Tarixiy roman

 
Yanatelefon jiringladi. 
 
-Assalomu-alaykum,Po‘lat Majidovich, general yana yumshoqqina bo‘lib qoldi.-Ha, men 
qo‘ng‘iroq qilgandim…. Gaplashdim, kattakon maslahatchilariga ko‘rsatma beribdilar. Lekin… 
keyin gap-so‘z bo‘lib ketmasmikan? Bularni qiynab-  qiynab odam qilish kerak. Balki o‘zingiz 
oqsoqol yoki maslahatchilari bilan gaplashasizmi? Hech bo‘lmasa bir-ikki oy vaqt kerak. 
Ertagayok bu xabar chiqsa, odamlar ko‘tarilib ketishi mumkin. Kremenogen sharoit og‘ir. Uyining 
yonida ham ancha-munchasi o‘ralashib yuribdi. Ularni “obrabotka” qilish, tayyorlash kerak… 
 

Po‘lat Majidovich nimadir dedi. General: 
  
-Yaxshi, men kutaman. O‘zimda bo‘laman. Ha, hamma yoqda odamlarimiz bor,-  deb suhbatni 
yakunladi. 
 
U gapini tamomlab, yana Mirtemir o‘tirgan tomonga o‘tdi: 
 
-Ko‘rdingizmi, yana men joningizga aro kirayapman. Hayotingizni saqlab qolayapman, siz 
bo‘lsangiz allaqanday qog‘ozlarni so‘raysiz. 
 
Birdan esiga nimadir tushdi-yu, u shoshib telefon yoniga bordi. Uch raqamli nomerni terdi. 
 
–Allo! Kechirasiz,Po‘lat Majidovich! Bu prokuror sanktsiya bermayotganmish… 
Yaxshi…yaxshi… kutaman. 
 
U tugmali dastagni bosdi. Qizil chiroq yondi. 
 
-Eshitaman, o‘rtoq general! 
 
-Hozir tezda tayyoragohga yetib bor! Vazir qog‘oz beradilar. Tezda olib kel! 
 
-Ketdim, o‘rtoq general! 
 
-Ko‘rdingizmi, sizni deb vazirni ham kuzatishga chiqolmadim. O‘zi qanaqa kitob edi? Tag‘in chet 
elga boribsizmi? Nima bor edi? U yerda sizga non pishirib berisharmidi? Gazetaga yozibsiz, yana. 
O‘zimizda gazeta kamlik qiladimi? Chetga borib, Vatanga tosh otishga or qilmadinglarmi? Endi 
mustaqil bo‘lganimizda uni yo‘qotmoqchimisizlar? Yo‘q, yo‘l qo‘ymaymiz. Bunga osonlikcha 
erishganimiz yo‘q. Moskva degan balodan arang qutildik… 
 
Qutilganmish, o‘yladi Mirtemir. Hamma gap shunda-ku! Moskvaning quli bo‘lib o‘tirishibdi. 
O‘zimizning milliy pulimizni tezroq chiqaraylik, chegaramizni o‘rnataylik, armiyamizni 
yarataylik, deb baloga qoldik-ku?! Bular kechagina “Mustaqillik –  ofat” deb o‘tirishgan edi. 
Darrov o‘zgarib qolishdi-ya? O‘zgarishadi-da! Shu bir soatning ichida necha marta turlandi-yu… 
 
Odamzot qiziq! Uni tushunish amri mahol. Kunimiz ana shundaylarga qolgani uchun ham ahvol 
og‘irlashib ketayapti. Qancha-qancha ishlar bor. Kimningdir uyiga o‘g‘ri tushayapti. Kimnidir 
o‘ldirishdi. Bular esa nima bilan mashg‘ul? Davlat ahamiyatidagi masala emish… 
 
Yanatelefon jiringladi. 
 
