Tasdiqlayman" O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor X. Sh. Kadirov " " 2022-yil tarix fakulteti "Jahon tarixi" kafedrasi

12-Mavzu. Mustaqillik davri manbalari
Darsning mazmuni: Mustaqillik yillarida ro‘y bergan ijtimoiy-siyosiy jarayonlar aks etgan m anbalar t o ‘g ‘risida um um iy ta s a w u r berish va ularni tahlil qilish malakasini o ‘rgatish.

Reja:
1. Asosiy siyosiy-ijtimoiy voqealar.

2. Rasmiy hujjatlar.
3. Prezident l.A.Karimov asarlari.
4. Mustaqillik davri tarixi zamonaviy tadqiqotlarda.
Asosiy tushunchalar. Davlat suvereniteti, Mustaqillik, istiqlol, davlat ramzlari. Oliy Majlis, Senat, Parlament, m a ’naviyat, milliy istiqlol g'oyasi, inson omili.
1. Asosiy siyosiy-ijtimoiy voqealar Mustaqillik yillari ijtimoiy-siyosiy jarayonlarning tezkorligi, voqea va hodisalarning shiddatliligi, olam -u odam taqdiriga daxldor bo'lgan dunyoviy muammolar-u serqirra hayotning barcha jabhalarini qamrab olgan um um iy qarashlarim izdan tortib, eng kichik, eng shaxsiy yum ushlarimizgacha b o ‘lgan barcha hodisalarni o ‘zida mujassam etdi. Mudroq bosgan tuyg‘ularimizni junbushga keltirdi. Boshqacha qilib aytganda, hayotga tiyrakroq qaraydigan bo‘ldik. O’zligimizni anglay boshladik. Tabiiyki, bunday hayotiy zaruriyat barcha ijtimoiy-gumanitar fanlar qatori tarix fani oldiga ham yangi vazifalar q o ‘yadi. Tadqiqotchilar birinchi navbatda xalqning istiqlolga erishish yoMidagi fidoyi mehnatini, milliy mustaqillikka erishish yomlari va vositalarini, milliy davlatchilik qurilishiga doir tajribani, istiqlolni mustahkamlashning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va m a’naviy omillarini o ‘rganish va milliy istiqlol mafkurasini yaratish kabi bir qator m uhim m uam m olarni har tom onlam a m ushohada qilmoqlari lozim. Darhaqiqat, o ‘rganishga, tadqiq etishga, dastlabki ilmiynazariy xulosalarni o ‘rtaga tashlashga asos bor. 2000-yil 6-aprel kuni Oq saroyda mamlakat Prezidenti bir guruh olimlar, faylasuflar, tarixchilar va mutaxassislar bilan uchrashib, milliy mafkura, milliy ong taraqqiyoti, uning zarurati haqida gapirdi. «Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q», — degan edi I.Karimov. Darhaqiqat, tarix xotirasi inson taraqqiyotiga kuchli t a ’sir o ‘tkazadi, milliy istiqlol mafkurasini shakllantirishda m uhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Milliy ong, milliy tafakkur xalq tarixi, uning rivojlanish bosqichlarini nechog'lik o'rganish, undan saboq chiqarish bilan bog'liq. Ulug' allomalar aytganidek, tarix insonni istiqbolga da’vat etadi. Ulkan yaratuvchilikni rag'batlantiradi. Zotan, uning murabbiylik, tarbiyachilik, yo'naltiruvchilik kuchi xuddi ana shunda. Shu m a ’noda mam lakatim iz rahbarining O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat va jamiyat qurilishi Akademiyasi qoshida «O'zbekistonning yangi tarixi» Markazini tashkil qilish to'g'risida chiqargan Farmoyishi katta tarixiy va siyosiy al amiyatga ega. O 'zbekistonning davlat mustaqilligiga erishishi, yangi jamiyatga o'tish davrida siyosiy islohotlaming amalga oshirilishi, O'zbekistonda huquqiy demokratik davlat qurilishi, fuqarolik jamiyatining shakllantirilishi, iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirishga doir tadbirlar, mamlakatda ijtimoiy-siyosiy barqarorlikning t a ’m inlash omillari, m a ’naviy-ruhiy poklanish va milliy qadriyatlaming tiklanishi hamda O'zbekistonning jahon hamjamiyatidan munosib o'rin olishi manbalarda aks etgan. Xullas, hayot mustaqillik davrida o'tgan kunlarimizni manbalar asosida alohida o'rganishni, tadqiq etishni, ilmiy va nazariy xulosalar chiqarishni taqozo etmoqda. Buning o'ziga xos asoslari bor. Birinchidan, istiqlol yillarida O'zbekiston mustaqil suveren davlat sifatida jahon hamjamiyatida o'ziga xos nufuzga ega bo'ldi. U o'zining katta ishlab chiqarish imkoniyatlari, boy aqliy va jismoniy salohiyati, tengsiz tabiiy boyliklari bilan dunyoning eng rivojlangan mamlakatlari diqqatini tortdi va ular bilan tengma-teng turib hamkorlik qilish qudratiga ega ekanligini ko'rsata oldi. Ikkinchidan, eng og'ir, mashaqqatli va ziddiyatli paytlarda, o'tish davrining o'ziga xos murakkabliklari mavjud bo'lgan bir vaqtda mamlakatda siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy barqarorlikning saqlab turilishi mamlakat hukumati siyosatining naqadar hayotiy va xalqchil ekanligini