Tarixiy roman

yuzidagi, ko‘zidagi mehr ovoziga ham qo‘shilgani uchunmi yo samimiyati kuchliligi uchunmi 
ko‘p gapligi ham bir go‘zallik edi. 
 
Mirtemir akasi bilan qoldi, boshqalar sovchilikka ketishdi… 
 
Salomat opa ularni iliq qarshilab, hovli to‘ridagi taxta so‘ri tomonga boshladi. Mehriniso har 
tomonga nazar soldi.  Hovli supurilgan, suvlangan. Qator-qator qilib ekib qo‘yilgan gullar yoz 
bo‘lishiga qaramay rango-rang ochilgan. Supaning ustiga ko‘tarilgan tok og‘ochi xuddi shamshot 
daraxti kabi tik o‘stirilgan va keyin qizning qirq kokili kabi tolorga tortilgan. 
 
Mehriniso avvaliga tokni quvur deb o‘yladi. Nega quvurlarni “ekib” qo‘yishibdi, deb yuqoriga 
qaragach, g‘ujum-g‘ujum husayni, kishmishni ko‘rib gap nimadaligini angladi. Keyinchalik 
o‘zlari ham yangi hovliga ko‘chib chiqqach, supalarning ustini tok bilan xuddi ana shu shaklda 
qoplattirdilar. Hozir esa “qizning ota-onasi tartibni sevar ekan” deb o‘ylayotgandi. Hovli kichik 
bo‘lsa-da har turdagi mevali daraxt bor edi. Anjirdan tortib anorgacha. 
 
Xullas, Mehriniso bir qusur qidirardi. Sovchining vazifalaridan biri qusur qidirish deb o‘ylardi. 
Nima bo‘lganda ham yakkayu yagona ukasini uylantirishadi. Hamma narsa joyida ekanligini 
avvaliga “Bizni kutishga hozirlanishgan”ga yo‘ydi, keyin esa xursand bo‘ldi. Shu payt ichkaridan 
qilichdan nozik va tik bir qiz chiqdi. 
 
-Assalom, – degandi, Mehriniso : 
 
-Ha, bo‘yingdan aylanay, – dedi va Gulsanam xolaning qulog‘iga pichirladi. – Xola, bu qizning 
bo‘yi uzun. Ammo chiroyli ekan. 
 
-Bu singlisi, – dedi Gulsanam xola. 
 
-Xudoga shukur, bo‘yi ukamdan uzun ekan, deb qo‘rqib ketdim. 
 
-Bo‘yi uzunlik aybmi, o‘zing o‘smay qolganing uchun faqat bo‘yi kaltalarni aqlli deb o‘ylaysan-
a, – hazil qildi Gulsanam xola. Aslida buni yarim hazil, yarim chin deyish kerak. Chunki Gulsanam 
xolaning ham bo‘yi uzun edi. 
 
-Ammo onasining bo‘yi uzun emas ekan. Lekin biroz semizroqmi? – deya pichirladi Mehriniso. 
  
-Hah qizim, hah qizim-a? Avvalo yaxshilab qaragin, onasining bo‘yi uzun ham emas, kalta ham. 
Semiz degan so‘zni qayerdan olding? Onasini ko‘r, qizini ol, deganlar. Chaqqonligiga qara, yelib 
yugurib yuribdi… 
 

-Kechirasizlar, sizlarga ham qaray olmadim, –  deya Salomat opa ularga yaqinlashdi. –  Ishdan 
bugun biroz kech keldim. Qizlar ham ishda edilar. Yozda uyda o‘tirmaylik, deyishdi. Kattasi 
qarshimizdagi Telefon idorasida, kichigi esa Kishmish fabrikasida ishladi. Ishladi, deyapman, 
chunki bugunga qadar edi. Endi o‘qishga borishadi. 
 
-Ha, o‘qishlar boshlanishiga ham sanoqli kunlar qoldi, – dedi Mehriniso gapga qo‘shilib. – Ukam 
ham birinchi  sentyabrda tug‘ilgan. –  U nima bo‘lsa ham tezroq maqsadga ko‘chish uchun 
imkoniyatdan foydalanib, gapni ukasiga burdi. 
 