-Eshitaman,Po‘lat Majidovich! Xo‘p…xo‘p… Kechirasiz… Xo‘p… xo‘p… 
  
General telefon dastagini sharaqlatib qo‘ydi-yu, birdan tutoqib ketdi: 
 
-Ko‘rdingmi, sen badbaxt uchun shunday ulug‘ odamni “onangni” deb so‘kibdilar. 
Oraga tushgan odam til tortmay o‘ladi-ya… 

 
“Onangni” deb kim so‘kishini Mirtemir yaxshi biladi. Bu general uchun yangilik. Ammo 
poytaxtdagi hamma rahbarlarning kunlik eshitadigan “rahmati” bu. Esida… Uni oynai jahonga 
rahbar etib tayinlashdi. 
 
-Oq yo‘l!-dedi o‘sha hammani onangni deb so‘kadigan katta. 
 
-Rahmat, lekin ikki shartim bor,-dedi Mirtemir. 
 
-Shart bilan tug‘ilgansiz-da, qani nima ekan? 
 
-Avvalo, boshqa rahbarlarga o‘xshatib meni ham “onangni”, deb so‘kmaysiz. O‘sha kuni 
televizordan javob qilaman… keyin otib tashlasangiz ham. So‘ng… Ertadan boshlab meni 
yomonlab kelishadi. Darrov xulosa chiqarmasdan, yuzma- yuz qo‘yib, keyin chora ko‘rsangiz… 
 
-Men (…) emasman, bildingizmi? Kimni so‘kishni bilaman, uka. Sizga bitta misol aytib beray: 
Gossnab boshlig‘ini bilasiz, Sharipov. Shuni so‘kkandim, ertasiga ariza yozib, ishdan 
bo‘shatishimni so‘rab xat yuboribdi. Kasal bo‘lib qolibdi. O‘g‘il bola ekan, qo‘ng‘iroq qilib 
kechirim so‘radim… 
 
General hamon savol yog‘dirardi. Mirtemir javob qilmayotganidan achchig‘i chiqib, xonada u 
yokdan bu yoqqa, bu yoqdan u yoqqa borib kelardi. Bo‘yi past, qorni katta odam qaysi bir 
hayvonchaga o‘xshab pildirab yurganga o‘xsharkan, tez yurganda. Mirtemirning kulgisi qistadi. 
Lekin kuladigan payt emas. Masala jiddiy. Prezident fikridan qaytmabdi. 
 
Bu fikr unda ikki yil avval paydo bo‘lgandi. O‘shanda Oliy Kengash majlisidan keyin ustozi 
Ahmadjon akani chaqirib, “Bu bolangni qamoqda chiritaman, o‘ldirib yubortiraman” degan ekan. 
Keyin ham yana aytgan. O‘ziga ham bir marta aytdi. Ikki-uch topshiriq berdi-yu, aytgan odamlari 
uddalamadi. Nahotki, endi uning niyati amalga oshsa?! Naxotki bu general shunga boradi? 
Qo‘rqayapti, qo‘rqadi ham. Bir kishini o‘ldirib yuborish osondir balki, unga. Lekin bugungi shov-
shuvlardan keyin qiyin. Hamma tushunadi. Bildirmasdan qilishganda bu ishni, balki bo‘lardi? U 
ham qiyin. O‘tgan yili kasalxonada urinishdi. Yaqinda poytaxtda nomersiz mashina bilan “turtib” 
ketmoqchi bo‘lishdi. Qirq yil qiron kelsa ham ajali yetgan o‘ladi, deydilar. Xudo ko‘rib turibdi 
hammasini. 
 
O‘lim…o‘lim nima o‘zi? U qachon keladi? Qanday keladi? O‘limdan qo‘rqish kerakmi? O‘limni 
sevish kerakmi? Bu dunyo azob deymiz? Lekin yashashni yaxshi ko‘ramiz. U dunyo haqiqiy hayot 
deymiz. Ammo o‘limdan qo‘rqamiz. Nega? 
  
Barcha chalkashliklar, adolatsizliklar o‘lim oldidagi qo‘rquv sabab dunyoga kelmaydimi? Agar bu 
general o‘limdan qo‘rqmasa, yashashni sevmasa bu qadar turlanarmidi?! 
 
O‘lim kishi bilan yonma-yon yuradi. Faqat uni ko‘rmaymiz. Yonimizda ekanligini his qilmaymiz. 
Uni eslashdan qo‘rqamiz, hatto. Xayolan, ruhan o‘limning ichiga kira olamizmi? Kira olsak, uning 
“uyi”dan o‘ta olsakkina erkin yashay olamiz. 
 

