Tarix-7 2017.(Uzb). indd

Yirik yår egàligining shakllanishi. VI àsr îõiridàn frànk-
làrning chåk yårlàri dåhqîn îilàsining sîtishi yoki in’îm 
etishi mumkin bo‘lgàn mulki – àllîdgà àylànàdi. Qirollar 
tomonidan chiqarilgan yangi qonunlar yerning xususiy 
mulkka aylanishini tez lashtiradi. Qirîl Õilpårik dàvridà 
yangi qînun chiqàrilib, u o‘g‘il vîris bo‘lmàsà, yår
ni àvvàl-
gidåk jàmîàgà emàs, màrhumning qizi, singlisi yoki ukàsigà 
o‘tish huquqini tàsdiqlàydi.
Yerning õususiy mulkkà àylànishi, mulkiy tàbàqàlànish-
ni tåzlàshti rib, yirik yår egàligining o‘sishigà îlib kålàdi. 
Gàlliyadàgi Rim impåràtîrigà tågishli yårlàrni o‘z mulkigà 
àylàntirgàn frànk qirîllàri, uning bir qismini o‘z yaqinlàri 
và cherkovgà ham in’îm etgànlar.

---

16
I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI
Àllîd (yunînchà) – yårgà to‘là egàlik qilish; G‘àr-
biy Yevropa fåîdàl jàmiyatidà àvlîddàn-àvlîdgà må-
rîs bo‘lib o‘tadigan yår-mulk.
Yirik yår egàligi jàmîà yårlàri 
hisîbigà hàm kångàya bîràdi. Tàbiiy 
îfàtlàr, qurg‘îqchilik, hîsilsizlikning 
tåz-tåz tàkrîrlànib turishi dåhqîn-
làrni o‘z yårlàridàn àjràli shi gà, so‘ng 
fåî dàldàn ijàràgà yår îlib ish làshgà 
màjbur etàdi. Sîliq to‘ làshdàn tàsh-
qàri, yirik yår egàsi ekinzîrlàridà 
ishlàb bårishgà màj 
bur bo‘lgàn dåh-
qîn såkin-àstà qà ràm kishigà àylàna 
borgàn.
«Sali haqiqati». Xlodvig buyru-
g‘iga binoan yozilgan franklarning 
an’anaviy odatlari to‘plami «Sali 
haqiqati» deb nomlangan. Bu to‘plam Yevropadagi eng 
mashhur odat huquqlari yodgorligiga aylanadi. To‘plam-
ning nomi unga faqat franklarning sali qabilasi qonunlari 
kiritilganligini ang latadi.
Qirol, aslida, bu qoidalar orqali biror narsa izohtalab 
bo‘lsa, buning uchun qirolga murojaat qi
linishi, u esa o‘z 
manfaatlari yuzasidan javob berishini o‘z oldiga maqsad 
qilib qo‘ygan. Ulardan tashqari, qirol «Sali haqiqati»ga 
qadimgi odatlardan o‘ziga foyda keltiradiganlarini kiritgan. 
Natijada, qadimgi odatlardan qirolni qoniqtirmaganlari 
unutilib, foydalilari to‘plamda batafsil yoritilgan. «Sali 
haqiqati» franklarda qirol hokimiyatining kuchayganini 
ko‘rsatadi.
Shunday bo‘lsa-da, «Sali haqiqati»da franklar hayo-
ti, ularning urf-odatlari, xo‘jaligi, diniy e’tiqodlariga oid 
ko‘plab ma’lumotlar mavjud. Jumladan, yerning boshqa 
xo‘jayinga o‘tishi «sotuv chi»ning yeridagi yashil shoxcha 
yoki poyaning «oluvchi» yeriga berilishi bilan tasdiqlangan. 
Bu kelishuvni farzand va nabiralar ham qonuniy deb bi-
lishgan.
8-rasm. Xlodvig «Sali 
haqiqati»ni o‘qib 
eshittirmoqda

---

17
I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI
1. Sizningcha, nima sababdan varvar qirolliklari 
orasidan faqat franklar davlati saqlanib qol-
gan?
2. Nima sababdan franklardagi benefitsiy, senyor, 
allod, vassal kabi atamalar lotin tilidan olingan?
3. Qirol Xlodvig nega unga qarshi chiqqan jangchini 
darhol jazolamasdan, harbiy ko‘rik paytidagina 
chopib tashlagan?
4. «Sali haqiqati»ni qanday hujjat deb hisoblaysiz? 
Unga tavsif bering. Nima uchun hujjatni Xlodvig 
o‘qib eshittirmoqda?