-Shunaqami? – Salomat opa samimiy bir ohangda, ajablanish bilan Mehrinisoga qaradi. 
 
Mehriniso birdaniga allanechuk bo‘ldi. Bu ayolda nima bor? Ko‘zlarining ma‘nodor kulishlari 
kimni eslatdi? Yonoqlari xuddi bo‘yab qo‘yilgandek qirmizi ekanligi ham qalbining muz bo‘lib 
turgan joylarini eritib yubordi. Istarasi issiq bu ayolning gapirganda kulgichlari yuziga yoyilib, 
chehrasini yoritib yuborgani Mehrinisoni to‘lqinlantirdi. Ha, topdi. Rahmatli onasiga o‘xsharkan, 
bu ayol. U esa… 
 
-Umringiz o‘xshamasin, onamga o‘xshatdim sizni…,-Mehrinisoning tovushi titrab ketdi. Buni his 
qilgan Salomat opa darrov gapni davom ettirdi. 
 
-U kishini bir marta ko‘rgandim. Xudo rahmat qilsin, mehrli ayol edilar. Katta opangizning uyidan 
kelayotgan ekanlar. Rahmatli qaynonamni tanirkanlar, eshikdan ichkari kirmay bir piyola suv 
ichgandilar. “Yuragim kuydi” degan gaplari esimda… 
 
-Ha, onam bo‘lganlarida bugun o‘zlari kelardilar. Bittagina o‘g‘illarini uylantirib qancha sevingan 
bo‘lardilar. Nima qilaylik-ki yetim qoldik! 
 
-Singiljon, yetimlik yetti kishidan birining qismati, deydilar, –  Salomat opaning ham qalbi 
yumshadi. – Men ham rahmatli onamni eslay olmayman… 
 
-Ayajon! – oshxona tarafdan kelgan bu sas Salomat opaning gapini bo‘ldi. U uzr aytib, o‘rnidan 
turdi. 
 
-Sen sovchilikka kelganmi yoki ma‘rakagami? – deya Mehrinisoni turtdi Gulsanam aya. – Yig‘i-
sig‘ining joyi emas. Dardimizni aytayligu turaylik! 
 
-Dardimizni biladilar-ku, yana nimani aytamiz. 
 
-Hali bu “dard”ni takror aytish uchun uch marta kelamiz. 
  
-O‘n marta kelsak ham bu ayol menga yoqdi. Ba‘mani ayol ekan. Qizlari ham odobli deyishdi. 
Bularning bir qarindoshi men bilan ishlarkan. Undan hamma gapni surishtirib oldim. 
 
-Nega bo‘lmasa guruchdan tosh qidirayotganding? 
 
-Sovchilik qoidasi emasmi bu? 

 
-Ishqilib biror sovuq gap aytib qo‘ymagin-da qizim. 
 
-Aytsam – aytmasam, ish bitdi, aya, qiz bizniki, bir haftadan keyin to‘y, ana ko‘rasiz… 
 
Bir hafta emas, o‘n besh kundan keyin tuy bo‘ldi. 
 
Oradan o‘n besh yil o‘tib esa, Rohila darchadan turmush o‘rtog‘ini o‘zi ham bilmagan bir 
muddatga va o‘zi ham bilmagan bir tomonga kuzatmoqda…. 
 
 
G E N E R A L … [ 1 7 ] 
 
  
 
-Sizni tabriklayman, – dedi Karimov generalning qo‘lini qisib. – Topshiriqni yaxshi bajardingiz. 
Aslida ana u Zokir tirranchani vazir tayinlab xato qilgan ekanman. Bilaman, u sizning qo‘lingizda 
ishlardi. Bor-yo‘g‘i podpolkovnik edi. Parkent voqealarida sizning topshirig‘ingiz bilan mening 
yonimda yurdi. Sodiq bolaga o‘xshadi. Shu sabab ko‘p o‘tmay sizni boshqa ishga ko‘chirib, uni 
joyingizga tayyorladim. Generalgacha ko‘tardim. Sizni uzoq viloyatga ichki ishlar boshqarmasi 
boshlig‘i qilib yuborish ham uning o‘yini. Hechdan ko‘ra kech deydilar, mana endi ko‘zimiz 
ochildi. Do‘st kim, dushman kim, ajratib oling. Oyning o‘n beshi korong‘u o‘n beshi yorug‘. 
Qorong‘u kunlar o‘tib ketdi. Endi birgalashib ishlaymiz. Qayerga borsam yonimda bo‘lasiz… 
 
