Tarixiy roman

kuchni qaerdan oladi? Axir bunday vaziyatga oddiy odamning na asabi, na qalbi dosh berolmaydi-
ku? Soatlar davomida qil ko’prikning ustida yurgandek baqirib-chaqirarkan nahotki asab torlari 
uzilishidan qo’rqmaydi, bu odam? 
 
Inson hamma narsaga o’rganadi, degan gap bor. Nahotki, bu odam birovlarni muntazam so’kishga, 
tahqirlashga, kamsitishga o’rganib qolgan? Agar shunday bo’lsa, voy bu xalqning joniga! O’rganib 
qolgan takdirda ham bunday hayotdan bezmasmikan odam? Aslida juda qiziq, avvaliga jahli 
chiqishi tabiiy edi. Lekin keyin o’z aybini o’zi nega ochdi? 
 
Hatto Hamidov bilan Usmonov uning aybini yashirishga urinishar ekan, u takror- takror so’rab, 
tergovchi jinoyatni fosh qilganidek, o’z aybini o’rtaga chiqarayotgandi. Buni bilmasdan qildimi? 
Bu odamning bilmasdan bir ish qilishi qiyin masala. Xo’sh, bilgan takdirda bu sirning orqasida 
nima bor? Yo’q, har holda bu oddiy insoniy masala. Jahl chiqqanda aql ketadi, jahl johillikni 
boshlab keladi. Bu o’yinni oxiriga qadar tomosha qilolmasam kerak. Chiqib ketsammikan? Agar 
bu masala mening savolimdan keyin boshlanmaganda, chiqib ketishim to’g’ri bo’lardi. Lekin hozir 
kutib o’tirishim kerak. Ammo bular nega bu qadar tubanlashib qolishgan? 
 
Onasini haqorat qilayapti, yoqasiga yopishayapti, lekin bir sochi seskanmaydi. 
  
Bular mansab gadolarimi? Yoki mansab ortidan to’ralarcha yashashga o’rganib qolganlari uchun 
qo’rqishadimi? Unday desam, Hamidovni ham kamsitdi, ham ishdan oldi. U esa jim. Nahotki, 
uning vijdon degan, isyon degan tuyg’ulari yo’q? Nahotki, uning odamiylik hissi o’ldirilgan? Axir 
bu quldan ham battarlik alomati- ku? Qulning qo’lidagi, oyog’idagi kishan uning tuyg’ularini ham 
zanjirlaydi. Lekin bularning qo’l-oyog’i ochiq. Balki poraxo’rlik, ko’zbo’yamachilik kabi 
xastaliklar insonni shu ko’yga solar? Yoki bu qadar tobelik qonda bormi? Agar qonda bor bo’lsa, 
oxir-oqibatda hammamiz xoru-zor bo’lamiz… 
 
Karimov Nina Petrovnaga qarab: 
 
-Sen nega topshiriq berding, kimdan izn olding? -deya baqirdi. 
 

Nina Petrovna yig’lab yubordi. Bu uning isyoni, deb o’yladi Mirtemir. Bular o’zlarini birovning 
oyog’ining ostiga tashlashmaydi. O’z haq-huquqlarini himoya qilishni bilishadi. Hatto 
tahqirlashga loyiq ish qilganlarida ham o’zlarini kamsitishga yo’l qo’ymaydilar. Bu ham kichik 
mansabdor emas, qo’mita raisining birinchi o’rinbosari. Hech bo’lmasa ko’z yoshi bilan isyon 
qilmoqda. 
 
-Ko’z yoshingni daryo qil deb gapirganim yo’q! Nega narx-navo oshishiga yo’l qo’yding, deb 
so’rayapman? 
 
-Bu savolni menga emas Axmedovga berishingiz kerak. Men ijrochiman, hatto bunga qarshi ham 
chiqqandim. Bu masala sessiyadan ancha oldin amalga oshishi kerak edi, lekin topshiriq bilan 
to’xtab qoldi. Kechikib, endi amalga oshdi. 
 