Balki hayot o‘limdan so‘ng boshlanar? Balki kishining ruhi bu dunyoda “kezib yurar”? 
Balki…To‘xta, nimalar haqida uylayapsan? Darrov o‘limni buyningga oldingmi? Insondek 
ko‘nikuvchan jonzot yo‘q. Shuncha tez o‘limga ko‘nikdingmi? O‘z odamligini unutgan bir kishi 
sening o‘limingga ko‘nika olmayapti-yu sen rizo bo‘lasanmi? U o‘z o‘limidan qo‘rqqani uchun 
sening o‘limingga ko‘nika olmayapti?! Sen esa… 
 
To‘xta! Hali kurashmoq uchun vaqt tugamadi. O‘limning ham vaqti, joyi bor. Bularning qo‘lida 
o‘lish badbaxtlik emasmi? O‘lsang ham mardning qo‘lidan o‘lmok kerak. Hozir esa bu haqda 
o‘ylashning fursati emas. Darrov o‘ldirib yubormaydi. Uning o‘z o‘limidan qo‘rquvi bunga yo‘l 
bermaydi. Uning qo‘rquvi – sening fursating…. 
 
Eshik taqillab, novcha yigit kirdi: 
 
-Ruxsat eting, o‘rtoq general! 
 
-Olib keldingmi? Qani… 
 
General papkani ochib qog‘ozlarni titkilay boshladi. “Erk yo‘li” kitobi. Uni ko‘paytirishibdi. 
Tavba, bular erinmay kitobni ham ko‘paytirishadi. Satrlarning ostiga chizilgan, chetiga savollar 
qo‘yilgan. General erinmay o‘qiy boshladi. 
 
Orada: 
 
-Butun dunyo tarixini yozibsan-ku!-dedi-Bu zanjirlar nimaning belgisi? Ha, haqorat bu! Tuzumga, 
Vatanga, millatga haqorat. O‘ho‘, she‘ri ham bor-ku! Xo‘sh, she‘rini keyin o‘qiymiz. Qani-qani… 
 
U avval pichirlab o‘qiy boshladi. Keyin varaqlarni tez-tez o‘tkazib nimanidir qidira boshladi. 
 
-Eh-he. O‘zlaring shaxsga sig‘inishni yomonlab, bu prezident bo‘laman degan 
ho‘qqinirosamaqtabsanlarku-a? Qizik… Qizik… 
 
Rostdan ham u qiziqib ketdi. Tugmani bosib, qahva buyurdi. Keyin yaltayib 
  
o‘tirgancha o‘qishni davom ettirdi. Kitobdan boshini ko‘tarolmay qoldi. Keyin birdan o‘rnidan 
turib ketdi: 
 
-Ha, mana topdik. 75-bet,-u ovoz chiqarib o‘qiy boshladi: “Shu o‘rinda Oliy Kengash 10-sessiyasi 
hakida batafsilroq to‘xtash kerak, deb o‘ylaymiz. Sessiya arafasida muxolifat liderining boshini 
yorib, kasalxonaga yotqizishdi”. To‘g‘ri qilishgan yotqizib,-o‘zidan qo‘shdi general.-Xo‘sh… 
Xo‘sh… 
 
U osti chizilgan satrlarni o‘qiy boshladi: 
 
-Mamlakatda diktatura o‘rnatildi… Muxolifat vakillarini ochiqchasiga terror qilishmoqda… Mana 
bu guvohnoma, ihm, ihm, mana bu ovoz uzatgich… Bu buyumlar qo‘lga tushib qolgan fuqaro 
kiyimidagi Izzatillo Sulaymonov degan mirshabning yonidan chiqqan…Tak Tak… Bilasanmi? – 

general Mirtemirga ko‘rsatgich barmog‘ini niqtadi.-Hozir ana shu Izzatillo ariza yozadi, tamom, 
prokuror ham (…) bo‘ladi. 
 
U tugmani bosdi. Hech kim javob bermadi. Boshqasini bosdi. 
 