ko'rsatadi. Ayniqsa, yuzdan ortiq millat va elat yashayotgan mamlakatda turli aqidalar va g'oyalar ta’sirida bo'lgan aholining talab-ehtiyojlarini o'z vaqtida qondirish, ularning qarashlarini bir nuqtada jamlash alohida uddaburonlikni va q a t’iyatlikni talab etadi. O 'zbekiston hukumati xuddi ana shunday q at’iyatni ko'rsata bildi. Uchinchidan, bozor munosabatlariga o'tish jarayonida aholini ijtimoiy himoyalash, dunyoviy davlat qurishning asosi bo'lgan qonun ustivorligiga erishish, qonun oldida barchaning tengligini t a ’minlash tamoyillari vujudga keldi. Tub islohotlaming Prezident I.Karimov tom onidan ishlab chiqilgan m ashhur besh tam oyili isriqlolning dastlabki yillaridayoq jahon hamjamiyatida yuqori baholandi va to'la tan olindi. T o‘rtinchidan, xorijiy investitsiyalarni jalb etish, chet ellik ishbiiarmonlar bilan hamkorlikni yo'lga q o ‘yish, shu asosda m am lakat ishlab chiqarishini tubdan o ‘zgartirish, uni jahonning eng ilg‘or texnologiyalari bilan qayta jihozlantirish y o ‘li tutildi. Bu O‘zbekistonning jam iyatni bir holatdan ikkinchi bir holatga o ‘tkazishda barcha yosh mustaqil mamlakatlar o'rtasida eng t o ‘g‘ri y o ‘l tanlaganini ko‘rsatdi. Beshinchidan, 0 ‘zbekiston hukum atining islohotchilik siyosati bevosita xalq dunyoqarashi, uning ming yillar mobaynida shakllangan urf-odatlari, a n ’analari bilan uyg‘un holda am alga oshirila boshlandi. «Bizdan ozod va obod Vatan qolsin», «Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir», «Savob ishni har kim qilishi kerak», «Farzandlarimiz bizdan ko'ra kuchli, aqlli, dono va albatta baxtli bo'lishi kerak» singari shiorlar xalqimizning orzuistagi, umid va intilishlari bilan uyg'un holda dunyoga keldi. Bugungi O 'zbekistonning to m m a ’noda m a ’naviy tiklanish va ruhiy poklanish maydoniga aylanganligi ana shu eng ezgu niyatlar asosida davlat siyosati va xalq orzu-umidlarining uyg'unligi natijasidir. M a ’lum ki, jam iyat taraqqiyotida shaxsning roli benihoya katta. Ayniqsa, o ‘tish davrida davlat arbobining, siyosiy yetakchining o ‘rni yana h am yaqqolroq ko‘zga tashlanadi. Chunki, bu paytda hali m a ’lum bir siyosiy tuzum , siyosiy qatlam va jam iyatni yo‘naltiradigan oqim shakllanmagan, q a ra sh la rb iro ‘zangatushm agan, turli qarama-qarshiliklar va ziddiyatlar mavjud bo'lgan murakkab bir vaziyat vujudga keladi. Bunday paytda xalq o'z kelajagini asosan davlat rahbariga qarab belgilaydi. O'zining iy m o n -e’tiqodini, taqdirini u bilan bog'laydi. Ana shu nuqtayi nazardan qaraganda mustaqillikning o'tgan davrida mamlakatimizda amalga oshirilgan keng ko'lamli ishlar bevosita davlat rahbarining shaxsiyati, uning ish uslubi, voqea-hodisalarga yondashish usuli bilan bog'lanib ketgan. Xohlaymizmi-yo'qmi, davlat arbobining siyosiy qiyofasi o'tish davrining noyob mahsuli sifatida tarix sahifalarida Bosh islohotchi qiyofasida mustahkam o'rnashgan bo'ladi. Demak, mustaqillik davri tarixini o 'rg an arek an m iz, bu jarayon bevosita mamlakat Prezidenti 1.Karimov faoliyati bilan uzviy bog'langanligini yaqqol ko'ramiz va uni sahifalarga aynan ko'chirishga intildik. Tarixiy haqiqat ham, hayotiy va ilmiy haqiqat ham shuni taqozo etadi. Shubhasiz, yuqorida tilga olingan masalalarni o'rganish va mushohada qilish kishilarda yuksak m a’naviy fazilatlarni kamol toptirish, milliy istiqlol mafkurasini shakllantirish, yoshlarni tarixiy a n ’analarga, um um insoniy qadriyatlarga hurmat, Vatanga muhabbat, istiqlol g'oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalashga ko'maklashadi. Rasmiy hujjatlar O'zbekiston mustaqilligiga oid rasmiy hujjatlar deganda sobiq sho'ro davrining hokimiyati tizimi so'nggi qarorlarini tushunamiz. Chunki, mustaqillik sobiq ittifoqning barham topishi bilan yuzaga keldi. Bu davr hujjatlarining bir qismi sobiq ittifoq tizimida qabul qilingan. Ikkinchi guruh rasmiy hujjatlar mustaqil O'zbekiston rahbariyat organlari tom onidan qabul qilingan «Mustaqillik deklaratsiyasi». « 0 ‘zbekiston konstitutsiyasi» va boshqa qonunlar, Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari va boshqalardir. Ayrim tarmoq hujjatlari ham yurtimiz tarixini o'rganishda muhim ahamiyat kasb etishi mumkin. O'zbekiston mustaqilligi davri eng muhim huijatlari «Yangi O'zbekiston tarixi» 3-jildida (2000), R.X.Murtazayeva tahriri ostida chop etilgan «O'zbekiston tarixi» (2003) darsligida o'z aksini topgan.