Shu payt Karimovning telefoni quloqlarni qomatga keltiradigan darajada jiringlay boshladi. 
Ammo Karimov parvo qilmadi. Hatto qayrilib telefon tomonga qaramadi ham. Uning so‘zlarini, 
hech bo‘lmasa ohanglarini ilg‘ab olishga harakat qilgan generalning urinishlari befoyda 
ketayotgandi. Chunki telefon sasi butun xonani qamrab olgandi. Karimovning do‘rillagan ovozi 
yo‘q bo‘lib borgani sayin, uning salobatli gavdasi ham uzoqlasha, uzoqlasha nuqtaga aylanib 
qoldi… 
 
General sapchib o‘rnidan turdi. Bosh tomonidagi stol ustiga qo‘yilgan telefon tinimsiz 
jiringlayotgan edi. Avvaliga voqealarni aralashtirib yubordi. So‘ng vazirlik tushida qolgani va olis 
viloyatdagi uyida uxlab yotganini angladi. Qo‘li beixtiyor 
  
telefon  yonidagi tugmachani bosdi. Xonasida chiroq yonishi bilan ko‘zlarini qaytadan yumdi. 
Qorong‘ulikka o‘rgangan ko‘zlar nur oldida ojiz edi. Ammo telefon uchun farqi yo‘q, u na 
qorong‘ulikni, na oydinlikni anglaydi. Lekin bu soatda telefon qilishga kim jur‘at etdi? General bu 
savolga javob qidirmasdan soatga qaramoqchi bo‘ldi. Chiroq shu‘lasida yoshlangan ko‘zlari soat 
yuzini ko‘ra olmadi. Xuddi tushida Karimov nuqtaga aylanib qolgandek devorga osig‘lik soat ham 
nuqtalarga bo‘linib ketgandi. 
 
-Soat necha? –  deya baqirdi u. Ammo javob beradigan odam yo‘q. Haybatli hovlida bir o‘zi 
yashaydi. Hovlisining to‘ridagi kichkinagina hujrada yashaydigan, o‘rgatilgan itni 
hisoblamaganda. 
 

General bu yerga ishga yuborilganda bir-ikki yilda qaytaman, deb o‘yladi. Oilasini kelishga 
undamadi ham. Ammo umr yo‘ldoshi uning bu yerga kelishini surgun deb baholadi. Aslida 
qayerga tayin etilmasin umr yo‘ldoshi uning poytaxtdan uzoqda bo‘lishini istamasdi. 
 
General Nilufarxonga uylanganda yosh emas edi. Birinchi xotinidan ayrilgandan keyin uzoq vaqt 
tanho yashadi. Ichki ishlar vazirligining tungi qorovullar bo‘limida ishlagani uchun bo‘sh vaqti 
ko‘p bo‘lardi. Shu bois doim kontsertga borardi. Ayniqsa, Nilufarxonning kontsertlarini o‘tkazib 
yubormasdi. Nilufarxon san‘at olamida u qadar mashhur bo‘lmasa ham go‘zallik bobida og‘izga 
tushgan edi. Qora qoshlaridan tortib to‘pig‘igacha tushadigan sochlariga qadar bo‘ydoqlarning 
orzusiga aylangandi. To‘xtayev ham ana shu qoshlaru ikki o‘rim qilib tashlab qo‘yiladigan 
sochlarning maftuni edi. Maktabda adabiyot darsida qochib yurgan, she‘r yodlashdan hazar 
qiladigan To‘xtayev yoshi o‘ttizdan oshib qolganida qo‘liga qalam oldi. Nilufarxonga bag‘ishlab 
she‘rlar yozdi. 
 