-Semerka qani?-deb so‘radi. 
 
-Shu yerda edi… 
 
-Soat necha bo‘ldi?-uning qo‘lida tillo soat yaltirab turgan bo‘lsa-da qarashga fursati yo‘q edi, 
shakilli. 
 
-Soat 21.15. 
 
-Yaxshi. Top uni, menga kirsin! Xo‘sh davom etamiz: “Muxolifat rahbariyati sessiya ochiladigan 
kun yuz ming kishilik miting qilaylik, degan taklif bilan keldi. Hurmatli millatvakillari bu masalani 
mening uyimda muhokama qilishdi. Uzoq bahs, munozaradan keyin 2-iyul kuni poytaxtda miting 
o‘tkazishga qaror qilindi”. Yaxshi… yaxshi…Yanabitta ayb bor… 
 
Mirtemirning yodiga uyida to‘planishgani tushdi. Muxolifat rahbarlaridan biri “Mitingga 
qo‘shilasizlarmi?”, deb so‘radi. Ular muhokama qilishgani, hozir miting o‘tkazishga imkon 
yo‘qligi, hukumat talvasada ekanligi, bu harakat yigitlarimiz qamoqlarga olinishiga yo‘l ochajagi, 
nima bo‘lsa ham parlamentda bosh ko‘tarish zarurligini aytishdi. Deputatlar mitingga 
qo‘shilmaymiz, foydasiz, baribir yo‘l berishmaydi, degan qarorga kelishdi. Mirtemir ham shunday 
yozgandi. Kitob tahririda o‘zgartirishibdi. 
 
Aslida kitobni bir olim yozgan va Mirtemir ham o‘qib bergandi. Keyin uni Turkiyaga olib borib, 
nashr etishdan oldin Iso Xolis tuzatib chiqqan. 
  
-Nega bunday qildingiz?-deganda, 
 
-Shu kerak bo‘ldi,-dedi Iso Xolis. 
 
O‘shanda qattiq ranjigan edi. Nega o‘zgartirdi? Do‘stlari o‘qiganda Mirtemir yolg‘on yozibdi, deb 
o‘ylashadi. Qolgan gaplarga ham ishonishmaydi, deb xijolat bo‘lgandi. 
 
Ilgari ham bir marta shunday  bo‘lgandi. “Kundaga ko‘yilgan bosh” sarlavhali maqola yozib, 
“Iltimos, tahrir qilinmasin” degan qayd bilan jumxuriyat gazetasiga bergandi. Bir kun maqola 
chiqdi. Qarasa, sarlavhaning ostiga Karimovning so‘zlari qo‘yilgan. Boshidan qaynoq suv 
to‘kilgandek  bo‘ldi. Bosh muharrir “Uka, shunday qilmasak, chiqmasdi” dedi. Mirtemir ancha 
vaqt bosh ko‘tarolmay yurdi. Har ikki holda ham g‘isht qolipdan ko‘chgan, u “qo‘lsiz” edi. 
 
General ovozini qo‘yib yuborib o‘qiyotgan edi. Birdan to‘xtab qoldi. Keyin tarsakidan cho‘chib 
qolgan boladay qaltiroq ovozda, asta-sekin o‘qiy boshladi. 
 

“Hokimiyat tinchimas edi, Oliy Kengashga chaqirishdi. Parlament raisi, Ichki ishlar vaziri, 
xavfsizlik qo‘mitasi raisi qo‘rqitishga urindilar. U terrorni to‘xtatishni, oshkoralik va 
demokratiyaga rioya qilinishini talab etdi. Deputatlar bilan jiddiy “ishlash” boshlandi. Avval 
viloyatlarga maxsus guruhlar yuborildi. So‘ng Bosh vazir o‘rinbosari Jo‘rabekov va maslahatchi 
Umurzoqov joylarga borib deputatlarni yakkama-yakka va to‘da-to‘da holida “bo‘yra” ustiga 
chiqardilar. Hukumatda qo‘rquv va jonsaraklik aralashib ketdi. Tili burro deputatlar maxsus 
nazorat ostiga olindilar.” 
 
