал МИРАВАЗ ўғли
ўйинчоқ олиб келинди. У таърифлаб бўлмас 
да ра жада ҳаракат қилар, буйруқларни сўзсиз 
бажарар эди. Ҳатто болалар шундай ўйинчоққа 
эга бўлишини орзу қилаётганларини яшириб 
ўтиришмади. Биринчи ўн кишилик гуруҳга қатъий 
оҳангда, аниқ ва равшан қилиб хонада тарбиячи 
йўқ пайти роботга тегмаслик буюрилди. 
Иккинчи ўн кишилик гуруҳга эса бу буйруқ 
аввалгидан бошқачароқ тарзда етказилди. Гап 
оҳангини ялинганнамо қилиб, иложи борича 
тарбиячи назоратисиз роботни ишга туширмас-
лик, роботни қимматбаҳо экани, бузилса, тузатиб 
бўлмаслигигача айтилди. 
Тарбиячилар хонани атайлаб тарк этдилар. 
Йигирма дақиқа кузатув олиб борилди. Бирин чи 
хонадаги болалар ҳатто ўрниларидан туриш мади 
ҳам. Ўтирган жойларида роботга суқланиб қараб, 
бир-бирларига унинг ғайритабиий ҳаракатлари ни 
қайта-қайта гапириш билан чекланишди. 
Иккинчи гуруҳ жойлашган хонада эса робот 
аллақачон ишга тушиб бўлган. Унинг пултини 
эса хонанинг у ёғидан бу ёғига тортқилашар эди. 
Тугмалари бирма-бир, бетартиб босилаверганидан 
робот ағанаб тушди. 
7. Болаларнинг хато қилишлари муҳим эмас, 
лекин бизнинг бу хатога муносабатимиз муаммоли 
бўлиши мумкин. 
Қаровсиз қолган болакай талпина-талпина 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

55
Тарбиянинг олтин калити
ошхона столи устидаги идиш тўла сутни тушириб 
юборди. Идиш синди. Хона полида сутдан кўл-
макча ҳосил бўлди. Бу ҳодисанинг олдини олишга 
бироз кеч қолган она бир четда туриб боласини 
кузата бошлади. Болакай сут кўлмагининг қоқ 
ўртасида ўтириб уни қўллари билан ғижимла моқ-
чи бўлди. Кафтига илинганини ялаб ҳам кўрди. Хом 
сут унга унчалик хуштаъм туюлмади, шекилли, юзи 
бироз ўзгарди. Кафти билан уриб атрофга сачра тиб 
кўрди, оламшумул ҳеч нарса бўлгани йўқ. Онаси эса 
вазиятни жимгина кузатишда давом этарди. Ахийри, 
болакай ўйнай-ўйнай зерикди. У ёқ-бу ёққа аланглаб 
онасини кўриб қолди-да, чопганича унинг олдига 
келди.
Онаси эса уни койиш ўрнига қўлларини илиқ 
сувда ювди, кейин сочиқ билан оҳиста артди. 
Жавондан озода кийимларини олиб, кийинтирди. 
Кейин шошилмасдан, боласи тушунадиган 
сўзларни танлаб, унга сут ҳақида тушунча бер ди. 
Ундан олинадиган фойдаларни, ундан нима лар 
қилинишини бирма-бир санаб берди. Нати жада 
болакайнинг тасаввурида сут ҳақида тў лиқ тасаввур 
шаклланди. Агар шундай қилиш ўрнига уни койиб, 
хафа қилганида, унинг тасаввурида: “Идиш тўла оқ 
суюқлик нима?” де ган бўшлиқ қолиб кетган бўлар 
эди. Шу бўшлиқ ни тўлдириш учун болакай яна 
неча марта сут тўла идишни тортиб кўрарди-ю, 
яна қанчадан-қанча сутни исроф қиларди.
8. Атрофимиздаги ҳароратнинг иссиқ ёки со-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

56
Акмал МИРАВАЗ ўғли
вуқ лиги биздан ажралаётган ҳароратга боғлиқ. 
Бошқаларга ижобий сигналлар бериш орқали 
атрофингизда уларни ўзига оҳанграбодек жалб 
қиладиган майдон яратинг. Шунда бошқалар ўз-
ўзидан сиз хоҳлаган одамга айлана бошлайдилар.