Yo‘lning uzog‘i hatto dushmanlarni do‘stga aylantiradi. Vaqt To‘xtayev bilan Nilufarxonning 
hayotini bir nuqtaga keltirdi. Ular oila qurdilar. Ammo Nilufarxon oilaning hokimi, To‘xtayev esa 
“malikasi”ga aylandi. Mana Samarqandga ishga kelganiga ikki yildan oshdiki, bir marta ham 
so‘roqlamadi. Shunga qaramasdan umr yuldoshini (ba‘zan xayolidan haqiqatdan ham umr 
yo‘ldoshimmikan, degan fikr o‘tishiga qaramasdan) sevadi. 
 
Viloyat Ichki ishlar boshqarmasi boshlig‘i etib tayinlangandan keyin sessiyada uning nomzodiga 
qarshi chiqishdi. O‘shanda Mirtemir minbardan “Bizning viloyatimizda jinoyatchilik avjiga 
chiqqan. Oldingi boshliq – Gayran degan zot hamma yoqni poraxo‘rlik razolatiga to‘ldirdi. Mana 
endi yangisi keldi. Butun umidimiz undan”, deya uni himoya qilgandi. O‘shanda To‘xtayev 
to‘lqinlanib ketgan va minbarga chiqib: 
 
-Men xalqimiz sevib tinglaydigan san‘atkor Nilufarxonning turmush o‘rtog‘i bo‘laman, –  deb 
yuborganda, zalda o‘tirganlarning bir qismi qarsak chalsa, boshqa bir qismi esa kulgandi… 
  
Ammo shu daqiqada xayolga botgan generalning yonida “soat necha bo‘ldi?” degan savoliga javob 
beradigan kishi yo‘q edi. U bo‘shliqqa baqirgandi. Bo‘shliqdan kishining o‘z tovushi qaytadi, 
ba‘zan esa bo‘shliq bu sasni yutib yuboradi. Hozir generalning sasi qaytdimi yoki uni bo‘shliq 
yutib yubordimi, buni bilish qiyin edi. Chunki telefon jiringlayotgandi. 
 
Generalning yotoqxonasida ikkita telefon bor: biri qora, ikkinchisi kulrang. Qora ranglisi hukumat 
telefoni hisoblanadi. Bu uyga ko‘chib kirganiga ikki yil bo‘lgan bo‘lsa, bu telefon bir marta ham 
jiringlagan emas. Ammo ikkinchisi viloyatda biror voqea yuz bersa, yoki rahbarlar uni qidirishsa 
jiringlab qoladi. 
 
Xullas, ko‘rgan tushi va undan keyingi holati bois telefon dastasini ko‘tarish kerak, degan fikrni 
ancha vaqt “qidirib qolgan” general birdan uni “topib oldi”. 
 
-Kim u?! – dedi general telefon dastasini olishi bilan. 
 
-O‘rtoq general, raport berishga ruxsat eting! 
 

-Nima gap? 
 
-U qochdi. 
 
-Kim? – general kim deya so‘ragan bo‘lsa-da javobni eshitmasdanoq telefon dastasini otib yubordi. 
Xuddi yuragi oyoq barmoqlarining uchiga tushib qolgandek va parchalanib ketgandek his qildi 
o‘zini. Keyin bu parchalar butun vujudiga yoyildi. Vujudining har bir nuqtasidan “tuk-tuk” deya 
sas kela boshladi. 
 
-Qo‘rqqanim boshimga keldi. Uni qochirdim, qochirdim…,-deya mushtini mushtiga urdi. Ammo 
ayni paytda qalbining qayeridadir uchqun paydo bo‘ldi. “Balki qochgani yaxshi bo‘lgandir? Uni 
o‘ldirib, keyin baloga qolib ketarmidim?” Ko‘nglidan o‘tgan bu fikrdan o‘zi qo‘rqib ketdi. Chap 
yelkasiga qarab tupurgandek bo‘ldi va “La‘nat shaytonga” dedi. Keyin muzlatgichni ochib, chet 
eldan keltirilgan pivoni oldi. Ichmoqchi bo‘ldi-yu ammo og‘zini ochmadi. Chunki qo‘llari 
titrayotgandi. Titroq qo‘llarini osilib yotgan telefon dastasiga uzatdi. Ichki ishlar boshqarmasining 
navbatchisi xuddi bu holga o‘rganib qolgandek telefon simining naryog‘ida kutib turgandi. 
 
