Tarixiy roman

oilaviy hayotini ham fosh qilish mumkin. 
 
Pulni sevadi. Keraksiz joyga xirmon sovurgandek pul sochadi. Kerakli joyga qolganda esa har 
qanday xasisga ham dars beradi. Keyingi paytda chet elliklar bilan yaqin aloqa qila boshladi. 
Ba’zilaridan yordam ham oldi. Filmga tushirganmiz. Hasadgo’y. Boshqalarni mensimaydi. 
Doktorlarning bizga taqdim etgan hujjatlarga ko’ra, paranoya xastaligiga duchor. Agar rahbarlik 
jilovi qo’liga tegsa, ashaddiy diktatorga aylanadi. Juda tez o’zgaruvchan. Bugun aytgan fikridan 
ertaga osonlik bilan qaytadi. Ammo birovni dushman deb bilsa, bu fikridan hech qachon 
qaytmaydi. 
 
Xayolparast. Har bir kichik ishini katta qilib ko’rsatishga urinadi. Hozir atrofini o’rab olganmiz. 
Qayoqqa boshlasak, o’sha yoqqa yuradi… “ 
 
Ikkinchi kotib mashinani “almashtirarkan” ish papkalarini qo’ltig’iga yashirdi. O’ziga ajratilgan 
xizmat mashinasiga mingach ularni qayta varaqlay boshladi. Lekin xayollari “ko’cha kezardi”. 
Balki mana shu shofer ham ularning odamidir, deb o’yladi. Balki, bu ham men haqimda ana 
shunday narsalar yozib berar. Balki, ilgaridan bir necha papkalar to’lgandir? Yo’q, xavfsizlik 
qo’mitasi qarorlarimizga rioya qiladi. Partiyamiz rahbarlari haqida biror bir hujjat to’planishi 
mumkin emas. Agar shunday hol yuz bersa va u o’rtaga chiqib qolsa, hammasining boshi ketadi. 
  
Ammo bularga ishonish qiyin. O’z manfaatlari uchun hech narsadan chekinishmaydi. 
Karimovning suhbatini yozib olibdi-yu menikini yozmaydimi? O’chirib tashladim, deganiga 
ishonadigan ahmoq bormi? Birok mendan  qo’rqadi. Ikki yildan buyon birgamiz. Haftada bir 
saunaga boramiz. Bugunga qadar biror joyda hidi chiqmadi. O’zining ham gunohlari menikidan 

kam emas. Menga o’n sakkiz yoshli qiz topsa, o’ziga o’n etti yoshlisini topadi. Uning dushmanlari 
yo’qmi? Balki uning orqasidan kuzatadiganlar bordir? Ikki yildan buyon bir qancha ish papkalarini 
to’lg’azib qo’yishgandir, balki? Ertangi saunani bekor qilsammi? Yo’q, la’nat shaytonga, unga 
ishonmasam kimga ishonaman? U bilan nima ishlar qilmadik? Vodiydagi voqealar rejasini 
ikkalamiz o’tirib tuzmadik-mi? 
 
Xullas, hammasiga sherikmiz! Aslida nega undan cho’chiy boshladim? Nazarimda Karimov 
bizning oramizga ham soya tashladi. Uning nomzodini o’zimiz ko’rsatdik. Lekin o’zimizga balo 
bo’ladiganga o’xshaydi. Ilgari viloyatda  ishlaganida sovg’a-  salom berib turardi. Endi o’sha 
sovg’alarni burnimizdan sug’urib oladi-yov?! Moskvadagi rahbarimiz latta bo’lmaganda-ku, buni 
boplardik. Ha, bo’pti nimalar haqida o’ylayapman o’zi? 
 
U xayol surib borarkan beixtiyor ikkinchi “Ish papkasi”ni ochib, uning ilk sahifasini o’qiyotgan 
edi: 
 
“Shavkat Temur. (Sh. Temurov ) 1945 yil tug’ilgan. Ikki marta uylangan. Birinchi xotini bilan 
ajrlagan. 
 