-Demak, siz begunoh musicha, biz esa aybdor ayiq ekanmiz-da? 
 
-Kim ayiq, kim musicha ekanligini bilmayman, lekin bu ish xato bo’lganini bilaman. Karimov 
Nina Petrovna bilan o’chakishib o’tirmadi, Makaryanga yuzlandi: 
-Xo’sh, og’ayni, seni ko’zing qaerda edi? Saunada yotgancha bu qarorga imzo chekdingmi? 
 
-Oka, saunaga borganim yo’q… 
 
-Sen ham eshaklikni o’rganibsan. Seni o’zimning odamim deb u erga qo’ygandim. Sen esa 
saunadan chiqmay qolding. 
 
-Oka, u erga xizmatga bordim, Raveljon Moskovdan kelgan mehmonlarni olib bordilar… 
 
-O’chir tovushingni, sen hali mehmonlarimga xizmat qilganingni yuzimga solmoqchimisan? Ular 
mening emas, jumhuriyatning mehmonlari, kerak bo’lsa 
  
orqasini ham tozalab qo’yasan, bildingmi? 
 
-Bildim. 
 
-Nimani bilding? 
 
-… -Makaryan javob o’rniga jilmaydi. Bu esa Karimovni biroz yumshatdi. U: 
 
-Nima qilamiz? – deb Mirtemir va Maqsad Qul o’tirgan tomonga yuzlandi. Mirtemir indamadi. 
Maqsad Qul esa: 
 
-Televizorga chiqib xalkdan kechirim so’rashsin, -dedi. Karimov esiga nimadir tushgan odamdek 
bir silkindida: 
-Smirno! -dedi xuddi generallarga o’xshab. -Napravo, shagom marsh, to’ppa- to’g’ri televizorga. 
 
”Musofirlar” prezidentimiz oxirida yumshadilar, deya engil tortib, shaxdam odimlar bilan chiqib 
ketishayotgandi, Karimov tugmani bosib Kraynovga: 

 
-Nazoratga ol, mana bu haromxo’rlar to’ppa-to’g’ri televideniega borishsin. Ham ruscha, ham 
mahalliy tildagi axborotga chiqib, kechirim so’rashsin, -dedi. Keyin Mirtemir va Maqsad Qulga 
qarab: 
 
-Endi choy buyuramiz va axborotni kutamiz, -dedi. 
 
Maqsad Qul Karimovni tamoman yumshadi deb o’yladi va qog’ozlarning ichidan bir 
shoshilinchnomani chiqardi: 
 
-Mana buni Turkiston harbiy okrugdagi generallar yuborishgan. Ilgari ham aytgandim, shuni bir 
yoqlama qilaylik, -dedi. 
 
-Hojatxonaga borganingda bir yoqlama qilib qo’ya qol!  -dedi Karimov bamaylixotir ohangda.-
Yaqinda Turkistonni bitiramiz. Generallarning uylaridan bittasi seniki bo’ladi. Shavkatga yoki 
Ismoil akangga ayt, seni ham ro’yxatga tirkasin. 
 
Mirtemir o’rnidan turib: 
 
-Uzr, mening boshim og’riyapti, bunday ob-havoga o’rganmaganimdan bo’lsa kerak,-dedi. 
 
-Ukajon, ob-havoni biz qimirlatmadik, -Karimov shunday deb telefon tugmalaridan birini bosdi-
da:  -Limonli choy bilan bosh og’rig’ini qoldiradigan dori keltiring, -dedi. Keyin Maqsad Qul 
yozgan tabrik maktubini o’qiy boshladi. 
  
-Tabrik-mabrik yo’q! Ishlagan bo’lsa, hammasi pulini oladi. Biz ham o’z ishimizni qilaylik. 
Mirtemirjon, yozing, siz saylovoldi uchrashuvlarim uchun nutqlar hozirlaysiz. Iqtisodchilar bilan 
bo’ladigan uchrashuvda iqtisodga, kolxozchilar bilan bo’ladigan uchrashuvda qochiriq va 
maqollarga ko’proq o’rin bering. Sen esa Maqsadjon, saylovoldi dasturini tayyorla, yarim 
qog’ozdan oshmasin, o’n-o’n beshta shiordan iborat bo’lsin. 
 
