Tarjimonlar: dilfuza vohidova maftuna mahmudjonova

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

16 
2-bob 
DUNYONING RANGINI O’ZGARTIRGAN INSON
 
Titrayotgan Kendin oʻzini kenggina bir xonada koʻrdi. Xona 
shunchalik ajoyib ediki, inson beixtiyor uni tomosha qilishni 
boshlardi. Avvallari bunday xonani koʻrmagan, eshitmagan edi. 
Katta devorlarda shunday surat bor ediki, uning surat ekaniga 
ishonish imkonsiz edi. Goʻyo butun devor oyna bilan 
qoplanganu, siz koʻrgan va rasm deb oʻylagan narsalaringiz 
qarshisida turib ularni oʻzida aks ettirardi. Devorning tugagan 
burchagida qalinroq bir arqon boʻlib, uning bir uchi shiftga qadar 
yetgan va yuqoridagi yogʻochlardan biriga bogʻlab qoʻyilgandi. 
Kendin xonada aylanib yurarkan, oyogʻi bir narsaga tegdi. Bu 
biroz avval hayratlanib tomosha qilgan devorning tugagan 
burchagida koʻrgan arqonning yerdagi qismi boʻlib, u xonani 
koʻndalangiga qoq oʻrtasidan boʻlib turardi. Arqonning boshqa 
uchi esa narigi tomondagi devorning burchagidan oʻtib shiftdagi 
yana bir yogʻochga bogʻlangandi. Arqon bilan xonani teng ikkiga 
boʻlib qoʻyishning hikmatini Kendin anglamadi. Xona uni shu 
qadar oʻziga sehrlab qoʻygandiki, Kendin bir soniyaga oʻzining 
koʻrinmasligini unutdi. Sekingina Jinning qulogʻiga egildi va 
arqonning hikmatini soʻradi. Kendinning xuddi kimdir eshitib 
qolishidan qoʻrqib pichirlashini koʻrgan Jin qahqaha otib kulib 
yubordi.
- Unutib qoʻyding shekilli, hech kimsa bizni koʻrmaydi va 
eshitmaydi, - deb Kendinni xotirjam qildi. Jin bu yerdagi boʻlib 
oʻtgan narsalarni Kendinning tushunishga harakat qilayotganini 
toʻgʻri deb oʻyladi. Kendin Jinning aytganini qilib, xonadagi 
detallarni bir-bir tekshirishni boshlab yubordi. 
Yerda "gilamlarning eng qadimgisi shunday boʻlsa kerak" degan 
fikr uygʻotadigan, ammo "koshki barcha gilamlar ham shunga 
oʻxshasaydi" deyiladigan muhtasham bir gilam bor edi. Unda 