Ish yerida rahbari bilan orasi ochiq. Rahbari millatchi edi, shuning qo’li bilan yer tishlatdik. 
 
Uning Moskvadagi idoramiz bilan aloqasi bor. Ammo jilovini bizga berishmayati. U qo’rqmay 
chet elliklar bilan tez-tez uchrasha boshladi. Topshiriq bizdan emas, Markazdan bo’lishi mumkin. 
Ulardan ochiqchasiga yordam ham olmoqda. Siyosiy faoliyat bilan birga ingliz tilini ham 
o’rganmokda. Bu esa uning chet elliklar bilan to’g’ridan-to’g’ri aloqa qilish niyati borligini yoki 
kelgusida undan boshqa niyatlarda foydalanish rejasi borligini ko’rsatadi. Lekin ikki ukasi va akasi 
bizning hisobda. 
 
Jahlini chiqarish oson. O’jar. O’z fikrini boshqalarnikidan ustun qo’yadi. Atrofiga o’z odamlarini 
to’plashga harakat qiladi. Majlislarga qarindosh-urug’larini boshlab kelishga usta. 
 
Boshqa jumhuriyatlardagi harakat liderlari bilan aloqa o’rnatgan. Tog’asi hukumatga yaqin odam. 
Undan foydalanish mumkin. Aka-ukalarini rahbarlik ishlariga tortib, jilovlab qo’yish mumkin. 
 
Janjalchi. Boshqa liderlar bilan orasiini buzib qo’yish uchun bu fe’lidan foydalanish mumkin. 
  
Rahbar bo’lishni, rahbarlik qilishni yaxshi ko’radi va juda istaydi. Ammo quruq nazariyaga 
bog’lanib qolgan. 
 
Boshlagan ishini yarim yo’lda tashlamaydi. Raqibining kichik bir xatosini ko’rsa, undan ustalik 
bilan foydalanadi. 
 
Poytaxt mafiyasiga aloqasi bor. 
 
Diniy idoraning sobiq rahbarlari bilan aloqa o’rnatgan. Muftini qo’zg’olon yo’li bilan yiqitish 
uchun ish olib bormokda. O’zi dindan uzoq. Aroq ichadi. Dindorlar ichidagi odamlarimiz orqali 

“Namoz o’qimaydi, ichkilikni sevadi, Islomga qarshi” deya har qanday minbardan quvish 
imkoniyatimiz bor. Lekin Markaz bunga yo’l bermasligi mumkin. 
 
Amerikada yashayotgan “vatan xoinlari” bilan aloqa o’rnatgan. Ular Iso Xolis orqali unga 
kompyuter yubordilar. Bu kompyuter Markaziy razvedka boshqarmasiga oid bo’lishi ham 
mumkin. O’rganayapmiz. 
 
Shantajchi. Odamlarimiz u bilan ro’baro’ kelganda, bu narsaga alohida e’tibor berishlarini talab 
qilayapmiz… 
 
Uning masalasini Markaz bilan gaplashib olish kerak. Bizning so’rovlarni Markaz inkor etmoqda. 
Markazkom rahbariyati nomidan Moskvaga murojaat qilish taklifimiz hali ham o’z kuchida… “ 
 
Ikkinchi kotibning mashinasi saroyga etib kelgani uchun u “Ish papkasi”ni yana yopib qo’yishga 
majbur bo’ldi. Ichkariga kirarkan bekchi-mirshab: 
 
-Sizni “Birinchi” qidirayaptilar, -dedi. 
 
-Bilaman, -dedi-da ochiq turgan liftga minib, tugmani bosdi. Uning xonasi ham oltinchi qavatda 
edi. Binoning bir tarafida Karimov o’tirsa, ikkinchi tarafida u joylashgandi. Bu holni tarozining 
pallasiga o’xshatishardi. Ammo “tarozining” ikkinchi kotib o’tirgan tomoni og’ir bosardi. 
 
