Тарҷимаи ҳОЛ

ТАРҶИМАИ ҲОЛ
Мирзо Муҳаммад ибни Шоҳрух ибни Темур Улуғбеки Қӯрғонӣ (1394-1449) астроном ва математики бузург, олими маъруфи замони худ, арбоби давлатӣ, набераи ҳоким ва соҳибкори маъруф Амир Темур, ки солҳои 1441-149 дар Мовароуннаҳр ҳукмронӣ кардааст. Улуғбек (Муҳаммад Тарағой) 22 марти соли 1394 дар шаҳри Султонияи қаламрави Озарбойҷони ҳозира ба дунё омадааст. 1405, пас аз марги устоди бузург, ки як салтанати азимеро ба вуҷуд овард, ки тамоми қаламрави Шарқи Наздик ва Миёна, ба истиснои Осиёи Марказӣ, аз баҳри Миёназамин то Ҳиндустони Шимолиро фаро гирифт, тамоми мероси ӯ марги ӯ буд. духтарон ва наберахо. Шоҳрух писари Темур, ки дар қароргоҳи Ҳирот интихоб шуда буд, дар болои салтанати Темуриён нишастааст. Идоракунии Мовароуннаҳр ба писари калонии Шоҳрух, набераи Амир Темур Улуғбек дода мешавад. Соли 1409 Улуғбек ҳокими Самарқанд эълон шуда, пас аз марги падараш Шоҳрух дар соли 1447 сардори сулолаи Темуриён шуд. Улуғбек дар айёми ҷавониаш ба илму санъат, хусусан ба математика ва астрономия шавқи зиёд зоҳир мекард. Китобхонаи ғании гирдовардаи падар ва бобояш, ки вақти зиёд дар он ҷо гузаронд, заминаи густариши ҷаҳонбинии ақлонии ӯ гардид. Улуғбек аз рӯи меъёри он замон таҳсили хеле хуб гирифт. Вай дорои хотираи аъло буда, забонҳои арабӣ ва форсиро хуб медонист, шеъри туркиро хуб медонист, сабкҳои адабиро аз худ мекард ва дар баҳсҳои адабӣ ширкат мекард. Шеър ҳам менавишт. Устоди Улуғбек Қозизодаи Румӣ, олими маъруф, риёзидон ва ситорашиноси маъруфи дарбори Темуриён буд. Вай ба Улугбеки нухсола харобахои расадхонаи машхури Марогаро нишон дод. Ин хотираҳои ҷавонии ӯ шояд ояндаи ситорашиноси ояндаро муайян карда бошанд.
Дар замони ҳукмронии Улуғбек Самарқанд ба яке аз марказҳои илм дар асрҳои миёна табдил ёфт. Дар Самарќанд дар нимаи аввали асри XV дар атрофи Улуѓбек мактаби томи илмї ташаккул ёфт, ки дар он Ѓиёсиддини Љамшиди Кошї, Ќозизодаи Румї, Алї Ќушчї барин ситорашиносону риёзидонњои машњур муттањид шуда буд. Дар он замон дар Самарқанд муаррих Ҳофизи Абрӯ, ки дар бораи таърихи Осиёи Миёна асари аъло навиштааст, табиби маъруф Мавлоно Нефис, шоирон Сироҷиддини Самарқандӣ, Саккоқӣ, Лутфӣ, Бадахшӣ ва дигарон зиндагӣ мекарданд. Онҳо шахсиятҳои барҷастаи замони худ буданд, ки ба нерӯи ақлу заковати инсон бовар доштанд.1417-1420 Улуғбек дар Самарқанд мадраса сохт ва аввалин ансамбли меъморӣ дар Регистон шуд. Улуғбек бисёр астрономҳо ва риёзидонҳои ҷаҳони исломро ба ин мадраса даъват кардааст. Ду мадрасаи дигар дар Ғиҷдувон ва Бухоро сохта шудаанд. Мадрасаҳои сохтаи Улуғбек ҳамчун донишгоҳ хидмат мекарданд. Улуғбек Бухорода бунёд этган мадрасанинг фасадида “Илм талаб қилиш ҳар бир мусулмон учун фарз” ёзувлари сақланиб қолган. Аммо шавқи бузурги Улуғбек астрономия буд. Маънои ҳаёти Улуғбек ва пайравони ситорашинос – олимони Қозизодаи Румӣ, Ҷамшед Ғиёзиддин ал Кошӣ, Алӣ Қушчӣ ба бунёди расадхона сабаб шуданд.