-Hm, hm… Pishib qolibsan, bola. Men ahmok, o‘rtaga tushib yuribman-a? 
 
General boshini silkita-silkita yana ikki-uch sahifani o‘qidi. Shu payt bir urus yigit kirib keldi. 
 
-Sulaymonovni top, o‘sha arizasini qayta yozsin. Yaxshilab yozsin. Deputat urgani, kaltaklagani 
hakida ham yozsin… ,-dedi unga general. 
 
Yoppiray, o‘yladi Mirtemir. Urgani… kaltaklagani… Devday yigitni-ya… Ha, endi bular hech 
narsadan qaytishmaydi. 
 
-Keyin, shaharga boshliqqa ayt, qarorni qayta yozsin, demak, deputatlikni suiiste‘mol qilib, 
xizmatdagi militsiya xodimini urgan, so‘roqsiz chet elga ketgan, chet el radiosiga, gazetasiga 
intervyu bergan. Buni 62-moddaga kvalifikatsiya qilsin, Vatan xoini, xo‘sh, keyin hukumatga 
qarshi kitob yozib, tuzumni ag‘darishga uringan, keyinsessiyada, yo‘q, matbuotdadegin, 
sessiyatelevizordanko‘rsatilgandi, Karimovni haqorat qilgan… Yetarli, tez yozib kelsin. Avval, 
prokurorga olib borsin, keyin menga keltirsin. Tasdiqlaydigan hujjatlar yetarli, degin… Ha, uyidan 
chiqdimi 
  
biror narsa? 
 
-Bitta videokasetada o‘zining hukumatga qarshi gaplari, bittasida Karimovning gaplari 
to‘plangan… Keyin ikki-uchta hajviyalar… 
 
-Yaxshi, kerak bo‘ladi. Mana bu kitobga tegishli hech gap yo‘qmi? 
 
-Qanday kitob ekan? 
 
-Bilmaysanmi? “Erk yo‘li”. Ma, ko‘r! U tugmani bosdi yana: 
-Rustam, bu yoqqa kel! 
 
Rustam ichkariga kirib serrayib turib oldi. 
 
-Ertalab, soat oltida uyini qayta tintuv qilasan. Mana bu kitobga oid biror narsa topasan. Soat yetti 
yarimda poytaxtga uchasan. Men aytib qo‘yaman, Vazirlikda kutishadi. Hukumat shifoxonasidan 
uning kasallik varaqasini olib qaytasan. 
 
-Ertaga yakshanba… 
 

-Ular ishlashadi, yakshanba kuni ham. Ulgurmasang, bolalarni olib borib qo‘y, tintib turishguncha 
qaytib kelasan. 
 
-Xo‘p, o‘rtoq general! 
 
-Sergeyga ayt, mahbusni olib ketsin! Ko‘rdingmi, sendan yashiradigan gapimiz yo‘q. Haqiqatni 
bilishga juda qiziqasan. Mana hamma gapni bilib olding. Qalay, rozimisan, mendan xafa 
emasmisan? 
 
-Sizdan nega xafa bo‘lay. O‘rningizda boshqa birovi bo‘lsa ham farq bo‘lmasdi. Bilaman, 
ichingizni it tirnayapti, lekin noilojsiz,-Mirtemir gapi sal ko‘pol chiqqanini sezdi-yu, indamadi. 
 
-Tiling boshingga yetdi, bola. Hali sen nonni “mamma” deb yuribsan. Bu dunyoda men bilan 
gaplashishing oxirgisi ekanligini sezmayapsanmi? 
 
-Qo‘ying-e, hali ko‘p yashaysiz… 
 
-O‘h-hu, masxaraboz ham ekansan-ku… Seni odam deb o‘tiribman-a? Jamiyat senga 
o‘shaganlardan qancha tez qutilsa shuncha tez tozalanadi! 
 
-Jamiyatni tozalashni siz va biz emas, Tangri hal qiladi. 
  
-Bore, taqdiringni ham Tangri hal qilsin! 
 
-Rahmat! Hali ham umidim Tangridan… 
 
-Olib ket buni, Tangrisini yoniga! 
 