Yordamchi choylarni olib kelarkan dorini Karimovning oldiga qo’ydi. 
 
-Kaminaning boshi og’rimaydi. Og’risa ham dorisi boshqa, -deya hazillashgan bo’ldi Karimov. 
 
Mirtemir deputatlardan kelgan bir shikoyatni qo’lida olib kelgandi. Ko’rsatsammi, 
ko’rsatmasammi, deb o’yladi. Ko’rsataman, agar Maqsad Qulga qilgan javobini menga ham 
takrorlasa, bu ishga nuqta qo’yaman, deb o’yladi. 
 
-Jizzax viloyati rahbari Tursinovning qilmishlari haqida so’rov tushgan. Xalq nazorati qo’mitasi, 
prokuratura va Oliy kengash hay’atidan mutaxassislar olib, tekshirishga yuborsak. Chunki jiddiy 
ayblov qo’yilgan,-dedi. 
 
-Uka, men hech kimga ishonmayman. Bu ishning boshida o’zingiz turing. Tursinovning 
qilmishlari haqida juda ko’p xabar olayapman. Bu ishni kimga ishonsam, baribir Tursinovning 
tuzog’iga ilinadi. U har qanday odamni sotib oladi. Viloyat ahlining qonini zulukdek simirmoqda. 

O’zingiz borib, tekshirib keling, sharmandasini chiqarib, olib tashlaymiz. Xalqqa adolatni 
ko’rsatishimiz kerak. Xalq bizdan boshqa narsa emas, adolat kutmoqda. Tekshirib keling, avvaliga 
yaxshilab feleton qilamiz, keyin esa muhokama qilib, ishdan olib tashlaymiz, sizning faoliyatingiz 
ham o’shanda ko’zga ko’rinadi. Iloji bo’lsa bugunoq yo’lga chiqing… 
 
 
T O P S H I R I Q [ 3 9 ] 
 
  
 
Mirtemir jizzaxlik millatvakili Meli Qobulovga sim qoqdi: 
 
-Viloyatingizdan yuzdan ziyod oqsoqol imzo chekkan shikoyat bor. Shuni tekshirishda sizdan 
yordam olmoqchi edim. 
 
-Nima hakda yozishgan ekan? -deb so’radi Meli. 
 
-Viloyat rahbari haqida,-deya javob berarkan, Mirtemir ko’nglidan o’tgan savolni ham so’ray 
qoldi. -Nega viloyat rahbari haqida nafaqaxo’r oqsoqollar yozib yurishibdi? 
  
-Mirtemirjon, ovora bo’lmang, ipning uchi Karimovga borib taqaladi. Mening huzurimga ham 
o’nlab jabrdiydalar keldilar. Tekshirdim, tekshirtirdim shikoyatlari to’g’ri. Keyin jumhuriyat 
prokuraturasi, Xalq nazorati qo’mitasi, Oliy kengash hay’atiga chiqdim. Oqibat, hozir mening 
o’zimni kuzatib yurishibdi. Meni sessiyada sayratgan, nomimni shikoyatchiga chiqargan ham shu 
masala. Avvaliga sotib olishga urinishdi, keyin qo’rqitishdi, bu ham ishlariga yaramadi, so’ngra 
oldingi ish erimdan “Buning aqli joyida emas, shu bois haydalgan” degan hujjat qildirib gazetaga 
yozishdi. “Shpion” degan laqab ham qo’yishdi. 
 
-Ha, Oliy kengash sessiyasida gapirganingiz shu masala edimi? U erda sizni viloyat kengashi 
majlisidan haydab chiqarishganini aytgandingiz… 
 
-Bilasiz, men viloyat kengashining ham deputatiman, shu bois masalani oldin kengashda ko’tarib 
chikdim. Lekin gapirtirishmadi. Agar orqalarida Karimovning o’zi turmaganida arqoni uzilgan 
ho’kizdek harakat qilmagan bo’lishardi. 
 