-Mashinamni chaqir! 
 
-Yubordim, o‘rtoq general! 
 
-Uning qochganini yana kimga aytding? 
 
-Hali hech kimga ! Ammo poytaxtga yuboriladigan tonggi hisobotga kiritdik. O‘n 
  
daqiqadan so‘ngra hisobotni uzatamiz. 
 
-Hisobotdan chiqar! 
 
-Endi kech bo‘ldi. Hisobot kompyuterlarga o‘tdi. O‘zgartirsak, keyin boshimizga balo bo‘ladi. 
 
-Bo‘pti, meni kutinglar! Shahar ichki ishlar bo‘limi boshlig‘ini ham chaqir… to‘xtab tur, uni 
bezovta qilma! “Semyorkani” oyoqqa turgaz, yaqin tumanlardan yordam chaqiringlar. Avtomobil 
inspektsiyasi yo‘lga chiqarilsin, poytaxtga va boshqa shaharlarga olib boradigan yo‘llar nazorat 
ostiga olinsin! Har bir avtomashina alohida, alohida tekshirilsin! Qarindoshlarining ro‘yxati 
chiqarilsin, operativ guruhlar hoziroq ularning uylarini bossinlar! Qolganini borganimda 
gaplashamiz. Barcha bo‘lim boshliqlarini yig‘ilishga chaqir! 
 
General apil-tapil kiyina boshladi. To‘g‘ri ishxonaga borsammi yoki shahar ichki ishlar bo‘limi 
boshlig‘ining uyigami?, deb o‘yladi u. 
 
Avvaliga katta boshini kichik qilib qo‘l ostida ishlaydigan odamning uyiga borishga o‘zida jur‘at 
topolmadi. Keyin esa butun umidini unga bog‘ladi. Shahar ichki ishlar bo‘limi boshlig‘i Bahodir 
Matlubov Karimovning yaqinlaridan biri edi. Ko‘pchilik uni Karimovning jiyani derdi. Aslida 
qarindoshligi bormi yo‘qmi noma‘lum.. Lekin Karimovning oldiga borib keladi. Ba‘zan viloyat 
hokimi ham uddasidan chiqolmaydigan masalalarni poytaxtga borib hal qilib keladi. Hatto bir 

kunda farmon chiqartirib, farmon hali gazetalarda e‘lon qilinmasdan nusxasini olib qaytgan paytlar 
ham bo‘lgan. 
 
General “jiyan”ning uyiga borishga qaror qilib tashqariga chiqdi. Mashinaning yonida esa 
“jiyan”ning o‘zi turardi. 
 
-Yoppirim, bo‘rini yo‘qlasang qulog‘i ko‘rinadi, deganlari rost ekan. E-e, kechirasiz, do‘stim, 
yomonni o‘ylasang oldingdan yaxshi chiqadi, deganlar. Qarang-a sizni bezovta etish niyatim yo‘q 
edi. 
 
-Uyg‘un aka, menga shahar bo‘limidan xabar berishdi. Nima qilamiz endi? 
 
-Men barcha xizmatlarni oyoqqa turg‘azdim, Xudo xohlasa, quyosh chiqqunga qadar topamiz! 
 
-Men ham shahar xizmatini safarbar qildim. Insholloh, toparmiz. 
 
-Generalning xayolidan “Bunchalik Karimovga taqlid qiladi. Hatto “insholloh” deyishda ham 
Karimovga o‘xshatadi. Karimov ba‘zi so‘zlarni xato aytsa-da, ko‘p takrorlagani uchun bu so‘zlar 
uning  mulkiga aylanib qolgan. “Jiyan” ham ana shulardan ba‘zilarini ildirib oladi va o‘zining 
kimligini shu so‘zlar bilan eslatib turadi.” 
  
degan fikr o‘tdi xayolidan. 
 