---

17 
odatdagi klassik bezaklar yoʻq edi. Gilamning arqon ajratib 
turgan yeridan rasmli devorga qadar boʻlgan qismi moyli 
boʻyoqlarda qilingan rasmni eslatsa, narigi tarafi geometrik 
shakllar va matematik belgilardan iborat edi. Kendin koʻzlarini 
devordan uza olmasdi. Yengilgina harakat bilan ortga qadam 
tashlagan edi, nimanidir turtib yubordi. Soʻnggi lahzada uni 
tezlik bilan ushlab qoldi. Bu goʻyo hech kimsaning koʻzi 
tushmasligi uchun yuzasi qizil ipak mato bilan berkitib qoʻyilgan 
bir surat edi. Xonada jami 8 ta rasm boʻlib, ulardan 5 tasi ayni 
shu shaklda qizil ipak matolar bilan yopib qoʻyilgan, 3 tasi ochiq 
edi. 
Yopiq suratlardan birining yuzasidan matoni koʻtardi-yu, 
koʻzlariga ishonmadi. Pastki oʻng burchakda qoldirilgan 
dastxatni aytmasa, rasm boʻm-boʻsh edi. Soʻng qiziqish bilan 
barcha suratlarni bir-bir ocha boshladi. Hammasi bir xil, 
barchasining pastki oʻng burchagida ayni imzo qoʻyilgandi. Bu 
xonaning sohibi qanday boʻlmagʻur inson boʻldi, rasmni chizmay 
turib imzosini qoʻysa.
Yuzasi ochiq boʻlgan suratlardan birining oldida oʻtirish uchun 
hozir turgan yogʻoch turardi. Uning tepasida esa yosh bola rasm 
chizgandek fikr uygʻotadigan, aralashib, bir-biriga qorishib 
ketgan boʻyoqli palitra bilan ikki dona choʻtka bor edi.
Xonaning bu qismini tomosha qilib ulgurmagan Kendin narigi 
tarafga hanuz oʻtmagandi. Shu qadar sehrlanib qolgandiki, 
birgina shu tomonda bir necha soat aylanib qoldi. Chap 
tomondagi devorning boʻsh ekanligi birdan eʼtiborini tortdi. Bu 
yerning ham rasm chizish uchun tayyorlab qoʻyilgani xayoliga 
keldi. U adashmagandi. Sababi, biroz avvalgi yuzasi qizil ipak 
matolar bilan toʻsilgan boʻsh suratlarning pastki oʻng 
burchagidagi imzoning yana biri devorda ham koʻzga tashlanardi. 
Katta hayajon va zavq bilan ortiga qaytdi. Orqa devorda narigiga 

---

18 
mutlaqo oʻxshamagan, xonaning bu qismidagi gilamning 
bezaklariga oʻxshash geometrik shakllar, matematik ifodalar bor 
edi. Goʻyo kimdir matematikaga maʼlum yoki aksincha, maʼlum 
boʻlmagan jamiyki masalalarni shu devorda yechgandi. 
Devorning shundoq oldida goʻyo bir ozgina avval eman 
daraxtidan yasalgan anchagina keng bir stol bor edi. Eman isi 
kelib turgan stolga suyab qoʻyilgan, uch kishi bemalol oʻtira 
oladigan dunyoning eng hashamatli kursisi shu deb bemalol 
koʻrsatish mumkin boʻlgan muazzam bir stul bor edi. 
Xonaning eshigi yoʻq edi. Aniqrogʻi, eshik oʻrnatilishi kerak 
boʻlgan joyda tor va peshtoqli oʻyiq boʻlib, bu yerga kirish uchun 
xizmat qilardi. 
Soʻngra xonaga uzun soch-soqolli, keng yelkali, gʻijimlangan kir 
kiyim kiygan, burnining uchiga ozgina jigarrang boʻyoq tekkan 
bir odam kirib keldi. Yoʻgʻoch kundaning tepasida turgan boyagi 
paletni ingichka uchli choʻtkasi bilan qoʻliga oldi. Oʻng oyogʻini 
goʻyo tuflisini ipini bogʻlamoqchi boʻlgandek kunda ustiga 
qoʻydi. Choʻtkani chaqqonlik bilan boʻyoqqa botirdi, bir necha 
daqiqa oʻzi istagan rangini chiqarishga tirishdi. Choʻtkani 
sindirib yuboradigan darajada paletga qattiq urardi. Chiqargan 
rangini ingichka uchli choʻtkasi bilan dunyodagi eng nozik 
shishadan yaratilgan qizning yuzida ohista va ehtiyotkorlik bilan 
yurgizardi. Soʻng qalin uchli choʻtkasini oldi, bir necha daqiqa 
uni palitraga urib turdi. Keyin qalin uchli choʻtkani rasmga 
xuddiki dushmanini oʻldirayotgandek urdi. Kendin shunchalik 
berilib ketgan ediki, "Unday qilmaaaa!" deyishdan oʻzini 
toʻxtatib qololmadi. Jin esa xotirjam ohangda: 
- Haqsan, ammo qoʻrqma! U nima qilayotganini biladi, sen faqat 
kuzat, - dedi. Kendin rassomni kuzatib turib, armon boʻlib qolgan 
orzusini Jinga aytdi: 

