Тақризчилар: доцентлар Н

IV. Болаларни ёш даврларига бўлиб ўрганиш 
Шахснинг ривожланиши ва шаклланиши бир нечта 
босқичларда содир бўлиб, уларнинг ҳар бири ўзининг 
хусусиятлари ва қонуниятларига эга. Инсон ривожланишининг ёш 
босқичларини чуқур таҳлил этиш ва ҳар бир ёш даврининг 
ривожланиш қонуниятларини тўлиқ ўзлаштириш орқалигина 
таълим-тарбия жараёни самарали йўлга қўйилиши мумкин. 
Педагог мутахассис сифатида ўз объектининг табиий ўсиш 
жараёнини яхши билиши керак (Я.А.Коменский). Болани 
ўқитишдан олдин, уни ҳар томонлама мукаммал билиш керак 
(К.Д.Ушинский). Агар ўқитиш боланинг табиатига мувофиқ амалга 
оширилса, уни самарали ўқитиш мумкин. (И.Г.Песталоцци). 
Ёш даврларининг асосий мезонларини белгилашда шахснинг 
анатомик, 
физиологик, 
психологик, 
педагогик, 
жисмоний 
ҳолатлари ҳисобга олинади. 
Анатомик ҳолат: суяк, мушак, асаб, мия, юрак-томир, 
жинсий органлар системаси. 
Физиологик ҳолат: нафас олиш органи фаолияти, қон 
айланиши, ички секреция безлари, нерв системаси. 
Жисмоний ҳолат: бўйнинг ўсиши, оғирлик, кўкрак қафаси, 
мускул кучи, ҳаракат кўникмалари. 
Психологик ҳолат; сезги, идрок, тасаввур, хотира, диққат, 
хаёл, тафаккур, нутқ, темперамент ва характер. 
Педагогик ҳолат: турли ёшдаги шахс ақлий, ахлоқий ва б.қ. 
сифатларининг ривожланиш даражаси. 

---

29 
Демак, болалар ёш даврларини белгилаб олишда юқоридаги 
комплекс ҳолатлар ўзаро бир-бирлари билан узвий боғлиқ ҳолда 
ҳисобга олиниши керак. Бу ўринда баъзи бир ҳолатлар етакчи 
ҳисобланиши мумкин. 
Масалан, боланинг энг ёш даврида жисмоний, кейинчалик 
психологик, катта ёшларда эса ақлий жиҳатлар етакчи бўлади. 
Болалар ривожланишини ўрганиш юзасидан кейинги 
йилларда ўтказилган тадқиқотлар натижаси шуни кўрсатдики, 
уларда акселерация ҳолати (ривожланишдаги тезлашув) ва шунга 
мувофиқ болалар ёшидаги фарқ ёшариб бораётганлиги, яъни 2-3 
йил олдинга кетаётгани аниқланди. Шу билан боғлиқ улардаги 
психологик, ақлий тараққиёт ҳам тез ўсиб бормоқда.