Hatto “birinchilar”lar ikkinchi kotibni yonlariga chaqirishga istihola qilib, o’zlari uning huzuriga 
kelishardi. Mana endi shartlar o’zgardi. Lekin darhol chekinmaslik kerak, deb o’yladi ikkinchi 
kotib. Hozir to’g’ri uning xonasiga bormayman. Qo’limdagilarni ko’rib qolishi mumkin. Umuman 
u mening KGBga borganimni qaerdan bildi? Yoki orqamga “dum” bog’ladimi? 
 
Balki Melkumov ikki tomonga ishlay boshlagandir? Bundan oldingi ikkita rahbar- Usmonxo’jaev 
va Nishonovlarning shoxini sindirdim. Birini kamoqqa tiqdirdim, ikkinchisini esa surgun 
qildirdim. Nahotki bundan qo’rqaman? Hali kechagina 
  
huzurimga kelib ko’z yoshi qilgandi. Agar men qo’llamasam bu joyni tushida ham ko’rmasdi. 
Lekin nonko’rlik qilayapti. Hozirdanoq jiqqa musht bo’lsak, men yutqazaman. Chunki yuqori 
kecha yuborgan odamini bugun almashtirmaydi. Shu bois chidashim kerak. Bugungi g’irromligini 
esa javobsiz qoldirmayman. 
 
U liftdan tushib, xonasi tomon yurmoqchi bo’lgandi Karimovning yordamchisi Kraynov uning 
yo’lini to’sdi: 
 
-Yong’in! Dunyoga o’t ketdi, -dedi u. -Karimov sizni qidirish uchun hammani oyoqqa turg’azdilar. 
 
-Men xonamga kirib chiqay, so’ng ko’rishaman. 
 
-U kishiga liftga minganingizni aytdik, eshik ochiq, kutayaptilar, iltimos, yong’inni so’ndirib 
bering! 
 

Anishchev noiloj qoldi. Chapga qayrilib, Karimovning xonasiga kirdi. Uning avzoyi buzuq. Bosh 
egib stolni chertib o’tirardi: 
 
-Ikkinchi kotibning KGBga borishi qaerdan chiqdi?! Yoki davlat to’ntarishi hozirlayapsizmi? 
Nima gap o’zi? 
 
Anishchev shoshib qoldi: 
 
-Topshirig’ingiz bo’yicha borgandim. Mana bularni shaxsan o’zim olib keldim. Yuqorining 
topshirig’i bilan milliy harakat liderlarining “Ish papka”lari birinchi seyfga tushgandi. Uni ochish 
uchun Melkumov bilan ikkalamiz imzo qo’yishimiz kerak ekan. Chunki sizning topshirig’ingiz 
ham juda muhim edi. Nusxa ko’chirdik, mana… 
 
Ikkinchi kotib bunday sharoitlarga oz tushgan bo’lsa-da ustalik bilan qutulib ketish uchun albatta 
yo’l topardi. Ba’zan bu fikr menga qayoqdan kelib qoldi, deb o’zi o’ziga qoyil qolardi. Shu lahzada 
ham Karimovni qiyin ahvolga tushirdi. Unga bu vaziyatdan chiqish uchun imkon bermaslikka 
urinib so’zida davom etdi: 
 
-Yo’lda mashinani to’xtatishimga to’g’ri keldi. Moskvadan telefon qilib, hozir o’tkazilayotgan 
majlisning kun tartibini so’radilar. 
 
-Kim so’radi, qanaqa majlis? 
 
-Tashkiliy bo’limdan so’rashdi. Siz mamlakat rahbari bilan gaplashayotganda bo’lim mudiri uning 
yonida ekan, ba’zi narsalarga qiziqdi. Tushuntirib berdim. 
 
Ikkinchi kotib Karimovga birin-ketin zarba urayotgandi. Karimov ringda tentirab qolgan 
bokschidek muvozanatini yo’qotdi. 
  
-O’tiring, o’tiring. Hozir choy buyuraman … 
 
-Rahmat, men qahva ichaman, -dedi ikkinchi kotib. 
 
