Tasdiqlayman” О’quv ishlari prorektori

3-Маьруза: Нефт ва газ кудукларида босим ва температурани аниклаш
аналитик методлари.


Режа:
1.Тўxтатилган кудук тубидаги босимни аниклаш.
2.Тўxтатилган кудук тубидаги температурани аниклаш.


Тўxтатилган кудук тубидаги босимни аниклаш.
Агар қудуқ беркитилганидан сўнг босим узоқ вақт мобайнида ортиб борса ёки техник сабабларга биноан қудуқни тўхтатиш мумкин бўлмаса, қатлам босимини қудуқнинг турли режимларида тадқиқ қилиш натижалари бўйича ҳисоблашнинг тахминий методлари ёки босимнинг тикланиш эгри чизиғи методи қўлланилади.
Ишлаётган газ қудуғи тубидаги босимни бевосита чуқурлиқ манометри билан ўлчаб ёки қудуқ оғзидаги босимни ҳисоблаш нули билан аниқлаш мумкин. Агар қудуқ фаввора қувурлари (қувур орти бўшлиғи) билан ишлатилса, бу ҳолда қувур орти бўшлигида (фаввора қувурларида) худди тўхтатилган қудуқлардаги сингари газнинг ҳаракатланмайдиган устуни пайдо бўлади. Бундай ҳолатда қудуқ тубидаги босимни Ш.2-бандда ёзилган усул билан ҳисоблаш мумкин.
Бироқ қудуқларни тадқиқ қилиш амалиётида ҳаракатланмайдиган устун бўлганда қуйидаги ҳолларда формулаларни қуллаш мумкин эмас.
Қудуқдаги фаввора қувурлари ва қувур орти бўшлиги бир пайтда ишлатилади.
Қудуқнинг фаввора қувурлари бўлмайди.
Тўхтатилган қудуқ тубидаги босим қуйидаги формула бўйича аниқланади:
(Ш.4)
Р₀ р_m – мос равишда қудуқ оғзидаги ва тубидаги босим, кгс/см²; L — қудуқ чуқурлиги, м; р — газнинг нисбий зичлиги; _р — р_ўр ва даги газнинг ўта сиқилувчанлиқ коэффициенти.
Қудуқдаги ўртача температура қуйидаги формуладан аниқланади:

бунда Т_т, Т_о — мос равишда қудуқ оғзи ва тубидаги темпе­ратура, Қ.
Ҳисоблаш натижаларини теқшириш ва аниқлаш учун олинган Р_ўр=(р_т+Р_о)/2 қабул қилинган р_ўрта билан таққосланади. Агар бу қатталиқлардаги фарқ, z_ўр га таъсир қилмаса, ҳисоблашни тўғри деб билиш мумкин. Ақс ҳолда z_ўр ни аниқлаш учун Р_ўр.та нинг янги қиймати қабул қилиниб, тақрорий ҳисоблаш ўтқазилади.
Қудуқ пакер билан жиҳозланган. Бундай ҳолларда қудуқ туби босими қуйидаги формула билан аниқланади:
(III.9)
бунда: — гидравлиқ қаршиликнинг ўлчамсиз коэффициенти; d_ич — фаввора қувурлари (ишлатиш қувурлари) бириқмасининг ичқи диаметри, см; Q- 20⁰С ва 760 мм симоб устунида газ дебити, минг м³/сут.
Қудуқ маҳсулотида суюқлик қуйидагиларга боғлиқ ҳолда пайдо бўлади.
Қатламда ва қудуқ стволида бир фазали газконденсат аралашмасининг Ҳаракати жараёнида термодинамик шароитларнинг ўзгаришидан конденсатнинг чукишида.
Газда мавжуд бўлган сув буғларининг конденсацияланиши натижасида.
Қудуқнинг сувланиши натижасида.
Гидратга ёки коррозияга карши қудуқда ингибиторларни насос билан хайдаш натижасида ва б.
Кўпгина ҳолларда қудуқ стволидаги босимнинг йўқолиши соф газ қудуқларидаги босим йўқолишидан фарқ қилади. Шу боисдан суюқ фазани эътиборга олмай қудуқ туби босимини ҳисоблаш анчагина хатоликларга сабаб бўлиши мумкин. Қудуқда газ устуни Ҳаракатсиз бўлганда босимни ҳисоблашда барометрик формуладан фойдаланилади, бунда хақиқий зичликдан ва қудуқ тубида ва оғзида ўлчанган температурадан фойдаланилади.
Газнинг ҳақиқий ҳажми миқдори экспериментал йўл билан аниқланади, унинг қиймати қудуқдаги газнинг хақиқий ҳажми ни қудуқ- стволи ҳажми нисбатига тенг, . Бироқ бундай ўлчовни амалга оширишда катта қийинчиликлар мавжудлиги боис, уни (III 24) формулага асосан сарфланган газ миқдори бўйича ба ҳолаш мумкин. Ҳар доим , бунда ўрнига дан фойдаланиш қудуқ тубидаги босимнинг пасайишига олиб келади. Агар қудуқдаги суюқлик миқдори билан чиқариб олинаётган газ оқимидаги суюқликлар миқдори орасидаги фарқ, қанча катта бўлса, қудуқ туби босимининг пасайиши ҳам шунчалик кўп бўлади. Гидравлик қаршилик коэффициенти ни қудуқни турли режимларда тадқиқ қилиш натижаларига қараб аниқлаш керак. Агар тадқиқот ўтказишнинг иложи бўлмаса ни тоза газга тегишли методика бўйича ба ҳолаш мумкин.
Қудуқ туби жиҳозларида босим йўқолишини аниқлаш
Пакер, клапан-кескич ва б. билан жиҳозланиб ишлатилаётган қудуқларда (айниқса қатламга нисбатан кам депрессия берилган юқори дебитли қудуқларда) қудуқ туби босимини аниқлашда, ушбу ускуналар ҳисобига юзага келадиган йўқотишларни билиш зарур. Ватанимизда ва хорижда ишлаб чиқарилиб қўлланилаётган пакерлар ва клапан-кескичлар конструкциясининг ўзига хослиги, уларда юз берадиган йўқотишларни аниқлаш имконини беради, бунда асосан газнинг қувур бўлакларидан ёки диафрагмадан ўтаётганида босимдаги йўқотишлар ҳисобга олинади.