Ular Ichki ishlar boshqarmasiga kelganlarida atrof xuddi kolxoz bozorini eslatardi. Hali shahar 
odamlari uxlab yotganlariga qaramay Ichki ishlar boshqarmasi yonida shovqin-suron 
boshlangandi. Generalni qarshilagan navbatchi : 
 
-O‘rtoq boshliq, poytaxtga yuboriladigan hisobotning vaqti o‘tib ketdi. Nima qilaylik? – dedi. 
 
Ko‘zining qiri bilan “jiyanga” qarab olgan general : 
 
-Nega kutib o‘tiribsiz, darhol yuboring! Hamma narsani to‘xtatish mumkin, ammo hisobotni 
to‘xtatish mumkin emas! Chunki bu hisobot soat 9.00da hurmatli Prezidentimizning stollari ustida 
turishi kerak, – dedi. 
 
General yoniga kelgan “jiyan”dan madad topgandek bo‘lsa-da hozir o‘zining bu gaplaridan ko‘ngli 
cho‘kib ketdi: Darhaqiqat, soat to‘qqizdan keyin nima bo‘lar ekan?! 
 
-Soat necha bo‘ldi? –  deb so‘radi u navbatchidan. Javobini kutmasdan “Shiq-  shiq” etkizib 
cho‘ntak soatini ochdi : 7. 35. Demak, salkam bir yarim soat vaqt bor. 
 
-Bizlarga achchiq qahva buyur! – General navbatchiga buyruqni bergach, “jiyan”ga yuzlandi: 
 
-Qochirganlar qayerda? Ular bilan gaplashdingizmi? 
 
-Ularni bu yerga olib kelishdi. Yuqorida. Qabulxonada, – lo‘nda-lo‘nda javob qildi “jiyan”. 

 
Ular birgalashib liftga mindilar. General liftning harakatidan falsafa izladi. Inson hayotining 
obrazi-bu, deb o‘yladi. Chiqadi-tushadi. Ba‘zan to‘lib chiqadi, bo‘sh tushadi. Ba‘zan esa bo‘sh 
chiqib, to‘lib tushadi. Nahotki mening ham tushish soatlarim yaqinlashmoqda? 
 
Qabulxonada o‘tirganlar o‘rinlaridan turishdi. Ammo general ularga qayrilib qaramasdan 
ichkariga kirdi. Joyiga o‘tirarkan tugmali mikrofonni ochib “Kelayotgan raportlarni menga ham 
bog‘la, men ham eshitib turay!” dedi. Keyin boshqa tugmani bosib qabulxonadagi sekretarga 
baqirdi: 
 
-Man nima degandim? Nega kutib turishibdi? Operativ gruppalar qaytdimi? 
 
-O‘rtoq general, operativ gruppalardan hali xabar kelgani yo‘q. Bu yerda faqat bo‘lim boshliqlari 
kutib turishibdi, ularning ko‘pchiligi voqeadan xabardor emas… 
  
-Nega xabardor bo‘lmaydi? 
 
-Xabarlari bor, ammo rasman emas! 
 
-Hammasiga ayt, bo‘limlariga borishsin, qo‘llarida Mirtemirga oid nima bo‘lsa, to‘plashsin va 
raport berishga hozir holda kelishsin! Aloqa bo‘limi boshlig‘i ichkariga kirsin! 
 
Ichkariga kirgan kapitanni ostonada to‘xtatgan general: 
 
-Unga bog‘liq nechta telefonni yozayapsizlar? – deb so‘radi. 
 
-O‘n ikki kishining telefonini yozayapmiz. Yarim soat ichida qizlar rasshifrofkani tugatashadi. 
 
-Yarim soat ko‘p, o‘n besh daqiqada hozir bo‘lsin. Qarindosh urug‘lari, yaqin do‘stlarining ham 
telefonlarini yozib olinglar! 
 