-Darvoqe, nimani so’rashdi? -Yumshoq ohangda so’radi Karimov. 
 
-Davlat tili haqidagi qonun loyihasiga kiritilgan o’zgartirishlarni. 
 
-Qaysi o’zgartirishlarni? 
 
-Markaziy qo’mita qonun qabul qilingach, uning ba’zi bandlarini bir necha yildan keyin kuchga 
kiritish taklifini ilgari surdi. Masalan, mahalliy tilni bilmaydiganlar uchun bu qonun besh yildan 
keyin kuchga kiradi. 
 
Karimov o’ylanib qoldi. Besh yilda bu tilni o’rgana olamanmi? Gapirish-ku gapirish, hatto 
o’qishim ham qiyin. Kecha bir sahifani ikki soatda arang o’qib chiqdim. Yaxshiyamki Jo’rabekov 
tilni bilar ekan. Hatto u ham ba’zi kalimalarni tushunmadi. Biz bo’lsak butun davlat ishlarini ana 

shu tilda yuritmoqchimiz. To’xtab tur, qonun degani hayot emas-ku. Hayot boshqa, qonun boshqa. 
Qog’ozdagi narsa-qog’ozning mulki. Agar shu buzg’unchilar istayotgan bo’lsalar, qog’ozga yozib 
qo’yaveramiz. Uni bajarish, bajarmaslik o’z qo’limizda. Bir kun kelib tilni yaxshi o’rganib olsam, 
balki bu qonunni amalga ham oshirarmiz.Hozircha esa rus tilida gapiradigan birodarlarimizni 
cho’chitmaslik chorasini ko’rishimiz kerak. 
 
-Besh yil oz, -dedi u ikkinchi kotibga. -So’zga chiquvchilarni tayyorlang. Sakkiz yil degan taklifni 
kiritishsin. Masalan, siz sakkiz yilda o’rganishingiz mumkinmi? 
 
-Birgalashib o’rganamiz. -Ikkinchi kotib “Katta”ni yana “chaqib”oldi. 
 
-O’rganolmasak,  keyinchalik  ana  shu  bandlarini  olib  tashlaymiz.  Bunga yuqoridagilar nima 
deyishdi? 
 
-Ular o’zimizning odam. E’tiroz qilishmadi. 
 
-Yaxshi. Darvoqe, bu “Ish papka”larida nima bor? 
 
-Iso Xolis bilan Shavkat Temurning kimligi, eng nozik joylari, qilmishlari haqidagi ma’lumotlar. 
 
Karimov ham Anishchevga o’xshab har ikki “Ish papkasi”ning ilk sahifalarini o’qib chiqdi. 
 
-Demak, birinchi qiladigan ishingiz Iso Xolisning birga o’qigan do’sti Maqsad Muhammad 
Qulni… nega buning uchta ismi bor? 
  
-Hozir shunaqasi moda bo’lgan. 
 
-Bo’pti, ana shu “Qul”ni tuzoqqa ilintiringlar. Yo’lini qilib menga tanishtiring. Kallasida biror 
narsa bo’lsa yonimizda ishlatamiz, jilov qo’limizda bo’ladi. Ikkinchi, do’sti Omon Matchonni esa 
dushmanga aylantiramiz. Yo’limizga yursa, kelajakda Iso Xolisning qarshisiga raqib qilib 
chiqaramiz. Hozircha Iso Xolisni Shavkat Temurga qayrang. Shavkatni esa Isoga. Ularni xalqning 
oldida qo’chqorlardek urishtirmoq kerak… Darvoqe, uning jilovini bu yoqqa olish haqida ham u 
yoqdagilar bilan gaplashing. Rozi bo’lishmasa yo’lini topib, uni chiqarib yuborish haqida 
o’ylang…”. 
 