General qizarib ketgandi. Mirtemir xonadan chiqar ekan, u televizorni qo‘yishga urinayotganini 
ko‘rdi. Qo‘rqayapti. Nimadan? O‘ldirish qaroriga kelganidanmi? Bir kechada hali necha marta 
o‘zgaradi fikri. Qo‘rqoqninng fikri qat‘iy bo‘lmaydi. 
 
Qabulxonada to‘rt-besh kishi sigaret tutatib o‘tirishardi. Hammasini tanidi. o‘rinbosarlar, 
yordamchilar… 
 
-Salomaleykum… Sizlarni ham kuttirib qo‘ydik,-dedi Mirtemir. Ular indashmadi. Yuzlarida 
horg‘inlik, cho‘chish alomatlari bor edi. 
 
-Gapirma,-dedi urus yigit Mirtemirning yelkasidan turtib. 
 
 
 
R U S TA M [ 3 ] 
 
  
 

Rustam mushkul ahvolda qoldi. Ertalab ishga kelganda boshliq o‘rinbosari chaqirdi. 
 
-Generalning huzuriga kiramiz,-dedi. Ularni general darrov qabul qildi. 
-Muhim topshiriq bor. Mirtemir bugun safardan qaytdi. Uni qo‘lga olish kerak. Shaxsan vazir 
shug‘ullanayapti bu ish bilan! Shahardan, rayonlardan odam olinglar! Bilasizlar, ichimizda uning 
odamlari bor. Agar operatsiya barbod bo‘lsa, boshlaringiz bilan javob berasizlar. Bu yerda men 
o‘zim rahbarlik qilaman operatsiyaga. Daqiqa- daqiqa ma‘lumot berib turasizlar,-dedi. 
O‘rinbosar o‘ylab turdi-da: 
 
-Rustam shu yerda qolaqolsin,-dedi.-Mirtemir bilan do‘stligi bor. 
 
-Bilaman,-dedi general,-mana, “semyorka”ning suratlari. Og‘iz-burun o‘pishib turgan paytida 
suratga olingan. Endi Rustam o‘zini oqlashi kerak. Agar operatsiya yaxshi o‘tsa unvonini 
oshirishga imzo chekaman. Ozgina orqaga ketishini sezsam, Mirtemir bilan birga yotadi. Lekin 
sening chaqqonliging, jonkuyarliging yoqadi 
  
menga, bildingmi, bola. 
 
-Bildim, o‘rtok general!-dedi Rustam. 
 
-Sen, Vagif, uni shaxsan kuzatasan. 
 
-Xo‘p o‘rtoq general. 
 
-Mana uyining xaritasi. Orqada kichik eshik bor, suvning yonida. Ikkita mashina orqada tursin, 
hozirdanoq. Tepada institut binosi bor. Yuqori qavatdagi kuzatuvchilarni almashtiringlar. Bir 
oydan beri bekorchilikka o‘rganishdi. Hovlida, hammomdan qo‘shninikiga tuynuk bor. Uni 
e‘tibordan chetda qoldirmanglar. O‘sha rayonni butunlay o‘rab olinglar. Mashina kirmasin. Har 
qanaqa odamlar o‘tishmasin. Telefoni mutloq ishlab tursin. Bir gruppani qishlog‘iga jo‘natinglar. 
Yaqin qarindosh-urug‘larini kuzatuvga olinglar. Davlat avtonazorat xizmatiga topshiriq  bering, 
qarindoshlarining mashinalari olib qo‘yilsin. Ha, telefonni Samarqanddan chetga chiqmaydigan 
qilib qo‘yinglar… 
 
General bir zum o‘ylab qoldi-da yana davom etti: 
 
-Tintuv paytida vahima Alinglar. Pachakilashib o‘tirsangizlar, xujjat talab qiladi. Hujjat so‘rashga 
og‘iz ochirmanglar. Qarshisidagi qo‘shnisi Mikrtchyan uyida o‘tirsin, o‘zimizning odam. Kerak 
bo‘lsa foydalanasizlar. Rustam, butun umid sendan! Seni odam qilmoqchiman, o‘zingni 
ko‘rsatadigan payt keldi. Vatan, millat takdiri turganda do‘st-ku do‘st, ota-onadan ham voz kechish 
mumkin, bildingmi? 
 
