Тарбиянинг олтин калити ёхуд йўлдаги белгилар

Тарбиянинг олтин калити
манзилда ҳал бўлмайдиган муаммонинг ўзи 
йўқ. Шунинг учун ҳам манзил, ҳам вақт назардан 
қочириш мумкин бўлмаган омиллар ҳисобланади. 
Тарозининг ҳар иккала палласида ҳам мувозанатни 
сақлашгина кутилган натижаларни беради. 
10. Қобилиятли болалар алоҳида муомала 
талаб қилишади. Бундай болалар ноёб ва бетакрор 
бўладилар. Шунинг учун уларнинг тарбияланиш 
жараёни ҳам шунга мос бўлиши керак. Воқе-
ликда қобилиятли болалар кўп туғилади, би роқ ўз 
вақтида уларнинг фикрларини тўғри ту шунмаслик, 
керакли йўналишга бурмаслик уларнинг қобилияти 
йўқолиб кетишига сабаб бўлади. Бу туғма иқтидор 
ўз-ўзидан ота-онага ҳам машаққат юклайди.
Иқтидорли болада қуйидаги қобилиятлар 
намоён бўлади: 
1. Бола ҳар қандай воқеа-ҳодисага нисбатан 
ўзининг шахсий ўрганиш йўлларини излайди. 
2. Ўзининг қизиқишларини бир зумда ва осон 
тарзда ўзлаштиради ҳамда бу ҳақда соатлаб га-
пиради. 
3. Ўта қизиқувчан, борган сари кўпроқ нар-
саларни билишга интилади. 
4. Ўзига ўта талабчан бўлади. 
5. Ҳаддан ташқари интилувчан, ғайратли ва 
меҳнатсевар бўлади. 
Бола ўзига ёққан машғулотни яшириб бўл-
майдиган даражада завқ билан бажара бошлаган 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

42
Акмал МИРАВАЗ ўғли
кезларда ота-она боладаги қобилиятни 
ўз вақтида намоён қила билишлари ва бу 
қобилиятнинг ривожланишига имкон қадар кўп 
куч сарфлашлари керак бўлади.
Уларга қуйидагича муомала қилиш керак:
1. Бундай болалар билан гўдаклигидан кўп-
роқ муомала қилиш керак. Қобилиятли болани 
тарбиялаш учун доимо кимдир у билан шуғулла-
ниши керак.
2. Қобилиятли бола такомиллашиб бориши 
учун кимгадир доим ниманидир ўргатиб туриши 
лозим. 
3. Ҳеч қачон уни танқид қилманг, ўзига ишон-
чини сўндирманг. Доим сизга ёки укаларига нима-
нидир тушунтириб беришини сўранг.
4. Қилиқлари бошқаларникига ўхшамаса, ўз-
гар тиришни талаб қилманг. 
5. Уни қизиқтирган машғулотлар билан шу-
ғул ланишини қўллаб-қувватлаб туринг. Унинг 
орзуларига, хаёлларига аралашишга уринманг. 
6. Жамиятга аралашишини ҳар доим қўллаб-
қувватланг. 
7. Иқтидорли болалар мактабида ўқитинг. 
8. Ҳамма фанлардан “аъло” баҳо олишини 
талаб қилманг.
9. Унутманг, қобилиятли бола учун фахрланиш 
эмас, кўпроқ мадад, қўллаб-қувватлаш зарур. 
11. “Раҳмат” ва “Кечиринг” сўзлари кўп 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