Ikkinchi kotib “Xo’p…xo’p…” degani bilan, aslida raqibini “nokaut” qilgandek shaxdam odimlar 
bilan Karimovning xonasini tark etdi. O’zi uchun ajratilgan kabinetdagi sovutgichdan tunuka 
qutichalardagi pivolardan birini olib, halqachasidan tortib “tuynugi”ni ochdi va bir hamlada 
oxiriga qadar ichdi. 
 
Xayriyat, muzdekkina ekan, deb o’yladi. Melkumov hayotining safosini biladi. Aytib qo’yishim 
kerak, uyda ham pivo oz qoldi. Umuman chet elliklar pivoni sifatli qilib tayyorlashadi. U ikkinchi 
qutichani olib joyiga borib o’tirdi va Moskva bilan gaplashiladigan “VCh” telefonidan KPSS MK 
tashkiliy bo’lim mudiriga sim qoqdi. Plenumga va sessiyaga hozirlik qanday borayotganini aytib 
qo’ydi. So’ng: 
 

-Olgaga ikki dona uzuk yubordim. Biri o’zimizning Melkumovdan, biri mendan. Tug’ilgan kuniga 
borolmadik, o’pib qo’y qizingni, -dedi bo’lim mudiriga. 
 
Karimov ham ertangi plenum va sessiyaning o’tishidan ko’ngli to’q holda undan keyingi 
voqealarni o’ylayotgandi. Shu  lahzada uni muxolifat ertaga uyushtirishi mumkin bo’lgan 
namoyish ham u qadar qiziqtirmasdi. Agar quloq solishmaydigan bo’lishsa, bostirish uchun Ichki 
ishlar vaziriga buyruq berdi. Uni qiziqtirayotgan narsa yangi saylov va undan keyingi Prezident 
lavozimi edi… 
 
 
“ S U L AY M O N ” [ 2 7 ] 
 
  
 
Sessiya Karimov o’ylaganidan ham “samaraliroq” o’tdi. Sessiyadan chiqqan Karimov anhor sohili 
bo’ylab ish xonasiga borarkan, Qizil maydonga mashina kirishining kim ta’qiqlagan ekan deb 
o’yladi. Nahotki Moskovda ham “Katta”lar piyoda yurishsa? Yo’q, aksincha ular qora Volgalarda 
Qizil maydondan saf tortib o’tishni yaxshi ko’rishadi. Ulardan mening qaerim kam? Men ham bir 
jumhuriyatning otasiman. Nega endi piyoda yurishim kerak? Yo’q, bu tartib men uchun emas. 
Bunga boshqalar rioya qilishsin. Lekin har doim sessiya mana bu kontsert zalida yoki Oliy 
kengashda o’tishi shartmi? Buni ham hal qilamiz. Sessiya majlislarini o’zim ishlagan binoda 
o’tkazaman. 
  
-Assalomu-alaykum,-qarshi tomondan kelayotgan bir kishining tovushi Karimovning xayollarini 
bo’ldi. U alik olishga og’iz juftlagandi qarshisidagi kishi to’xtamay gapini davom ettirdi. 
 
-Xabarlarni eshitdik, Sizga ming rahmat! Ota-onangizning joylari jannatda bo’lsin, go’rlari nurga 
to’lsin! Xalqimizning egilgan boshini tikladingiz. Ming yillik orzuimiz amalga oshdi. Ona tilimiz 
davlat tili bo’ladigan kunlarni ko’rdik. Buni siz bag’ishladingiz bizga. Taxtingiz va umringiz boqiy 
bo’lsin! 
 
Karimov qo’lini ko’ksiga qo’yib rahmat ishoratini qilib, yo’lda davom etdi. Orqadan kelayotgan 
shahar partiya qo’mitasining birinchi kotibi haligi kishini quchoqlab, qulog’iga pichirladi: 
“Rahmat, men kutgandan ham yaxshi chiqdi!” 
 
Karimov hali xayollaridan ayrilmagan edi. Shu bois yonida kelayotgan xo’jalik ishlari bo’limi 
mudiriga: 
 
-Orqaga qaytamiz, mashinani shu erga chaqiring, -dedi. 
 