-Bildim, o‘rtoq boshliq! 
 
-Unda oq yul! 
 

Rustam shu lahzada bu suhbatni eslar ekan, o‘shanda tizzasi qaltirab ketganini o‘yladi. 
Mirtemirning ko‘ziga qanday qaraydi? Xuddi tug‘ishgan akasiday yaxshi ko‘rardi uni. 
 
Samarqandga kelishi bilan uchrashardi. Uning uyida qancha mehmon bo‘ldi. Qizaloqlarining 
tug‘ilgan kunida ham faqat u bor edi. Tag‘in umr yo‘ldoshi Ra‘no eshitib kolsa, nima deydi? U 
axir Mirtemirning xotini haqida haligacha havas bilan gapirib yuradi. 
 
Nima kilish kerak? Boshqa iloji yo‘q. Unga qanday yordam qiladi? O‘zi gunohi nima ekan? O‘sha 
Karimovga qarshi gapirgani uchun endi payti keldi, shekilli, javob berilayapti. O‘zi to‘g‘ri odamga 
joy yo‘q ekan bu dunyoda. 
 
Yodiga birga reydga chiqishgani tushdi. Shahardagi o‘n beshta yirik magazinni tekshirishgandi 
o‘shanda. O‘zi ham “kit”larning do‘konlari edi. Ertasiga uni boshliq 
  
chaqirib, “tinchit” dedi. Do‘konlardan yuz ellik ming so‘m yig‘ildi. Rustam uning uyiga bordi. 
Mirtemirning jahli chiqmadi. 
 
-Nima qilaman, buni?-dedi kulib.-Men qimmatrok turaman. 
 
-Yanagaplashaymi?,-dedi Rustam jiddiy ohangda. 
 
-Ularning puli yetmaydi. Men o‘zimni sotmayman. Maqola tayyor, albatta chiqadi,- dedi Mirtemir 
qat‘iyatini buzmay. 
 
Rustam o‘shanda “oramizga xafachilik tushdi”, deb o‘ylagandi, yo‘q, Mirtemir: 
 
-Bilaman, Sizga topshiriq bo‘lgan,-deb qo‘yaqoldi. 
 
Keyin gazeta tahririyatini “qo‘lga olish” topshirildi. Qancha pul suvga oqdi. Mirtemir janjal qilib 
bo‘lsa ham maqolani chiqardi. Shahar qalqib ketganday bo‘ldi. Shov-shuv shu qadar kuchaydi-ki 
yangi kelgan viloyat “birinchisi” Nazir Rajabov katta majlis o‘tkazdi. 
 
Lekin baribir, tergov jarayonida tinchitildi, faqat bir yil cho‘zildi bu ish. 
 
O‘shanda Mirtemir “tuzum o‘zgarmas ekan, hamma ishimiz befoyda” degandi. 
 
Balki ana shunday voqealar uni kurashchiga aylantirgandir? Nima bo‘lganda ham nomi og‘izga 
tushdi. Mansabdorlar uning oldida xushomad qilib, orqasidan so‘kishar, oddiy odamlar esa maqtab 
yurishardi… 
 
Rustam shu xayollar bilan uning uyining yoniga kelganda: 
 
-Rustam,-degan ovozni eshitdi. Atrofga qaradi, hech kim yo‘q. Kim bo‘ldiykan? Qulog‘imga 
eshitildi shekilli, deb uyladi. 
-Rustam, men daraxat orqasidaman! 
 

Tanish ovoz. Kim bo‘ldiykan? Iye, bu ikkinchi o‘rinbosarninng ovozi-ku! U nima qilib yuribdi? 
Balki topshiriq bilan bog‘liq gap bordir?! U atrofga allanglab daraxt panasaga o‘tdi. 
 
-Qo‘rqma,-dedi o‘rinbosar.-Yur, narigi ko‘chaga o‘taylik. Ular indamasdan qorong‘u yo‘lakdan 
ko‘chaga o‘tdilar. (DAVOM ETADI). 
  