---

19 
- Qobiliyatim boʻlsa edi, men ham rassom boʻlishni xohlardim. 
Ishon, buni judayam istardim, lekin afsus bu iqtidor masalasi... 
Jin Kendinning yuziga tikilib qoldi. Qarashlari maʼnosiz edi. 
Kendin jim boʻlishi kerakligini tushunib, sukut saqladi va 
rassomni kuzatishda davom etdi. U odam soatlab boʻyadi. Goʻyo 
butun dunyoning rangini oʻzgartirardi. Birgina xato qilsa qiyomat 
qoim boʻladigandek. Bu orada kun ham oʻz oʻrnini tunga 
boʻshatib berishga hozirlanardi.
Rassom kerosin chiroqni yoqdi. Yana ozroq ishlagach, tashqariga 
chiqdi. Koʻp oʻtmay ortiga qaytganda burniga tekkan jigarrang 
boʻyoq ketkazilgan edi. U bu safar arqonning narigi tomoniga 
oʻtdi. Stol ustidagi qalamlardan birini olib devorga yoza boshladi. 
Butun devor toʻla edi. Qayerda bir boʻsh joy qolib ketibdiki, bu 
odam yana yozsa? Odam ingichka ingichka yozardi. Soʻngra 
viqor bilan dunyoning eng hashamatli kursisiga oʻtirdi. Muqovasi 
oʻyma yogʻochdan qilingan qalin daftarni ochib, devorga qarab-
qarab, bir narsalarni yozdi. Bir necha soatdan soʻng qalamini 
qoʻyib, oʻrnidan turdi va kerosin chiroqni oʻchirib tashqari 
chiqdi.
- Qayerga ketyapti?, - dedi rassomning ketidan qarab qolgan 
Kendin.
- Uxlashga..., - dedi Jin va davom etti: 
- Bu inson har toʻrt soatda bir marta yarim soat uxlaydi. Vaqti 
boʻldi deguncha hech kimning uygʻotishini kutmasdan turib, 
yana ishiga qaytadi. Bizni bu yerga kelganimizga taxminan toʻrt 
soat boʻldi. 
Kendin hayratlandi. 
- Ishonish qiyin!

---

20 
- Uning kim ekanini aytsam, ishonishing aniq, - dedi Jin. 
Kendinning qiziqishi soʻnggi nuqtasiga yetdi.
- Bu inson da Vinchi. Leonardo da Vinchi. Rassom, matematik, 
fizik, faylasuf va yana bir qancha sohalarda afsona boʻlgan inson. 
Endi ishondingmi? 
- Tushunishim kerak edi; lekin ishon agar men ham shunday 
ishlasam, da Vinchi boʻlardim, - deb yubordi Kendin, Jinning 
nima deb javob berishini hech oʻymagan holda.
- Ishla u holda, - soddagina javob qaytardi Jin. Kendin Jinga ilk 
bora 3957 xil maʼno va tuygʻu mujassam nigohini qaratdi. Ha, 
yoʻq, qanday, nega boʻlmasin, haqsan, ajabo, goʻyo, balki, 
qoʻlimdan keladimi, shubhasiz qilaman, albatta, hech qachon, 
tabiiy va yana bu yerda sanalmagan yuzlab boshqa maʼnolar bor 
edi bu nigohda.
Bu kishi Leonardo da Vinchi edi, da Vinchi boʻlish ayni shunday 
boʻladi. Sen faqatgina ishlarding. Ichingdagi da Vinchi koʻrina 
boshlar, afsona boʻlarding. Yoki ishlamasdan, da Vinchini 
koʻmarding-u, yoʻq boʻlib ketarding.

---

21