-Mashinangiz shu erda. Sizni kutib turibdi. 
 
-Bu erga kirish ta’qiqlangan emasmi? 
 
-Boshqalar uchun ta’qiqlangan, Siz va Byuro a’zolari bundan mustasno. 
 

Karimov mudirning so’ng so’zlariga quloq ham solmay sohil bo’ylab lapanglab yurgancha, majlis 
bo’lib o’tgan binoning old tomoniga o’tdi. Majlisdan chiqqan deputatlar allaqachon tarqalib 
bo’lishgandi. 
 
Bular uchun deputatlik ham ortiqcha tashvish, deb o’yladi Karimov. Yaqinda hammasini bir 
varakayiga bu tashvishdan qutqaraman. Aslida shunday podadan yaxshisi yo’q. Og’zingdan 
chiqqaniga “labbay” deyishadi. Qo’l ko’tarib tushirishda bularning yonida robotlar ham ip 
esholmaydi. Ammo iloj qancha? Teppadan oyoq tirab turishibdi. Nima emish, erkin saylovlar 
bo’lsin emish. O’zlari-ku erkin saylov qilamiz, deb boshlariga balo olishdi. Majlisbozlikdan 
boshqa ishlari yo’q. Yuzlarining pardasini yirtib tashlagan mahmadanalarga maydon topildi. 
Mendan oldingi rahbar-Rafiq Nishonov ham latta ekan, erkin saylov deganlariga ishonib to’rt-besh 
jo’jaxo’rozni Moskovaga jo’natgan, mana endi tomoshasini biz ko’rayapmiz. Bu yog’ini hal qilib 
olay, keyin ularning ham tanobini tortib qo’yaman. 
 
Karimovning mashinasi ikki daqiqada manzilga etib keldi. U mashinadan tusharkan xo’jalik ishlari 
mudirini yoniga chaqirdi: 
 
-Bundan keyin mashina orqa eshikdan ichkariga kiradigan bo’lsin. Ana u odamlar nimani kutib 
turishibdi? Yo bular mitingchilarmi? 
  
-Yo’q, mitinglar juda sokin o’tdi. Bular shikoyatchilar. Yer uchun ikki qishloq bir-biriga qarshi 
bo’lgan. Samarqand viloyatidan… Oqsoqollari to’planib, sizning yoningizga kelishibdi. 
 
-Bundan keyin men shikoyatchi qabul qilmayman. Saylovlarni o’tkazib olaylik, shikoyat yozishni 
ham ma’n etamiz.  Indamasang bular Ollohning ustidan ham shikoyat yozishadi. Ichki ishlar 
vaziriga topshiriq ber, avtobuslariga mindirib, chiqqan joylariga jo’natsin. 
 
Ammo shu payt oqsoqollar mirshablarni chetga surib, uning yoniga kelishdi. U bir hamla bilan 
ichkariga kirib ketmoQchi bo’ldi. Ammo oqsoqollar uni o’rab olishgandi. Karimov ularni bir-bir 
quchoqladi. Ba’zilarining yuzlaridan o’pdi. Keyin: 
 
-Qani otaxonlar ovminga qo’l ochinglar, -dedi.  -Men sizlarning dardlaringizni yaxshi bilaman, 
mirshablar bilan oralaringizda bo’lib o’tganlarni “Pravda” gazetasida o’qigandim. O’sha paytda 
chora ko’rish o’rniga sizlarni gazetaga yozdirib, sharmanda qilganlarni chiqib olgan daraxtlaridan 
tushiramiz. Mana yaqinda saylov o’tkazamiz. Men nomzodimni sizning tumandan qo’ysam, 
qo’llaysizmi? Qo’llasangiz, qani ovmin aytaylik. 
 
“Ovmin”, “Ovmin”degan oqsoqollar Karimovni qayta boshdan quchoqlab, yuz ko’zlaridan 
o’pishdi. 
 