L U T F I L L O [ 4 ] 
 
  
 
Lutfillo boshliqlarichidaunchalikko‘zgatashlanmasdanyuradigankishi. Moskvada akademiyani 
bitirib kelgan kezlari majlislarda shartta-shurta gapirib, bir-ikki tanbeh olgandan so‘ng indamay 
yuradigan bo‘ldi. O‘zi aqlli, ko‘p narsaga farosati yetadi. Gayran ketganda ko‘pchilik uning 
boshliq bo‘lishini kutgandi. Qo‘polligi yo‘q. Qo‘l ostidagilarni tinglashni biladi. Ishning “ko‘zi”ni 
ko‘radigan odati bor. Murakkab masalalarda eng oxir gapiradi va ko‘pincha haq bo‘lib chiqadi. 
Yuqoridagilar nimagadir uni o‘stirishmaydi. Hozir nega keldiykin?! Boshliq yubordimikan?! 
 
Rustam bilan barobar Lutfillo ham xayol surib borardi… Balki ertalab unga aytishim kerakmidi? 
Kechasi bilan o‘ylab, ertalab sotsa-chi? Yo‘q, bunaqa yigit emas. Necha marta sinovdan o‘tgan. 
Undan boshqasi eplolmaydi. Buning ustiga Mirtemir bilan yaqin… 
 
Ular hiyla pana joyga borishganda Lutfillo so‘z ochdi: 
 
-Rustam, sening oldinga kelishdan avval ko‘p o‘yladim. Ishonganim uchun keldim. General seni 
chiqarib yuborgach, uch o‘rinbosarini chaqirdi. Karimov: “Bu jo‘jaxo‘roz jonga tegdi, 
tinchitinglar” debdi. Vazifa senga yuklatiladigan bo‘ldi. Ertaga poytaxtdan qaytishing bilan… 
Bilaman, o‘zing ham qiynalayapsan. Lekin bu narsalar uzoq davom etmaydi. Ne-ne imperiyalar 
qulab, hamma sirlar ochilayapti. Qancha-qancha topshiriq bajargan kishilarning umri xazon bo‘ldi 
bugungacha. Ko‘rsatma berganlar esa yana minbarga chiqib, adolatdan gapirib yurishibdi. 
Gapning pust kallasi shu: Mirtemirni qutqazish kerak. Bunday yigitlar hali kerak. Nima deysan? 
 
Rustam indamadi. Balki bu tuzoqdir? Balki yonida diktofoni bordir? Balki… yo‘q, hamma borsa 
ham bu qabihlikka Lutfillo bormaydi. 
 
-Ikkalamiz ham olov bilan o‘ynashayapmiz. Yo yonib ketamiz, yo ishni pishiramiz,- qo‘shimcha 
qildi Lutfullo. 
 
Oraga pul oraladimikan, o‘yladi Rustam. Yo‘q. Lutfilloning puli yetarli. Pul uchun o‘zini olovga 
tashlamaydi. Unda nima majbur qildi uni? Vijdonmi? Iymonmi? Ertangi kundan umidmi? 
 
-Lutfillo aka, nima qilishim kerak? 
 
-Avval roziliging kerak. Undan keyin nima qilishni gaplashamiz. 
 
-Bu fikrni yana birov biladimi? 
  

-Yo‘q! Sen, men va Alloh… Men kuysam, bolalarim sening bo‘yningda, sen kuysang… 
 
-Bu ishga kattalar aralashgan. Kuysak ham birgalikda tamom bo‘lamiz. Uni o‘ldirisholmaydi, 
baribir. 
 
-Senga yuklashadi, ertaga. Keyin kech bo‘lib qolishi mumkin. 
 
…Menga! Meni nishonga olish uchun bu gapni aytayaptimi? Nega menga yuklashadi? Boya 
general “Senga ishonaman” deganda shunga sha‘ma qildimi? 
 
-Biror joydan gap chiqmasligi uchun senga to‘xtashdi. Nima bo‘lganda ham Mirtemir bilan do‘st 
ekanligingni ko‘pchilik yaxshi biladi. Gap chiqsa ham ishonishmaydi, degan xulosaga kelindi.