Ташқи иқтисодий фаолият соҳасидаги тадбиркорлик

2. Tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari

O`zbekiston Respublikasining «Tashqi iqgisodiy faoliyati to`g`risida»gi qonunining 3-moddasidatashqi iqtisodiy faoliyat tushunchasi berilgan. Unda belgilanishicha, O`zbekiston Respublikasiningtashqi iqgisodiy faoliyati deganda, O`zbekiston Respublikasining yuridik va jismoniy shaxslarining, xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari, shuningdek xalqaro tashkilotlar bilan o`zaro foydali iqgisodiy aloqalarni o`rnatish va rivojlantirishga qaratilgan faoliyati tushuniladi[4].

Shunga ko`ra mulkchilikning shakllaridan qat`i nazar, O`zbekiston Respublikasida tashqi iqgisodiy aloqalarning ishtirokchilari sifatida ro`yxatga olingan yuridik shaxslar, shuningdek, yakka tadbirkor sifatida ro`yxatga olingan jismoniy shaxslar tashqi iqgisodiy faoliyat bilan shug`ullanishga haqli. Binobarin, tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirayetgan O`zbekiston Respublikasining yuridik va jismoniy shaxslari tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari hisoblanadi.

Tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarini ro`yxatga olish tartibi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.

Tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining huquqiy holatini yeritish va ularni turlarga bo`lish muhim ahamiyatga ega Tashqi ik^isodiy faoliyat subyekglarining huquqiy holati va vakolatlari doirasiga qarab quyidagicha bo`lish mumkin:

1 Tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanayotgan jismoniy shaslar,

2. O`zbekiston Respublikasida ro`yxatga olingan yuridik shaxslar.

Tashqi iqgisodiy faoliyat subyektlari ma`lum bir mulkka z a bo`lishi va shu asosda tadbirkorlik faolshpini yuritish uchun belgilangan tartibda ro`yxatdan o`tishi yoki tashqi iqtisodiy faoliyatini qonuniy olib borishlari, shuningdek huquq va majburiyatlarga ega bulishlari va mustaqil mulkiy javobgarlikni amalga oshirishlari mumkin.

Tashqi iqtisodiy faoliyat subyekti bo`lib korxona, tashkilotlar va turli xidsagi jamiyatlar hisoblanadi. Ammo aksionerlarning tashqi iqgisodiy faoliyat subyekti bo`lishi masalasi bahslidir, chunki aksionerning qo`lidagi aksiya birinchidan aksionerlar jamiyatiningboshqaruvida qatnashish va ikkinchidan aksionerga foyda (dividend) olish huquqini beradi Aksioner bevosiga tashqi iqgchsodiy faoliyatni o`z nomidan olib bora olmaydi.

Tashqi iqtisodiy faoliyatning subyekti sifatida aksionerlik jamiyati qatnasha oladi. Xuddi shunday tartibda davlat tashkilotlari ham tashqi iqgisodiy faoliyatni olib borishlari uchun mulkdordan tadbirkorlik faoliyatini yuritishga rozilik olishlari kerak. Shundagina ular tashqi iqtisodiy faoliyat yuzasidan olinadigan daromadlarini belgilangan tartibda tasarruf qilishlari mumkin.

Tadbirkorlik fuqarolar va korxonalar tashqi iqtisodiy faoliyatning subyektlari bo`lishi uchun tegishli tartibda ro`yxatdan o`tib o`z faoliyatini yuritish uchun ruxsat olgan bo`lishi lozim

Jismoniy va yuridik shaxslar tadbirkorlik faoliyati Silan shug`ullanishi uchun «Tadbirkorlik faoliyati e^kinligining kafolatlari to`g`risida»gi qonunning 22-moddasida belgilanganidek, qonun hujjatlariga muvofiq tashqi iqtisodiy faoliyatni mustaqil tarzda amalga oshiradilar. Tadbirkorlik faoliyati subyektlarining davlat ro`yxatidan utkazilganligi tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish uchun asos bo`ladi[5].

Tashqi iqtisodiy faoliyat yuritadigan banklar subyekt sifatida maxsus tartibda ro`yxatga olinadi «Banklar va bank faoliyati to`g`risida»gi qonunning 17-modsasida ko`rsatilishicha, «Banklar Markaziy bankning ruxsati bilan chet ellarda o`z sho`ba banklarini, shohobchalarini va vakolatlarini ochishlari, banklar tashkil etishda qatnashishlari mumkin»[6].