Tashqi muhitning kishi organizmiga mexanik, elektrotermik, kimyoviy va nur ta’siri natijasida to'qima va a’zolarda anatomik va funksional o'zgarishlarning paydo boMishi shikastlanish deyiladi

Bosh miyaning ezilishi. Bunda bosh miyaning to‘qimak qisilib, ularda organik o‘zgarishlar paydo bo‘ladi. Miyaga qc quyiladi. Bu qon qattiq miya pardasi va suyak orasida bo‘laepidural gematoma deyila' Dastlab, klinik manzara bo‘Imasligi mumkin. 12-36 soatc so‘ng, gematoma kattalashgandan keyin, 4-5 sm bo‘lgach, klir manzara kuzatiladi. Bunda bosh og‘riydi, qusish, hush kare bo‘lib, bemorni sovuq ter bosadi. Gematomalar joylashishiga oldingi peshana - chakka qismda, o‘rtangi peshana - tepa qisr va orqa peshana - chakka-ensa qismda hamda miya asos bo‘lishi mumkin. Umumiy miya belgilaridan tashqari maha miya belgilarining barchasi kasallangan tomonda qorachiqnll kengayishi (midriaz) kuzatiladi. Keyinchalik gematoi kattalashgan sayin miya to‘qimalari ezilib, juda qo‘pol mahall miya belgilari kuzatiladi. Bular gemiparez yoki gemiplegl;shu joylarda sezgining buzilishi, anizorefleksiya, bir tomonlama midriaz (midriaz gematoma tomonda bo‘ladi) kuzatiladi. Qarama- qarshi tomonda gemiparezning kuchayishiga Knapp belgisi deyiladi. Bundan tashqari, bradikardiya 1 daqiqa 40-50 marta, epipripadka, nistagm, rivojlangan gipotoniya, qon bosimining ko‘tarilishi, nafas olishning buzilishi, hushning yo‘qolishi, qayta qusish va ruhiyatning o‘zgarishi, anizokoriya, ko‘z tubida dimlanish, isitmaning baland bo‘lishi (39-40°C gacha) kuzatiladi.
Subdural gematoma - bunda subdural bo‘shliqqa qon venalardan va qon tomirlardan quyiladi. Bu gematoma ba’zan kechroq, 4-14 kundan keyin yuzaga keladi. Gematomalar bosh miya ustki qismida joylashadi. Bunda umumiy miya belgilari - qusish, bosh og‘rig‘i bilan birga mahalliy miya belgilari - bemorda tutqanoq va keyinchalik gemiparez yoki gemiplegiya (bular hamma vaqt qarama-qarshi tomonda) kuzatiladi.
Subaraxnoidal - pardalar orasiga qon quyilishi. Bemorlar qattiq bosh og‘rig‘i, qusish, bezovtalik, umumiy qo‘zg‘alish, gallutsinatsiya, yorug‘likdan va shovqindan bezovta bo‘ladilar. Bunda hamma meningial bclgilar paydo boiadi. Orqa miya punksiya qilinganda suyuqlikning kiitta bosim bilan chiqishi, rangi qizil bo‘lishi kuzatilib, shunga qarab iHshxis qo‘yiladi. Tashxis qo‘yishda: EEG, EXO, kompyuter tomograflya va kalla suyagini ikki tomondan rentgenograflya qilish tavsiya etiladi. Kciitgenograflyada gipertenziya belgilari, turk egarining silliqlanishi, biirmoq izlarini ko‘rishimiz mumkin^osh miyada qon quyilish bt)‘lsa, lumbal punksiya tavsiya etiladi. Ko‘z tubida bir haftada qon j lomirlarning kengayishi, keyinchalik dimlanishi kuzatiladi.^ Yopiq miya shikastlari hamma vaqt o‘zidan asorat qoldiradi. Bular Jlliii xii bo‘ladi: shikastdan keyingi ensefalopatiya, shikastdan keyingi jlptomeningit. Astenonevrotik ko‘rinishdagi bemorlarda bosh og‘rig‘i, aylanishi, sababsiz yig‘lash, tez charchash, uyqusizlik kuzatiladi. sohasini tekshirganimizda qo‘llarda titrash, qo‘rqish, vahima, llviisa, bezovtalik bilan birga nistagm, anizorefleksiya, ataksiya “IlM'iillari qolishi yoki shikastdan keyin bosh miyada talvasa xurujlari, alomatlar boiishi mumkin. Diivosi. Bemor hamma vaqt to‘shakda yotishi kerak. Ilosh miya jarohatlarining asoratlariga natriy brom, gumizol, amitriptilin, sonapaks, frenalon, bioxinol, serebrolizin, Xhipil, aminolon, glutamin kislota va fizioterapevtik muolajalar, lllrolorcz 3 % li kaliy yodid, 4% li mumiyo eritmasi ensa sohasiga