-Men Karimov bilan gaplashdim, bu masalani oxiriga etkazishimni so’rayapti-ku? 
 
-Unday bo’lsa jumhuriyatdagi barcha huquqni himoya qiluvchi idoralardan mutaxassislar olish 
kerak. Agar bu ishni bir o’zingiz tekshiradigan bo’lsangiz, sotib olishga harakat qilishadi, sotib 
ololmasalar “sakkizta mashina” so’raganga chiqib qolasiz. 
 
-Sakkizta mashina deganingiz nima? 
 
-Xabaringiz yo’qmi, viloyat rahbarlari menga pora uchun sakkizta mashina so’radi, deya tuhmat 
qilishdi. Hozir izimga xavfsizlik qo’mitasidan poyloqchi qo’yishgan, qarindosh urug’larimni ham 
bir-bir elakdan o’tkazishmokda. 

 
-Men sizdan yordam olaman desam, o’zingiz yordamga muhtoj ekansiz-ku? 
-dedi Mirtemir Meliga.-Jizzaxga borsak, siz bilan ham gaplashamiz, maslahatingiz kerak… 
 
Haqiqatdan ham Jizzax masalasi tobora chigallashib borardi. Mirtemir kimga murojaat etmasin yo 
tekshirishda ishtirok etishdan voz kechardi yoki xastalanib qolardi yoxud boshqa bir muammo 
o’rtaga chiqardi. Shu bois devondan, Oliy kengash rayosatidan va huquq idoralaridan vakillar olib 
o’zi Jizzaxga bordi. Viloyat rahbarlarini Oliy kengash majlislarida ko’rgani uchun uzokdan tanirdi. 
Jizzaxga kelgandan so’ng ularni darrov “kashf” etib qo’ya qoldi. Viloyatning birinchi rahbari 
Tursinov unga : 
 
-Uka, men bu erga boshqa joydan kelganman, ijroqo’m raisi boshchiligida bir guruhning tuhmati 
ostida qoldim. Ular viloyatni simirishmoqda. Men esa yo’llariga to’g’onoqman, mahalliychilik 
qilishayapti, -dedi. 
  
Mirtemir birinchi kotibning boshqa gaplariga ishonmasa-da mahalliychilik to’g’risidagi so’zlariga 
ishondi. Bu bizga qo’ndoqda tekkan illat, deb o’yladi u. Bobolarimiz buyuk imperatorliklar 
qurganlar, ilm sirlarini ochganlar, yulduzlarga yo’l topganlar, lekin mahalliychilikka kelganda dar 
qolganlar. Nahotki bu millatimizning qonida bor?! 
 
Talabalik yillari “Surqash”, “Sambux”, “Fan” kabi nomlar bo’lardi. Bu talabalarning qaysi 
viloyatdan kelganini bildiruvchi parol edi. 
 
Keyinchalik poytaxtda ishlar ekan radioda ishlaydigan Zayniddin aka unga “Kelgindi” deganida 
yuragining bir parchasi uzilib tushgandek bo’lgandi. Biz qachon ana shu xastalikni enga olsak 
o’shanda katta millatga va katta davlatga aylanamiz. Aks taqdirda chumolidek inimizning boshida 
uymalab qolaveramiz. Hatto bir tumanga borsang ham, bir qishloqqa borsang ham mahalliychilik 
ilon kabi oyog’ing ostidan chiqadi. Mana bular esa mahalliychilikning ildizini yashnatishadi- da, 
keyin o’zlari shikoyatchi bo’lishadi. Mirtemir xayolidan yilt etib o’tgan bu fikrni tahlil tarozisiga 
qo’yishni boshqa paytga “otdi”-da: 
 
