Tashqi muhitning kishi organizmiga mexanik, elektrotermik, kimyoviy va nur ta’siri natijasida to'qima va a’zolarda anatomik va funksional o'zgarishlarning paydo boMishi shikastlanish deyiladi

64-rasm. G'ilaylik burchagini Girshberg iisulida 0‘lchash.

terapevtlik davolash o‘tkaziladi. Bolalarda g‘ilaylikni davolash qancha eita boshlansa, uni tuzatish imkoniyati shuncha ko‘p bo‘ladi. Bunday ishlarni bajarish uchun maxsus bog‘chalar, sihatgohlar, shifoxonalar tashkil qilingan.

G‘ilaylikning oldini olish jarayoni tibbiyot xodimlari bilan ota- onalar yordamida birgalikda olib boiilishi lozim. 0‘yinchoqlar chaqaloq bolani ko'zidan uzoqroqqa osilishi kerak, bola yaxshi qaramasa, o‘z vaqtida shifokorga ko‘rsatish kerak. Sog'lom bola bir yoshda ko‘z shifokori ko‘rigidan o‘tishi shart. Oilada g‘ilay, ko‘zi kasal odam bo‘lsa, yangi tug‘ilgan chaqaloqni iloji boricha ertaroq ko‘z kasalliklari shifokoriga ko‘rsatish lozim.
Paralitik gilaylik (falaj) — bu g‘ilaylikda diplopiya(narsalarning ikkita bo‘lib ko‘rinishi) paydo bo‘ladi, bemor og‘ir noqulay holga tushib, bezovtalanadi. Hatto, bir ko‘zini yumib yuradigan bo‘lib qoladi. Bora-bora ko‘zlar faoliyatining o‘zaro mutanosibligi kamayib, miyaning ko‘rish markazidan keladigan impulslari ham chalkashib, falaj — g‘ilay ko'zga keladigan salbiy tasvir aksi impulslari uning ko‘rish faoliyatiga putur yetkazadi va oqibatda baravar ko‘rish ham, ikkilanish ham yo‘qolib ketadi.
Bu g‘ilaylikning sabablari: asab yallig‘lanishi, shikastlanishi, turli o‘smalar yoki umumiy surunkali kasalliklar tufayli qon quyilishi va chandiq paydo bo‘lishi kabi kasalliklar oqibatida bo‘ladi. Sabablarni aniqlash uchun nevropatolog, neyroxirurg, onkologlar bilan birgalikda tekshirish olib borilishi kerak. Falaj g‘ilaylikning asosiy sababi

122

aniqlanib, tegishli choralar ko‘rilgach, ko‘zni to‘g‘ri joylashtirish uchun dori-darmonlar, fizioterapiya buyuriladi, bular yaxshi naf bermasa, jarrohlik usullari qo‘llaniladi. Misol uchun, burun tomon to‘g‘ri muskuli falajini tuzatish uchun yuqori to‘g‘ri muskulning pastki 1/3 ning pastki uchini kesib, burun tomon to‘g‘ri muskuliga qo‘shib tikib, falaj muskulga quwat beriladi.
Nistagm - ko‘z soqqasining beixtiyor tebranishi. Harakatning yo‘nalishiga qarab nistagm qiya, (gorizontal), tik (vertikal) va aylanma (rotator) bo‘lishi mumkin. Beixtiyor ko‘z harakatlanishiga bosh miya yoki ko‘ruv a'zosi sohasidagi turli o‘zgarishlar sabab bo'ladi. Nistagmning asosiy turi - optik nistagm odatda, ko‘zlarning ko‘rish o‘tkirligi juda pasaygan (ambliopiya) albinos, yaqindan ko‘rishning yuqori darajasi, ko'z optik tizimining kuchli xiralanishi, ko‘ruv nervi atrofiyaga uchragan odamlarda bo‘ladi.
Optik nistagmni davolash juda qiyin. Prof E. S. Avetisov taklif qilgan usuli bilangina bemorlarga yordam berish imkoniyati tug'ildi. Bu usulda optika, pleoptika, dori-'darmon va jarrohlik usullari qo‘llaniladi.