43
Тарбиянинг олтин калити
ишла тиладиган оилаларда муаммо бўлмайди. 
Тасаввур қилинг, турмуш ўртоғингиз эмас, 
балки дугонангиз ёки қўшнилардан бири сиз-
никига меҳмонга келди-да, таом тайёрлашда 
сизга кўмаклашди. Сиз унга: “Раҳмат” дейишни 
унутишингиз мумкинми? Чунки у сизга ёрдам 
бермаслиги ҳам мумкин эди. Шундай эмас-ми? 
Яқинларимизга-чи? Биз яқинларимизга юқорироқ 
талаблар қўямиз, уларнинг эътибор ва ёрдамларини 
қарздек қабул қиламиз. Ахир, улар кимдандир, 
нимадир қарз эмас-ку!
“Раҳмат” сўзи оилада ҳеч ким ҳеч кимга 
нимадир қарз эмаслигидан дарак берадиган озуқа 
сифатида ишлатилиши керак. Оилада ҳар қандай 
вазифа “Фойдали очко” олиш ҳамда яқинларни 
қувонтириш илинжида бажарилади. Идишларни 
ювиб қўйиш қарздорлик эмас, балки “Фойдали 
очко” олиш учун навбатдаги имконият. Тоза 
идишлардан овқатланиш қандай ҳам роҳат! Ҳар 
қандай уй юмушини худди шу руҳда қабул қилиш 
сизни миннатдорлик билдиришга ўргатади. 
Сизга бирор-бир совға беришганда, масалан гул 
беришганда, дарҳол “Раҳмат” айтасиз-ку, ёки “Нега 
менга қизил гул ўрнига оқини сотиб олмадинг”, 
дейсиз-ми?
Миннатдорлик ҳисси кишининг ўзи учун ҳам 
ижобий таъсир кўрсатади. Бизни қўллаб-қувват-
лайдиган, ёрдам берадиган инсонлар орасида 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

44
Акмал МИРАВАЗ ўғли
эканимизни ҳис қиламиз. Биз билан илиқ 
муно сабатда бўлганидан қувонч ва бахтиёрлик 
ҳиссига чўмамиз. Бошқаларни қадрлашимизни 
билгани учун одамлар биз билан муомалага 
киришади. 
12. Умуман олганда, фарзанд билан муносабат-
да ота-она беш хил бўлади:
▪ Акула. Бошқарувни маҳкам тутади. Болалар 
эркини тамоман ўзига бўйсундиришга ҳаракат 
қилади. Уларнинг ҳар бир қадами ва ҳаракатини 
назорат қилиб туради. Бошқаларнинг туйғулари 
билан асло ҳисоблашмайди. Бундай инсонда 
бошқарув ҳис-туйғудан устун туради.
Натижа. Муносабатлар узоққа бормайди. Ота-
она кексаяди, бошқарув фарзандларга ўтади. Ёки 
фарзандлар ота-онага бошқача, бировларга эса 
бошқача кўрина бошлайди.
▪ Кўнгилчан. Бу инсон бошқаларнинг туй -
ғу лари учун ўз ҳуқуқларидан, жумладан, бошқа-
рувдан ҳам воз кечиши мумкин. Бундай кишида 
туйғулар бошқарувдан устун туради.
Натижа. Фарзандлар ота-онани босиб ўтиб 
кетадилар. Чунки руҳан заиф одам билан ҳеч ким 
ҳисоблашмайди. Охир-оқибат ота-она фарзандлар 
қулига айланади. 
▪ Бепарво. Бу инсонда на бошқарув бор, на 
ҳис-туйғу.
Натижа. Бошқарув бошқалар қўлига ўтиб 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

45
Тарбиянинг олтин калити
кетади: амаки, амма, хола ёки фарзандлардан 
биротасига. 
▪ Тулки. Бу инсон ўз манфаати учун керак 
бўлганда туйғудан, бошқарувдан фойдаланади. 
Бундайларда манфаат туйғу ва бошқарувдан ус тун. 
Натижа. Фарзандларда ҳам барқарор туйғу 
кўринмайди, балки товламачи, шароитга мос-
лашувчи кишилар бўлиб шаклланадилар. 
▪ Намунали. Бу инсонда бошқарув ҳам, туй-
ғулар ҳам ўз ўрнида ва меъёрида.
Натижа. Бу оилалардаги ўзаро муносабатлар 
намунали даражада, кўнгилдагидек бўлади.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

46
Акмал МИРАВАЗ ўғли