-Bo’lishi mumkin, -dedi bosiq sasda,-Lekin mana bu iddaolarni oxiriga qadar tekshirishimiz kerak. 
Ba’zilari allaqachon tasdiqlandi. Masalan, go’sht kombinatiga jinoyatchilik qilgan, o’n yil hukm 
olgan va qamoqdan qochgan uzoq qarindoshingizni boshqa viloyatdan olib kelib, mudir qilib 
qo’yibsiz yoki davlat hisobiga qurilgan bolalar bog’chasi binosini yosh bir qizga hovli qilib 
beribsiz… 
 
Tursinov o’rnidan turib, qizarib-bo’zargancha bir nimalar demoqchi bo’ldi, lekin tili aylanmadi. 
Xonada u yokdan bu yoqqa bir-ikki borib keldi-da, Mirtemirning qarshisida o’tirdi: 
 
-Narxini oshirib yuborayapsiz. Ko’nglingizdagini ayting!-dedi. Mirtemirning boshiga yashin 
tushgandek bo’ldi. 
-Men sizni tushunmadim, nima deyapsiz o’zi?-dedi u . 
 
-Men o’g’il bolacha gapirishni yaxshi ko’raman. Bu ishga nuqta qo’yaylik. O’sha nuqtaning 
bahosini aytib qo’ya qoling. 

 
Mirtemir uzoq yil gazetada ishlagani va har turli odamlar bilan ro’baro’ bo’lgani uchun o’zini tutib 
qoldi. Tursinovga qarab jilmaygancha o’rnidan turdi va: 
 
-Nuqtani xalq qo’yadi,-dedi kinoya bilan. 
 
-Unday bo’lsa siz vergul bilan bitirasiz ishingizni va o’zingiz ham vergulga aylanib qolasiz,-dedi 
zaharxanda jilmayish bilan Tursinov.-Bizning to’qmog’imiz 
  
ostidan o’tganlar albatta vergulga aylanishgan. Sizga o’xshab yuragim deb, o’pkasini hovuchlab 
yurganlarni ko’p ko’rganmiz. Sessiyada Islom akaga qarshi gapirganingiz unutildi, deb 
o’ylaysizmi? Istasam, Jizzaxda yo pora bilan yo giyohvand modda bilan qo’lga tushiraman. Ammo 
birinchi safar kechirdim. Borib o’ylab ko’ring, fikringiz o’zgarsa, nuqtaning bahosini aytasiz. Men 
sizning undov bo’lib qolishingizni istayman… 
 
Mirtemir rasmiyatchilik uchun viloyat rahbari bilan uchrashgandi. Uning “obrazli” gaplariga 
e’tibor qilmayman desa-da, bu og’ir gaplar xayolining bir burchini tark etmasdi. 
 
Avvaliga viloyat rahbari bilan nega uchrashdim, deya o’zini qiynadi. So’ngra hech bo’lmasa uning 
kimligini o’rgandim, deb o’zini ovutdi. Tursinov kabi rahbarlar bilan ko’p uchrashdi, lekin bunday 
bezbetiga ilk bor ro’baro’ keldi. U bunday tavri bilan o’zini ko’rsatmoqchi bo’ldimi? Yoki 
orqasida katta tog’ borligiga ishorat qildimi? Agar Karimov bilan oralarida bulbul sayrasa, nega 
Karimov uni bu qadar haqorat etdi? Axir Karimovning o’z qardoshiga ham ishonmasligini, hatto 
bilmasdan oyog’ini bosib qo’ysa sevgan do’stidan ham kechib yuborishini nahotki bilmasa? Yo’q, 
biladi, buning ahvoli joni uzilayotgan odamni eslatadi. Joni chiqishidan oldin oyoqqa qalqib, 
hayotga tashnaligini ko’rsatishga intiladi inson. Bu ham “o’zini” ko’rsatayapti. Balki orqasida 
boshqa kuch bordir? Bu kuch balki Karimovdan ham og’ir bosar? Aslida uning ta’zirini berib 
qo’ymoq kerak edi-yu lekin bular adi-badi aytib o’tirishga arzimaydigan odamlar. Ularga siz 
yaxshi, sizdan to’ng’izim yaxshi qabilida ish tutish kerak. Buning ustiga bular o’zlarini qutqarish 
uchun har qanday qabihlikdan qaytmaydilar… 
 