-Saylovoldi uchrashuviga borganda hamma masalangizni hal qilib beraman, hozir esa hammangiz 
uy-uyingizga marsh, insholloh, yaqinda ko’rishamiz. 
 
Shoshib qolgan oqsoqollar orqaga chekinib, Karimovga yo’l berishdi. Karimov ichkariga kirarkan, 
oltinchi qavatga chiqishni kutib ham o’tirmay, birinchi qavatdagi hojatxonaga yugurdi. Yuz-

qo’lini yuvarkan, boboy zoti juda sassiq bo’ladi, deb o’yladi. Ba’zilarining soqoli ko’karib ketibdi, 
nos chekavergandan bo’lsa kerak… 
 
Karimov jirkangancha qayta-qayta tupurdi-da, yuz-qo’lini takror yuvib, tashqariga chiqdi. Ammo 
liftning yonida bir zum to’xtab qoldi. Ilgarigi rahbarlar majlisdan keyin viloyatdan kelgan 
birinchilarga albatta ziyofat qilib berishardi. Bu bilan ham ularning ko’nglini olishardi, ham 
o’zlariga bog’lashardi. Bu an’anani buzsammi, deb o’yladi Karimov. Yo’q, birdaniga bo’lmaydi, 
bularning aksariyati oldingilarning dumi. Joylarda chuqur ildiz otishgan, qo’porib tashlash qiyin. 
Ildizlarini bir-bir chopmoq kerak. Hozir saylov oldidan ularni nishonga qo’yib, muxolifatning 
yo’lini to’sishim shart. Mabodo birlashib ketsalar ota go’ri-qozixona bo’ladi. Hozircha ularga “Sen 
yaxshi…” deyishim darkor. 
 
Karimov xo’jalik ishlari bo’limi mudiridan “Birinchilar qaerda?”deb so’radi. 
 
-Ular bog’dalar. Ziyofatni esa saroy orqasidagi mehmonxonada hozirladik. 
  
Karimovning jahli chiqdi. Nega mendan so’ramay hozirlashadi? Kim bularni bu qadar mustaqil 
qilib qo’ygan? Eh-he, oldimda qancha ishlar bor, deb o’yladi. 
 
-Nega men bilan maslahat qilmadingiz? Bugun jumhuriyat tarixida alohida kun. Ona tilimizga 
davlat tili  maqomi berildi. Bu shodiyona uchun sichqonning inidek joyda ziyofat beramizmi? 
Qachongacha qo’rqib, pisib yashaymiz. Hozirdanoq loyihalarni tayyorlashga kirishing. Saylov 
o’tgunga qadar ziyofat beradigan saroyimiz bo’lsin. Yangi parlamentning birinchi sessiyasida 
ulkan qarorlar olamiz. Ularni “yuvish” uchun koshonaga ehtiyojimiz bor, -dedi mudirga. Mudir 
topshiriqni yon daftariga yozib olarkan, Karimov tashqariga qarab odim tashladi. 
 
-Soat nechada to’planishadi? 
 
-Siz qachon kelsangiz o’shanda… Darvoqe, ziyofat joyini “ikkinchi” bilan maslahat qilgandik. 
 
-Bu ishlarda ikkinchi-pikkinchi yo’q. Hammasini men bilan maslahat qilasan. Tabiiyki, bu erda 
ishlashni istasang. Yo, mening odamim bo’lasan yoki hech kim. 
 
Karimov tashqariga chiqqanda quyosh yotog’iga bosh qo’ya boshlagan, vujudidan qon sizib 
chiqayotgan askardek bir musht bo’lib qolgandi. U quyoshning bu holidan norozi bo’lgandek 
shafaqqa razm solib turgandi, yaqindagi stadiondan muxlislarning sasi yuksaldi. 
 
-Nima gap? -deb so’radi Karimov mudirdan. 
 
-Bugun futbol komandalarining uchrashuvi bor edi. 
 
