Таркибида терпеноидлар бўлган доривор ўсимликлар ва маҳсулотлар

Qalampir yalpiz bargining tashqi tuzilishi. 
A – bargning yuqori epidermisi; B – bargning pastki epidermisi. 1 – efir moyli 
bezlar; 2 – ustitsa; 3 – boshchali tuk; 4 – qat-qat joylashgan kutikula; 5 – oddiy 
tuk.
Kimyoviy tarkibi. O’simlik bargida 2,5 % gacha efir moyi bo’ladi. XI DF ga 
ko’ra barg tarkibida 1 % dan kam efir moyi bo’lmasligi kerak. Efir moyini asosiy 
tarkibini mentol tashkil qiladi. Undan tashqari efir moyi tarkibida menton, limonen 
va boshqa terpenlar bo’ladi. qalampir yalpiz tarkibida efir moyidan tashqari 
karotin, gesperidin, betain, ursol va oleanol kislotalar bor. 

---

12 
Efir moyi tarkibida mentolning umumiy miqdori 50 % dan kam bo’lmasligi 
kerak. 
OH
Mentol
Ishlatilishi. Qalampir yalpiz bargi preparatlari, efir moyidan tayyorlangan 
yalpiz suvi va nastoykasi ko’ngil aynishiga, qusishga qarshi hamda ovqat hazm 
qilish protsessini yaxshilashda ishlatiladi. Bundan tashqari, yalpiz suvi og’iz 
chayqash va miksturalar ta’mini yaxshilash uchun qo’llaniladi.
Mentoldan bosh og’rig’ini qoldiradigan migren qalami tayyorlanadi, ingafen 
tarkibiga kiradi hamda burun, quloq, nafas yo’llari kasalliklarida hamda tish 
og’rig’ini qoldirish uchun ishlatiladi, hamda ko’krak qisish (stenokardiya) 
kasalligida ishlatiladigan validol tarkibiga kiradi. 
Efir moyi va mentol oziq-ovqat hamda parfyumeriya sanoatida ishlatiladi. 
Dorivor preparatlari. Damlama (bargidan), efir moyidan yalpiz suvi, 
nastoyka tayyorlanadi. 
Efir moyi korvalol, valokardin, milokordin, tish pastasi va poroshogi 
tarkibiga. kiradi. 
Qalampir yalpiz bargi tinchlantiruvchi, o’t xaydovchi, me’da kasalliklarida 
ishlatiladigan yig’ma-choylar tarkibiga kiradi. 
Dorivor marmarak bargi - Folia Salviae 
 
O’simlikning nomi: Dorivor marmarak (mavrak) - Salvia officinalis L. 
Oilasi: Yasnotkadoshlar - Lamiaceae. 
Ko’p yillik, bo’yi 20-50 sm ga yetadigan yarim buta. Poyasi ko’p sonli, 
shoxlangan, serbarg, to’rt qirrali, pastki qismi biroz yog’ochlangan. Bargi oddiy, uzun 
bandli, poyaning eng yuqori qismidagilari bandsiz bo’lib, poyada qarama-qarshi 
o’rnashgan. Gullari qisqa bandli, mayda, poya va shoxlarining yuqori qismida 
boshoqsimon doira shaklidagi soxta to’pgul hosil qiladi. Guli qiyshiq gulkosachasi 
ikki labli, sertuk, gultojisi ikki labli, ko’k binafsha rangda, otaligi ikkita, onalik tuguni 
to’rt bo’lakli, yuqoriga joylashgan. Mevasi – 4 ta yong’oqchadan tashkil topgan. 
Iyun-iyul oylarida gullaydi.