Mirtemir shikoyatchilarni qabul etarkan, shom inib qolgan bir paytda uni qo’shni xonada telefonga 
chaqirishayotganini aytishdi. Karimovning yordamchisi Kraynov ekan, salom-alikdan keyin: 
 
-Islom aka iltimos qildilar, Muborakka borib ikki do’stingizni yarashtirib kelar ekansiz, -dedi. 
 
-Muborakda mening do’stlarim yo’q-ku? -deya ajablandi Mirtemir. 
 
-Nega unday deysiz.? Ibod To’ra yaqin do’stingiz, Juma Bek esa universitetda birga o’qigan 
kursdoshingiz. 
 
-Ibod To’rani taniyman, ijroqo’m raisi, millatvakili, lekin Juma Bek kim? 
 
-Juma Bek raykomning birinchi kotibi, Siz bilan birga o’qigan. Ibod To’raning o’ttizga yaqin yigiti 
ochlik e’lon qilgan. Islom aka Sizga vakolat berdilar, kim aybdor bo’lsa uni ishdan chetlashtirishni 
taklif qilasiz va viloyat rahbarlari darrov ijro etishadi. 

 
“Ochlik qilishayapti” degan gapni eshitgan Mirtemir haqiqatdan ham masalani 
  
favqulodda jiddiy, deb o’yladi. 
 
Darhaqiqat, Muborak masalasi ikki yildan buyon Karimovning ham, jumhuriyat tashqarisidagi 
matbuotning ham kun tartibida. Lekin shu daqiqada Mirtemir Jizzaxdagi ishni chala tashlab ketgisi 
yo’q. Bu ishni oxiriga etkazishga qaror qilgandi. Agar ketib qolsa, u bilan birga kelgan 
tekshiruvchilarning holi nima bo’lishini yaxshi tasavvur qilardi. Shu bois Muborak masalasini ikki 
kun keyinga qoldirmoqchi bo’ldi. Kechki ovkat paytida tekshiruvchilarga: 
 
-Ikki kundan keyin poytaxtga qaytamiz. Shu bois tekshirishni biroz tezlashtirishlaringizni 
so’rayman,-dedi. 
 
-Ikki kun u yoqda tursin, ikki oyda ham natija olishimiz qiyin. Mening qo’limda dom-daraksiz 
yo’qolgan o’n ikki kishining ismi-sharifi bor. Ularni mirshabxonaga qadar keltirishgani haqida 
ma’lumot beruvchi guvohlar bor. Lekin mirshabxonadagi barcha hujjatlarni viloyat rahbarlari 
talab qilib olishgan. So’rasak, har turli bahona ko’rsatishayapti,-dedi ulardan biri. 
 
-Biz reviziya qilish uchun kelmadik,-deb javob qildi Mirtemir.-Bizning maqsadimiz 
shikoyatlarning to’g’ri yoki noto’g’ri ekanligini, siyosiy xulosani aytishdir. Yo’qolgan 
insonlarning viloyat rahbarlari haqida shikoyat yozganlari va bir kun mirshabxonaga keltirilganlari 
biz uchun etarli hujjat. Ularning qismatlari haqidagi dalillarni o’rtaga chiqarish esa ikkinchi etapda 
amalga oshadi. Hozirgi rahbarlar turgan ekan, ikki oy emas, ikki yilda ham ko’rtugunni 
echolmaymiz. 
 
Mirtemirning bu gapiga viloyat hokimligidan hay’atga qo’shilgan kishi e’tiroz bildirdi: 
 
-Nima, Siz rahbarlarimizni aybdor, deb o’ylayapsizmi? 
 
