Tasnifi populyatsiyalarning asosiy xususiyatlari biotsenoz biogetsenoz va ekotizinlarning

Hayvonlar populyatsiyasining etologik (xulqiy) xatti-harakat 
tuzilmasi. 
Etologiya (grekcha”ethos”-xarakter) hayvonlar xatti-harakati (hulqi) ning biologic 
asosi haqidagi fandir.U ekolgiya fani bilan chambarchas bog‟liq.Ekologiya 
fanining natijalaridan qishloq xo‟jaligi, hayvonot olamini muhofaza qilish 
vazifalarini hal etishda foydalanish mumkin.Hayvonlarning xulqi ularning hayot 
kechirish tarzi bilan bog‟liq.Odatda hayvonlar yolg‟iz birgalikda hayot 
kechiradi.Hayvonlarning 
birgalikda 
yashashining 
bir 
necha 
shakllari 
ma‟lum.Tabiatda hayoti davomida butunlay yolg‟iz hayot kechiruvchi organizmni 
uchratib bo‟lmaydi.Yolg‟iz hayot kechirish nisbiy ma‟noda tushuniladi. 
Individlarning jinsiy moyilligi va ota-onalar bilan yangi avlod o‟rtasidagi 
bog‟lanishlar, hududiy umumiylik, nasl uchun qayg‟urish natijasida oila deb 
atalgan hayvonlarning birgalikda yashash shakli kelib chiqadi. Ota-onalar jufti 
qisqa yoki uzoq vaqtgacha, ba‟zi turlarda esa umrining oxirigacha birga bo‟lishi 
mumkin.Hayvonlarda o‟z juftini topish o‟ziga xos murakkab ko‟rinishlarda o‟tadi. 
Bu narsa o‟rgimchaksimonlarda erkaklarning har xil harakatlar orqali urg‟ochisiga 
yaqinlashishi, qushlar va sutemizuvchilarda “ko‟ngilni ovlash” hatto erkaklari
o‟rtasidagi o‟zaro kuchlar kurash yo‟llari orqali boradi.

---

Hayvonlarning ancha yirik birlashmalari podalar, galalarva koloniyalar 
hisoblanib, ularning shakllanishida populyatsiyalardagi xulqiy munosabatlar 
yanada murakkablashadi.
Ko„pgina turlar, bunda o„zining hayot siklini mа‟lum bir bos-qichida boshqa 
individlar bilan bog„liq holda yashamaydi. Tabiatda butunlay yakka holda hayot 
kechirish hodisasi umuman uchra-maydi. Agar shunday bo„lganda edi 
organizmlarning hayotiy funk-siyalaridan biri ko„payishi yuz bermagan bo„lar edi. 
Bir qancha turlar uchun juda zaif aloqalar mavjud. Masalan: tashqi urug„lanish 
bilan ko„payuvchi organizmlarda birgalikda yashash imkoniyati mutlaqo 
bo„lmasligi mumkin. (aktiniyalar). 
Yakka holda hayot kechiruvchi turlarda vaqtinchalik individ-larning to„planishi 
kuzatiladi: u ham bo„lsa, qishlash joylarida ko„payish vaqtida va h.k. 
Populyatsiyalarda ichki munosabatlarning murakkablashuvi ikki yo„nalishda 
ko„zga tashlanadi: bu jinsiy partnyorlar o„rtasida aloqaning ko„payishi va ota – ona 
va qiz avlodlar o„rtasidagi aloqalarning paydo bo„lishi. Ana shu asosda 
populyatsiyalarda oila shakllanadi, bu o„zining tarkibi va uzoq vaqt yashovchanligi 
bilan xilma-xildir. 
Ota –ona juftliklari juda qisqa muddat ham tashkil topishi mumkin, bа‟zan juda 
uzoq vaqt ham davom etishi mumkin. M:qushlar ichida poligam teterevlar, 
gluxarlar hech qanday oilaviy juftlik hosil qilmasdan ko„payadi. O„rdaklar juftini 
qishlash vaqtida yoki uchib o„tish vaqtida topadi, urg„ochisi uyaga o„tirishi bilan 
erkaklari uni tark etadi. Chumchuqsimonlarning esa erkak va urg„ochilari uya 
qurish vaqtidagina birga bo„ladi. Oqqushlar, turnalar, kaptarlar oilaviy juftligi
uzoq yillar saqlanadi. 
Hayvonlarda juftini tanlash maxsus nikoh xulq–atvori bilan belgilanadi va o„ta 
murakkabligi bilan ajralib turadi. O„rgimchak-simonlarda erkaklari qo„shilish 
vaqtida turli o„yinlar ko„rsatadi va urg„ochisini o„ziga jalb qiladi. O„rgimchak 
populyatsion xulq-atvori undagi (urg„ochisini) agressiv instinktni tormozlaydi, 
bo„lmasa erkagini o„lja tariqasida yeb qo„yishi mumkin. O„rgimchakni hammaxo„r 
turlarida erkaklari urg„ochilarini urug„lantirib bo„lgach, ularning o„ljasiga aylanadi. 
Qushlar va sut emizuvchilarda erkaklarining urg„ochilarga xushomad qilishi 
urg„ochilarining agressiv o„zini himoya qilish reaksiyalarini susaytiradi. Bu esa 
juftlanish uchun muhim rol o„ynaydi. 

---

Oilaviy hayot tarzida ota-ona va uning nasli o„rtasida aloqa-lar yana 
murakkablashadi. Bunday aloqalardan eng oddiysi ota-onalardan birining 
qo„yilgan tuxumga g„amxo„rligi:uni qo„riqlash, inkubatsiya (bosib yotish) va b.q. 
Amfibiyalar ichida marmar ambistoma tuxumini nam o„rmon barglarining ostidagi 
chuqurcha-larga qo„yadi va qo„riqlaydi. Salamandra tuxumlarini nam gavdasi
bilan o„rab yotadi. Qushlar polaponlari qanot chiqarib uchib ketgun-gacha 
g„amxo„rlik qiladi. 

---

Xulosa 
Populyatsiya – bu bir turning yoki bir necha tur vakillarining 
guruhi bo‟lib, ular ma‟lum joyda uchraydi va ko‟p hayotiy belgilarga 
ega bo‟ladi. Shu belgilar butun guruhning doimiy funsiyalari hisobini 
aks ettiradi. Populyatsiya a‟zolarning hayotiy belgilari : Tur vakillari 
qalinligi, tug‟ulishi, o‟lishi, yosh boyicha taqsimlanishi, organizmning 
biotik potensiali, ma‟lum hududda tarqalishi va o‟sish xillaridir. 
Populyatsiya genitik xususiyatlarga ham ega bo‟lib, bu holati 
organizmning to‟g‟ridan – to‟g‟ri ekologik moslashishi, qayta ko‟payishi 
va turg‟unligiga bog‟liq, ya‟ni, uzoq vaqt nasl qoldirish qobilyatini 
saqlab qolishdir.