3. Prezident I.A.Karimov asarlari O'zbekiston mustaqil bo'lgach, taraqqiyotning asosiy yo'nalishlari O 'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karim ovning m a ’ruza va nutqlarida, monografik asarlarida aks etgan. Mustaqillikka erishish g'oyasi xalqimizga azaldan meros, shu maqsad ajdodlar orqali ming yilliklar q a’ridan bizgacha yetib kelmoqda. Prezident I.A.Karimov: «O'zbek millati azaldan o'z fikri, o'z istiqloli uchun kurashib yashagan. Bunga moziy guvoh. Millatimiz tarixi haqidagi haqiqat yurtimizning fidoyi, o'z yo'lidan, maslagidan, so'zidan qaytmaydigan farzandlariga ochilishi lozim. Bilishimiz shart bo'lgan tarix sahifalarini qunt bilan varaqlash hammamiz uchun ham farz, ham qarzdir»1, — deganda ana shu holatni nazarda tutadi. Xalqimizning uzoq tarixi u o 'z o'tm ishida ozodlik, istiqlol uchun tinimsiz kurash olib borganidan guvohlik beradi. I.A.Karimov asarlarida ko'p asrlik tariximizdagi eng yirik tarixiy shaxslar — lm o m al-Buxoriy, A hm ad al-Farg'oniy, A hm ad Yassaviy, Jaloliddin Manguberdi, Amir Temur, Mirzo Ulug'bek kabi buyuk ajdodlarimizning jahon madaniyatiga qo'shgan hissasi hamda mustaqil respublikamiz taraqqiyotining ustuvor yo'nalishlari o'z aksini topgan. Bundan tashqari Prezident davlat rahbari sifatida respublikamizning xalqaro miqyosida olib borayotgan siyosatini aniqlaydi. Mana shuning uchun ham O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov asarlari 1 K arim ov I.A. B uyuk kclajagim izning huquqiy kafolati / / K arim ov I A. B izdan ozod va obo d vatan qolsin. 2 -to m . T o sh k en t: O 'z b e k isto n , 1996. 92-bet. 258 xalqimiz tarixini o'rganishda uslubiy qo'llanm a sifatida, zamonaviy jarayonlarni o'rganishda muhim manba bo'lib xizmat qiladi. Uning eng muhim asarlari ingliz, fransuz, ispan, nemis, hind, xitoy, arab kabi o'nlab turli xorijiy tillarga tarjima qilinib, chet ellarda bir necha bor nashr qilingan. Respublikamizda esa l.A.Karim ov asarlarining 13 jildlik to'plami nashr qilingan. 4. Mustaqillik davri tarixi zamonaviy tadqiqotlarda Mustaqillik azaldan insoniyatning orzu-umidlari, armon va iztiroblarini o'zida mujassam etgan. Darhaqiqat, inson tabiatning gultoji sifatida ham isha ozodlik va hurriyatga intilib yashaydi. U ham isha h ar jihatdan o'zini erkin his qilishga, tahlikasiz turmush kechirishga ehtiyoj sezadi. Shuning uchun ham kishilik tarixi turli davrlarda Yer sharining barcha mintaqalarida ozodlik uchun kurashni, shaklan turlicha, mohiyatan o'xshash bo'lgan hurriyatga intilish hodisalarini ko'p ko'rgan. Bugungi kunda kechayotgan voqealar, asosan vaqtli matbuotda, jurnallarda va zam onaviy tarixchilar asarlarida yoritilmoqda. Ularni m a ’lum darajada umumlashtirgan holda talabalarga yetkazish, tahlil qilishga o'rgatish manbashunos, tarixchi, pedagoglar vazifasidir.