-O’sha “ikkinchi”ngga ayt, Sport qo’mitasi raisini ishdan olishni buyursin. Bundan keyin mening 
iznimni olmasdan biror bir harakat qilinmaydi. Burnimning tagida sakson ming odam qichqirib 
o’tirsa-yu, men bexabar. Shahar bedarvoza emas! 
 

Oradan ko’p o’tmasdan uning “Shahar bedarvoza emas” degan gapi og’izdan og’izga o’tib, 
mashhur bo’lib ketishini hali o’zi bilmasdi. Bora-bora bu gap har bir rahbarning ham buyrug’i, 
ham iltijosi, ham qalqoni, ham qilmishiga aylanajagini Karimov bilmasa-da, voqealar shu atrofda 
rivojlanajagini his etardi. U Sulaymon ayri, devlar ayri bo’lishini istamasdi. Devlar Sulaymon 
uchun, Sulaymon yashasa, devlar yashaydi, deb o’ylardi. Buni haqiqatga aylantirish uchun har bir 
daqiqa, har  bir soniyadan foydalanib qolishga urinardi. Uning hayot -mamoti, jon-jahdi, orzu 
umidi ana shu edi. 
  
N O M Z O D [ 2 8 ] 
 
  
 
Karimov ziyofatdan kech qaytdi. Vaqtini behuda ishga sarflagan odamdek yotgan joyida uzoq 
to’lg’andi. Ichkilik-u egulikning serobligidan o’z nasibini olgan Karimov bu yukning og’irligidan 
bo’lsa kerak ko’zi yumilishi bilan tush ko’ra boshladi. 
 
…Baland tog’. Teppada ikki qoya, ikkisi ham qilichga o’xshaydi. Qoyalarning ustida ikki maxluq. 
 
Birining to’rt oyog’i, olti qo’li, bir qancha qanoti bor. Ikkinchisining esa bir qo’li, bir oyog’i, bir 
ko’zi bor. 
Karimov o’rtada muallaq. Maxluqlar unga ashula ayttirishayapti. Mahalliy tilda ashula 
bilmayman, desa ham “Aytasan, aks holda pastdagi balchiqqa otib yuboramiz” deb po’pisa 
qilishardi. U esa bilmagani uchun majburan ruscha aytardi. Maxluqlardan biri ashulasidan bezdi, 
shekilli, uni otib yuborgandi, ikkinchisi ushlab oldi. Maxluq peshonasining terini artaman degandi, 
kaftidagi kichkina qilichlar Karimovning yuzini qirib yubordi. Og’riqdan bo’lsa kerak o’zini yon 
tarafga otgandi pastga tushib ketdi. Balchiqning hidi ko’nglini behuzur qildi. Lekin atrofning 
yumshoqligi huzur baxsh etdi. Miriqib uxlash uchun balchiqqa bosh qo’ydi… 
 
Karimov uyg’onganda bosh uchida kundalik gazetalar turardi. Yonboshlagancha “Qishloq 
Haqiqati”ni olib sarlavhasiga nazar tashladi: Karimov so’z berdi-nomzodini Kattaqo’rg’ondan 
ko’rsatadi”. Sarlavhaning ostida uning oqsoqollar bilan o’pishib turgan payti aks ettirilgan surat. 
U jahl bilan bosh uchidagi tugmani bosdi. 
 
Eshik ochilib, ichkariga umr yo’ldoshi Tatyana kirdi. 
 
-Seni chaqirdimmi, hayvon, -deya baqirdi umr yo’ldoshiga Karimov. -Qani bu ho’kizlar? 
 
-Ertalab kelishgandi, siz hali uxlasangiz kerak, deb gazetalarni olib qoldim. 
 
-Sen qachondan xo’jayin bo’lib qolding? Mening ishimga bosh suqma, demaganmiman? 
 
-Kechasi bilan alahsirab chiqdingiz. Biroz dam oling, devdum. 
 
-Ha, qilg’ilikni qilib qo’yib, sutdan chiqqan qoshiqqa o’xshab turasan. O’zingga gard 
yuqtirmaysan.