-Ruxsatni nima qilamiz. Yo‘liga bo‘lsa ham tergovchining ruxsati kerak. 
 
-Ruxsatni onangdan olasan! Hammayoq yonib turgan bir paytda senga ruxsat beradigan eshak 
kutib turibdimi?! Bu davlat xavfsizligi masalasi! Bor, bajar! 
 
Kapitan orqasi bilan eshikdan chiqar ekan, general yo‘qotgan narsasini topgandek, yengil tortdi. 
Darhol telefon dastagini olib viloyat xavfsizlik boshqarmasiga sim qoqdi. 
 
-Ukaxon, men Uyg‘un To‘xtayevich bo‘laman, Murtazo Rahmatovichga xabar bersangiz, kecha 
qamoqqa olingan davlat ahamiyatiga molik jinoyatchi qochgan, ortida katta kuchlar borga 
o‘xshaydi, – dedi. 
 
-Murtazo Rahmatovich xonalarida o‘tiribdilar, istasangiz bog‘lashim mumkin. 
 
-Albatta, albatta, darhol bog‘lang! 

 
General masalani Milliy xavfsizlik xizmati viloyat boshqarmasi boshlig‘iga anglatmoqchi edi, 
ammo u xabardor ekan. “Bularning har narsadan xabari bor. Yer ostida ilon qimirlasa ham bular 
xabardor” deb o‘yladi general. MXX boshlig‘ining gapirish ohangidan “Siz qochirdingiz” 
dashnomini sezgandek orani yumshatmoqchi bo‘lib “Bu yerda Bahodirjon bilan birgamiz. 
Masalani hurmatli Prezidentimizga yetkazish haqida o‘ylayapmiz”, – dedi. 
 
-Men sizning hisobotingizdan o‘rgandim, – Bahodirjon ismini eshitgach MXX viloyat boshlig‘i 
yumshagandek bo‘ldi. – Keyin Po‘lat Majidovichni xabardor ettim. Butun kuchlarimizni safarbar 
qildik, har holda birgalikda ishlasak natija chiqadi. 
  
Shtabni sizning idorangizda tuzaylik. Yarim soatdan keyin Po‘lat Majidovich ham o‘sha yerga 
keladilar, men ham boraman, – dedi. 
 
General telefon dastagini qo‘yarkan, suvga botirib olingan mushukdek shumshayib qoldi. 
 
-Qarang-a, Bahodirjon, bular allaqachon shtab ham tuzishibdi, hozir bu yerga kelishadi, – dedi. 
Bahodir ko‘rsatgich barmog‘i bilan shiftni ko‘rsatib, bir aylana chizgan bo‘ldi-da “Sizning 
xonangizdagi gaplar yoziladi” degan ishoratni berdi. General bunga javoban bosh siltab “To‘g‘ri” 
degandek “uh” tortib qo‘ydi. 
 
Shu payt qora telefon jiringladi. General “lip” etib o‘rnidan turdi. Telefon dastasini qulog‘iga yaqin 
keltirarkan “Assalomu alaykum” dedi. Telefonning naryog‘ida Ichki ishlar vaziri Zokir Almatov 
gapirayotgandi: 
 
-Sizga hech qachon biror ishni ishonish mumkin emas! Islom aka bu masalani viloyatda hal 
qilamiz, ovozasi chiqmaydi, deganlarida ko‘nglimdan siz haqingizdagi fikrlar o‘tib, qarshi 
chiqmoqchi edim. Baribir sizni yana bir sinab ko‘raylik, dedim. Mana endi sahar chog‘i zahar 
ichirdingiz! Men hisobotni qanday qilib u kishiga ko‘rsataman? Voqeani qanday qilib 
izohlayman?! Bunday ishlab, non topib yeguncha, ochdan o‘lganimiz yaxshi emasmi?! Xullas, 
poytaxtda qurib qo‘ygan koshonalaringiz, to‘plagan boyliklaringiz, unvonlaru mukofotlaringizni 
saqlab qolmoqchi bo‘lsangiz uni bir soat ichida topasiz! Osmonda bo‘lsa oyog‘idan, yerda bo‘lsa 
qulog‘idan tortib bo‘lsa ham topasiz! Bir soat ichida yo uni topganingiz haqida raport berasiz yoki 
arizangizni topshirasiz! 
 