-Biz sud yoki qaror beruvchi mavqe emasmiz, lekin hay’atning yo’liga to’g’onoq qo’yilayotgani 
ko’rinib turibdi,-dedi Mirtemir. 
 
-Siz bu soatdan e’tiboran tekshirish hay’atining boshida emassiz. Islom aka Sizga boshqa ish 
buyurdi,-dedi vakil jahli chiqqanini ochiq namoyish etib. 
 
-Islom aka bu haqda Sizga hisob berdimi? 
 
-Hisob berib-bermaganini o’zingizga aytadi. Bizga esa sizni Muborakka kuzatib qo’yish aytilgan. 
 
-G’amxo’rligingiz uchun rahmat, -dedi-da Mirtemir hay’at a’zolaridan yig’ilgan hujjatlarni olib, 
ularga qarata har holda sizlarni ham poytaxtga kuzatib qo’yishsa kerak, shunday emasmi? – dedi. 
Keyin vakilga yuzlangandi u: 
  
-Bu qog’ozlarni yig’ishingizga ham hojat yo’q,-dedi. 
 

-Bunga esa men qaror beraman! Qolaversa, Muborakka emas, hay’at bilan poytaxtga boraman, -
dedi Mirtemir o’chakishib. 
 
Mirtemir adi-badi aytib o’tirishni istamadi. Xonadagi biqiq havo uni bo’g’ayotgandi. 
Bo’yinbog’ini biroz yumshatib, ko’ylagining yuqori tugmasini ochdi-da tashqariga chikdi. Zim-
ziyo qorong’ulik viloyat mehmonxonasining har tarafini qoplab olgandi. Oniydan esgan sarrin 
shabada Mirtemirning horg’inligini yulib ketgandek bo’ldi. U biroz engil tortib qorong’ulik tomon 
odim otdi. Sarrin shabadaning bo’g’ziga qadar oqib kirayotgani va ortga qaytayotganini his etdi. 
Chuqur-chuqur nafas oldi, lekin havo bo’g’zidan naryoqqa o’tmayotgandi. Havo ham “to’ni”ni 
teskari kiyib olganga o’xshardi. Mirtemir ana ular bilan o’chakishib o’tirmadim, endi havodan 
o’pkalaymanmi, deya o’yladi-da ortga qaytdi. Shu payt qorong’ulikda, qarshisida birov turganini 
sezdi. Kim bo’ldiykin? Mirtemir o’sha tomonga qarab turgandi: 
 
-Iltimos, oqshomgi ovqatni emang, iloji bo’lsa bu erda qolmang, -dedi kimdir pichirlab va ko’zdan 
g’oyib bo’ldi. Bu chetdan kelgan odam emas, deb o’yladi Mirtemir, chunki viloyat 
mehmonxonasining hovlisi qo’riqlanadi, buning ustiga chetdagi odam bu erdagi voqealardan 
qanday xabar topsin? Bu erdan ketishimga ishonishmaganga o’xshashadi, shu bois 
qo’rqitishmoqchi. 
 
Mirtemirning xayolini vakil bo’ldi. 
 
-Aka, choyimiz tayyor… -Vakil hiyla yumshab kolgandi. 
 
-Choy ichish yo’q!-dedi Mirtemir. 
 
-Avval bir piyola choyimizni ichasiz, keyin Muborakka boradigan mashinamiz bilan yo’lga 
chiqasiz. Agar Sizni kuzatib qo’ymasak, boshimiz ketadi. Chunki Muborakda odamlar ochlik e’lon 
qilishayotgan ekan. Ularning taqdirini  Sizga ishonishdi… Boya biroz qo’pollik qildim, odob 
chegarasidan chiqdim, asab tamom bo’lgan, aka, aybga buyurmaysiz… 
 
Tullak, deb o’yladi Mirtemir, buqalamun ham senga o’xshaganlarning yonida ip esholmaydi. Har 
soniyada turlanasan. Ammo nega poytaxtga borishimni istamayapti bular? Balki biror rejalari 
bordir? Avval Muborakka telefon qilib, Ibod To’radan vaziyatni o’rganishim kerak. So’ngra 
Karimov bilan gaplashib, bu tekshirishni oxiriga qadar etkazish muhimligini tushuntirishim lozim. 
 
