Tarix-7 2017.(Uzb). indd

Hind màdàniyati. Hind îlimlàri màtå 
màtikà, àstrînîmi-
ya, tibbiyot sîhàlàridà kàttà yutuqlàrgà erishgàn. Àyrim 
hind shaharlàridà îsmîn jismlàrini kuzàtish uchun rà sà d -
õînàlàr qurilgàn. Hind àstrî 
nîmlàri tàdqiqîtlàri ulàrgà 
Yerning àylà 
nà shàkldà ekànligi và o‘z o‘qi àtrîfidà 
àylànishi fàràzigà kelish imkînini bårgan. Tàbiblàr mu-

---

63
II BÎB. ILK O‘RTA ÀSRLÀRDÀ ÎSIYO
ràk 
kàb jàrrîhlik àsbîblàri và îg‘riqni 
bîsàdigàn dîri-dàr 
mînlàr ko‘màgidà 
jàrrîhlik muîlàjàlàrini o‘tkàz 
gànlàr. 
Dàvîlàshdà màxsus tàyyorlàngàn suyuq 
và quyuq dîrilàrdàn fîydàlànilgàn.
Hind må’mîrchiligi o‘zining ràng-bà-
ràngligi bilàn àjràlib turgàn. O‘rtà àsr-
làrdà qurilgàn ko‘plàb ibîdàtõînàlàr, 
sàrîylàr hîzirgà qàdàr sàqlànib qîlgàn. 
Hindistîndà kàttà qîyatîshlàr yo 
ki g‘îrlàr 
ichidà o‘yib ishlangàn ibîdàtõînàlàr 
hàm bo‘lgàn. Ulàrdàn eng màshhuri 
milîddàn àvvàlgi II àsr 
dàn – milîdiy 
VII àsrgà qàdàr g‘îr ichidà o‘yib ishlangàn Àjàntà 
(Màrkàziy Hindistîn) ibîdàtõînàlàri màjmuàsidir. Qàdim-
gi må’mîrlàr qoya 
larga o‘yib ishlangan 29 tà õînàdàn 
ibîràt ibîdàtõînàlàrni turli hàykàllàr, o‘ymà nàqshlàr bilàn 
båzàshgàn. Ibîdàtõînàlàrdà ma’budlàr, îdàmlàr và hàyvîn-
làrning tîsh và jåzdàn yasàl 
gàn àjîyib hàykàllàri o‘rnàtilgàn.
Õitîy màdàniyati. Eng qàdimgi yozuvlàrdàn birini iõtirî 
qilgàn õitîyliklàr, undàn hîzirgà qàdàr fîydàlànib kål-
mîqdàlàr. Õitîydà tàbiiy fànlàr: màtåmàtikà, àstrînîmi-
yadàn tàshqàri, gåîgràfiya, tàriõ fanlàri yuksàk rivîjlàngàn. 
Xitoy imperatorlari saroyida VIII asrda olimlarning oliy 
yig‘inlari tashkil etilib, u keyinchalik Xanlin akademiyasi 
nomini olgan. 
Õitîyliklàr X àsrdà selitradan pîrîõ olishni kàshf qi-
lishgan. Dàstlàb mushàkbîzlikdà ishlàtilgàn pîrîõdàn kå-
yinchàlik hàrbiy màq 
sàdlàrdà fîydàlànà bîshlàngan. 
Õitîydà tàriõiy sîlnîmàlàr tuzishgà àlîhidà e’tibîr 
qàràtilgàn. Õususàn Sun sulîlàsi dàvrigà îid 500 jildlik 
sîlnîmàlàr bizgà qàdàr sàqlànib qîlgàn. 
Yirik shaharlàrdà màktàblàr tàshkil etilib, ulàrdà bo‘-
làjàk àmàldîrlàrni tàyyorlàshgàn. O‘quvchilàrdàn màtåmà-
tikà, gràmmàtikàdàn tàsh 
qàri, fàlsàfà và àdàbiyotni bilish 
tàlàb etilgàn.
Õitîy må’mîrlàri tîshdàn, yog‘îchdàn, màrmàr và 
tåmirdàn fîydàlànib, àjîyib sàrîylàr, ibîdàtõînàlàr, minî-