Тартибга солинадиган иктисодиёт зарурми ёки эркин бозорми

7.2. AQShda jismoniy shaxslardan olinadigan soliqning stavkalari.

Sobiq AQSh Prezidenti B. Klinton rejasiga asosan kiritilgan jismoniy shaxslar daromad solig’i stavkalari quyidagi jadvalda keltirilgan.

2-jadval
AQShda yillik daromad solig’i stavkalari

Soliqqa tortiladigan daromad (ming $)	Soliq summasi (ming $)
1. Yakka soliq to’lovchilar
0-22,1 22,1-53,5 53,5-115 115-250 250 dan ortiq	Daromaddan 15% 3,315+28%>22,1 12,107+31%>53,5 31,172+36%>115 79,772+39,6%>25
2. Qo’shma deklaratsiyani to’ldiradigan oilaviy soliq to’lovchilar
0-36,9 36,9-89,15 89,15-140 140-250 250 dan ortiq	Daromaddan 15% 5,535+28%>36,9 20,16+31%>89,15 5,9+36%>140 75,5+39,6%>250
3.Oila boshliqlari
0-29,6 29,6-76,4 76,4-127,5 127,5-250 250 dan ortiq	Daromaddan 15% 4,44+28%>29,6 17,544+31%>76,4 33,385+36%>127,5 77,485+39,6%>25

Daromadni soliqqa tortish tizimidagi yana bir muhim bosqich 1980-1990 yillardagi soliq islohotlari natijasida korporatsiya foydasidan olinadigan soliqning kiritilishi bo’ldi. AQShda korporatsiyalarning soliqqa tortishning asosiy tamoyili — soliqqa tortishning yakuniy obekti bo’lgan sof foydadan soliq olish hisoblanadi. Ushbu soliqni to’lovchilarlik eng avvalo aksionerlik kompaniyalaridir. Soliqning taxminan 85 foizi federal darajada, 15 foizi esa shtatlar va mahalliy hukumat organlari darajasida undiriladi. Soliqqa tortish obektlari bir nechta bosqichlarda aniqlanadi:

1. 
   Yalpi sotuvdan keladigan va boshqa barcha (sotuvdan tashqari) daromadlar hamda xarajatlardan tashkil topgan yalpi daromad aniqlanadi.
   
2. 
   Yalpi daromaddan ishchilarning ish haqlari, remont xarajatlari, to’lash imkoni bo’lmagan qarzlar, renta to’lovlari, to’langan mahalliy shtatli soliqlar, amortizasiya, kredit foizlari, reklama xarajatlari, nafaqa fondi badallari, tabiiy ofatlardan ko’rilgan zararlari xayriya badallari, kapital ta’mirlash xarajatlari va boshqalar chiqarib tashlanadi. Soliq qonunchiligiga ko‘ra korporasion soliqni aniqlashda ishlab chiqarish xarajatlariga kiritish mumkin bo’lgan barcha xarajatlar puxta ko’rib chiqiladi. Ushbu qonunlar asosida yaratilgan xalqaro standartlar liberal xususiyatga egadir. Qoidaga ko’ra kompaniyaning kundalik ishlab chiqarish – tijorat faoliyati bilan bog’liq bo’lgan barcha xarajatlarini inobatga olishga ruxsat beriladi. Cheklashlar uncha katta emas, asosan «haddan tashqari» vakolatli xarajatlarni chiqimga kiritish man etiladi.
   
3. 
   Yalpi daromaddan chiqimlar, qo’shimcha xarajatlar, to’langan soliqlar olib tashlangach, soliqqa tortiladigan undan foyda miqdorini bevosita kamaytirishga yo’naltirilgan imtiyozlar ham chegiriladi.
   

Yakuniy bosqich foydadan dividendlarni to’lashga sarflanadigan qismi bilan bog’liq. Soliq imtiyozlariga ko’proq fermerlar egadirlar. Ular tufayli bir qator hollarda (asosan qurg’oqchilik yillarida) ayrim kompaniyalar soliq manbasini yo’qqa chiqaradilar. «Fermer» imtiyozlaridan so’ng kichik innovatsion biznesga sarmoyalarni kiritadigan yakka tartibdagi sarmoyachilarni imtiyozli soliqqa tortish masalasiga katta e’tibor qaratiladi. Davlatning ularni qo’llab-quvvatlashdagi manfaatdorligi aniq, chunki daromad solig’i stavkalari 28, 31, 36 va 39,6 foiz bo’lgan shaxslar uchun kapital o’sishning haqiqiy soliqqa tortiladigan stavkasi 14 foiz darajasida bo’ladi. Odatdagi stavkasi 15 foizga teng bo’lgan investorlar uchun esa haqiqatda stavka faqatgina 7,5 foizdan iborat bo’ladi. Korporatsiyaning asosiy soliq stavkasi 34 foiz miqdorida va ular quyidagi ko’rinish bo’yicha soliq to’laydi: korporatsiya birinchi soliqqa tortiladigan 50 ming dollar daromaddan 15 foiz to’laydi, keyingi 25 ming dollari uchun - 25 foiz, 75 ming dollardan yuqori uchun esa 34 foiz to’laydi. Bundan tashqari, 100 ming dollardan 35 ming dollargacha oraliqdagi daromadlarga 5 foiz miqdorida qo’shimcha yig’im o’rnatilgan. Bunday pog’onali soliqqa tortish o’rta va kichik korxonalar uchun juda muhim ahamiyatga ega. Ijtimoiy sug’urta badallari tushumini ta`minlovchi daromadlar esa o’sish tendensiyasiga ega. Yollanma ishchilar va ish bilan taminlovchilar uchun aralash stavka 15,3 va 25-foizni tashkil qiladi. Jismoniy shaxslar meros va hadyadan 18 dan 55 foizgacha (agar mulk qiymati 600 ming dollardan oshsa) stavkada soliq to’laydilar. Jami federal soliqlar tushumi hajmida ularning ulushi 1-2 foizni tashkil qiladi va mahalliy darajada ushbu soliq ahamiyatining oshishi hisobidan bu ulush pasayish tendensiyasiga ega.