Mirtemir Ibod To’raning uyiga sim qoqdi. Uning poytaxtda ekanligini aytishdi. Keyin Kraynovga 
telefon qildi. Kraynov Karimov uyiga ketganligini aytib, maslahatchi Ziyomovni bog’ladi. 
 
-Islom aka menga bu ishni nazorat qilib turishimni aytdilar. Sizni allaqachon 
  
Muborakka  etib borgan deb o’ylagandik. Vaziyat jiddiy, raykomning birinchi kotibi bu kecha 
uxlamasdan Sizni kutadi. 
 
-Jizzax nima bo’ladi? Bu erdagi hay’atni orqaga chaqirib olishni kim buyurdi? 
-Garchi bu xususda Mirtemir uzil-kesil xulosaga ega bo’lmasa-da, voqealarning rivojidan hay’atni 
chaqirib olish buyrug’i berilganini taxmin qildi. 

 
-Islom akaning o’zlari buyurdilar. Qo’lingizda to’plagan dalillar bo’yicha hisobot yozib berar 
ekansiz. Ish pishib qolgan, yaqinda borib sessiya o’tkazib, viloyat rahbarini bo’shatib kelar 
ekanlar. Muborakda esa vaziyat jiddiy, Sizdan shaxsan iltimos qildilar, -dedi Ziyomov. 
 
Mirtemir yo’lga chiqarkan Melini chetga tortib: 
 
-Qo’lingizdagi barcha hujjatlarni olib, hafta oxirida poytaxtga keling, hisobotni birgalashib 
yozamiz, -dedi.-Ammo poyloqchilardan ehtiyot bo’ling, bularning qo’lidan har qanday ish keladi. 
 
-Sizning ham Muborakka borishingiz to’g’ri bo’lmayapti. Menga yo’l ko’rsatib, o’zingizga 
qolganda xavf-xatarni o’ylamayapsiz. 
 
Mirtemir Meliga ma’nodor boqdi-da, mashina yonida turgan vakil bilan xayrlashib, yo’lga chiqdi. 
Yo’lda shofer yigit bilan hangoma qilib borar ekan, uning mirshabligini bilib oldi. 
 
-Yo’limiz men tug’ilgan shahardan o’tadi. Bizning uyda tunab qolsak, saharlab yo’lga chiqib, 
ertalab etib boramiz,-dedi u mirshabga. 
 
Mirshab ko’nmadi: 
 
-Sizni chegarada kutib olishadi, men esa qaytib kelib, raport berishim kerak. Mirtemir mirshabni 
ko’ndirish oson bo’lmasligini tushundi-da: 
-Unday bo’lsa, yarim soatga to’xtab bir piyola choy ichamizda, yo’limizda davom etamiz,-dedi. 
 
-Imkoni yo’q. Orqamizda odamlar bor. Keyin boshim baloga qoladi. Sizni sog’- salomat manzilga 
etkazishim kerak. 
 
Mirtemir o’zi tug’ilgan shaharga qadar indamay bordi. Voqealarni qayta-qayta tahlil etdi. Bular 
biror bir avariyani ko’zga oldilarmi, deb o’yladi u. Yoki avariya bahonasida hujjatlarni 
olishmoqchimi? Agar meni tekshirishdan uzoqlashtiradigan bo’lishsa, poytaxtga chaqirib qo’ya 
qolishardi. Yo’q, Karimov bu ishni silliqqina hal etmoqchi bo’lgan. Bular esa xol qo’yishayapti. 
Karimov meni Muborakka yuborib, 
  
boshqa ish bilan chalg’itmoqchi va Jizzaxni unuttirmoqchi bo’lgan. Karimovning bu “silliq” 
rejasini bajarish uchun bular “qo’lidan kelgani”ni qilishmokda. Menimcha avariya ham yo’q,