General biror so‘z aytishga ham ulgurmadi. Vazirning kinoya aralash aytilgan gaplarini hazm qilib 
ulgurmasdan navbatchining ovozi eshitildi: “O‘rtoq general, viloyat hokimi Po‘lat Majidovich va 
MXX boshlig‘i Murtazo Rahmatovich keldilar!” 
 
General otasi quvalaganda qochgan bolakaydek yugurgancha xonadan chiqib ketdi. Matlubov esa 
og‘ir karvon oqsoqollar kabi o‘z yoshiga yarashmagan bir holda kresloga yastangancha qahvasini 
ichib o‘tirardi. 
 
 
TA V A K K A L [ 1 8 ] 
 

  
Mirtemir Qorasuv arig‘i uymalab, chuqur qilgan jarlikdan qo‘shninikiga tomon yurarkan, 
yuqoridagi teppalikda uch kishining  turganini payqadi. Sahar chog‘i bo‘lishiga qaramay ular 
uyqudan to‘ygan odamlardek bamaylixotir suhbatlashib turardilar. Mirtemir oldinga yurishini 
ham, orqaga qaytishini ham bilmay qoldi. Yana bir qadam qo‘ysa, oyoq sasidan ular sezib 
qoladigandek tuyuldi. Amma nega shu paytgacha ko‘rishmadi? Yo bular ham Lutfillo bilan 
Rustamning odamlarimi? 
  
Bu jumboqni yechishning birdan bir yo‘li yo oldinga yoki orqaga yurish edi. Bir joyda to‘xtagan 
bilan jumboq hal bo‘lmasdi. Mirtemir hech narsani ko‘rmagandek oldinga yurib ketdi. 
Yuqoridagilar ham hech narsani ko‘rmagandek gaplashib turishardi. 
 
Mirtemir ko‘shninikiga o‘tgach, orqaga qaradi. Turganlardan biri Mirtemirning hovlisini ko‘rsatib 
bir nimalar dedi. Ular yugurib ketdilar. Mirtemir ular oyoq tovushlarini eshitmay qolishganining 
sababini birdan angladi. Chunki qo‘llarida ovoz uzatgichlar bo‘lib, ulardan shovqun-suron orasida 
allaqanday tovushlar eshitilayotgandi. Hatto Mirtemir qo‘shnining hovli etagidagi pataxib ketgan, 
sariq chechaklar o‘rab olgan gullarning orasidan o‘tib uyga kirgunga qadar ham ovoz uzatgichning 
sasini eshitib turdi. Bunday paytlarda odamning aqli ko‘r, fikri soqov bo‘ladi, deb o‘yladi u. 
 
Qo‘shnisi Sasha esa unga xayol surish uchun vaqt bermadi. Darhol uni “Jiguli”ning bagajnigiga 
“joyladi”-da, darvozani ochib mashinani tashqariga olib chiqdi. Darvoza ochiq qoldi. Sasha 
tashqarida to‘xtab ham turmasdan orqa yo‘ldan mashinani yeldirib ketdi. Kichkinagina kulbaga 
qamalib qolgan kishidek kulcha bo‘lib yotib olgan Mirtemir shu daqiqada faqat yo‘lni 
o‘ylayotgandi. 
 
Ha, chap tomondagi teppalikdan o‘tdik, tennis kortining orqasidagi yo‘lakchadan borayapmiz, 
hozir pastga tushamiz, keyin chapga, hovuzning yonidan o‘tib, stadion oldidagi yo‘lga chiqamiz. 
Katta yo‘lga chiqqandan keyin mashina to‘xtadi. Sasha mashinadan tushib qayergadir borib keldi. 
Yo‘lning davomini Mirtemir taxmin  qila olmadi. Chunki mashina juda tez borardi. Bir necha