Tasniflanishi

partiyalarga yuk sotuvchilar bilan ishlovchi yirik kompaniyalardir. 
Multimodal tashishning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: tashishlarning 
barcha jarayonida uzilishlar, transport xarajatlarini kamaytirish va yuklarni 
belgilangan joyga yetkazib berishning o‘z vaqtida bajarilishi. 
Intermodal va multimodal tashishlarning belgilari:
- tashishlarni dastlabki manzildan so‘nggi joyga olib boruvchi operatorning 
mavjudligi; 
- tashish uchun yagona tariflar;
- yagona transport hujjati;
- yuk tashish va shartnomani bajarish uchun yagona mas’uliyat. 
Intermodal tashish quyidagi asosiy qoidalarni ko‘zda tutadi: 
Qonunchilik bazasini soddalashtirish va takomillashtirishni, yuklarni tashish 
hujjatlarini rasmiylashtirishni nazarda tutadigan norasmiy savdo-huquqiy rejim. 
Xususan, intermodal tashishlarning ushbu tamoyili quyidagilarni nazarda tutadi: 
-transportning barcha turlarida yuklarni (masalan, konteynerlarda) tashish 
qoidalarini takomillashtirish va ular uchun tashish tizimining samaradorligi uchun 
tanlangan mezonlarga muvofiq ishlarni sinxronlashtirishni oshirish; bojxona 
jarayonlarini soddalashtirish; 
- mamlakat ichi transporti uchun yagona yuk hujjatlarini ishlab chiqish va 
amalga oshirish; 

---

- tashqi transport bozorida ishlash uchun xalqaro standartlarga muvofiq 
savdo-sotiq va yuk tashish bo‘yicha standart hujjatlarni qo‘llash. 
Ushbu turdagi tashishlar, shubhasiz, o‘xshash xususiyatga ega va ko‘pincha 
sinonimlar sifatida ishlatiladi, ammo huquqiy jihatdan tashuvchilar o‘rtasida 
munosabatlarni tartibga solishda bir xillik yaratish maqsadida qaysi transport turiga 
eng ko‘p ustunlik berish masalasi ko‘rib chiqilishi kerak.. 
Kombinatsiyalashgan tashish tashishning mohiyatini aks ettirmaydi, chunki u 
asosan "yuk" tushunchasiga amal qiladi. Aralash tashish transportga qaratilgan - 
uning ishlatilish turlari soni, uni "aralashtirish "ma’nosini belgilashga ruxsat 
bermaydi. 
Xalqaro aralash tashish ichki tashishdan chegaradan o‘tish bilan farq qiladi, 
bu chegara punktlarida ma’muriy tartibotlarni amalga oshirish uchun qo‘shimcha 
hujjatlar to‘plamini tayyorlash zaruratiga olib keladi. Xalqaro aralash tashishlar 
aralash transport hujjati deb nomlangan yagona transport hujjati asosida amalga 
oshiriladi. «Intermodal tashish» atamasi keng ko‘lamli bo‘lib, ijtimoiy hayotning 
katta hodisasini aks ettiradi va bu tashishni huquqiy hodisa sifatida belgilash 
imkonini bermaydi. 
“Multimodal (modal) tashish” tushunchasi chet ellarda muvaffaqiyatli 
qo‘llanilmoqda va tarjima maqsadlarida qulayligi uchun universal hisoblanadi. 
Multimodal tashishning o‘ziga xos jihati shundaki, “aralash” tashish birinchi 
navbatda tashishning holatini emas, balki yukning talablarini hisobga oladi, 
jo‘natuvchi va qabul qiluvchi o‘rtasida o‘zaro transport jarayonini ta’minlaydi. 
“Intermodal tashish”- xalqaro tashishlarda (xalqaro transport koridorlaridan 
foydalangan holda) yagona transport hujjati bilan yuklarni bitta yuk birligi 
bo‘yicha bitta transport vositasidan boshqasiga o‘tkazish yo‘li bilan yetkazib berish 
tizimi. Bunday tashishning asosiy elementi - xalqaro tashish talablariga muvofiq 
bojxona muhrlanishiga ruxsat beruvchi intermodal yuk bo‘linmasi, bu muhrni 
buzmasdan yukka kirish imkoniyatini istisno qiladi. Boshqacha qilib aytganda, 
transport vositalarining o‘ziga xos xususiyati bu erda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. 
Bundan tashqari, transport vositasida yuklarni joylashtirish (tashkil etish) yo‘llari 
ham yuklarni birlashtiruvchi yuk tashish uchun xarakterlidir. Ba’zi nazariyalarga 
ko‘ra, intermodal transport tushunchasi quyidagicha shakllantirilishi kerak: 
Intermodal tashish bir yuk tashish uchun bir nechta transport vositasi orqali 
yuklarni yoki yo‘lovchilarni yetkazib berishni anglatishi kerak. 
Ushbu yetkazib berish usulining asosiy afzalligi operator tomonidan har xil 
tashish vositalaridan maksimal darajada foydalanish, shuningdek yuk tashish 
jarayonida ularni jo‘natish, tashish, qayta ishlash, omborlarda saqlash, port ichi 
ekspeditorlik ishlari, qabul qilish, rasmiylashtirish kabi qo‘shimcha xizmatlarni 
taqdim etishdan iborat. 

---

Huquqshunoslik adabiyotlarida berilgan ta’rif: multimodal tashuvlarning 
asosiy xususiyati yuklarni tashish davomida (“aralash tashish operatori” deb 
ataladi) yuklarning xavfsizligi uchun mas’uliyatni o‘z zimmasiga olgan shaxsning 
mavjudligi va shu bilan birga bitta tashuvchining vazifalarini o‘z zimmasiga 
olishida qaraladi. Agar shaxs tashish davomida yuklarning xavfsizligi uchun 
javobgarlikni o‘z zimmasiga olmasa, u multimodal tashish operatori emas, balki 
ekspeditor hisoblanadi. 
Bunday holatda, yuk tashuvchisiga etkazilgan zarar uchun mas’uliyat yuk 
tashishning har bir pudratchisiga yuk tashuvchi aybdor bo‘lgan hollar bundan 
mustasno. 
Multimodal tashish mijozga yoki jo‘natuvchiga bevosita multimodal operator 
bilan bevosita aloqa o‘rnatishga imkon beradi, va, albatta, har bir tashuvchi bilan 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri amalga oshirilmaydi, shuningdek bu usul qulay va 
tejamkorhisoblanadi. 
Transport zanjirining elementlari turli xil transport turlaridan iborat 
bo‘lganligi sababli ularning sifatli hamkorligi ularning hamkorligini talab qiladi. 
Multimodal tashish tizimining uzluksiz va tezkor ishlashini tashkil etish uchun eng 
yaxshi rivojlangan transport infratuzilmasi zarur bo‘lib, uning asosiy elementi 
terminal tizimi hisoblanadi. Ayni paytda davlatga tegishlm va xususiy terminallar 
soni ortib bormoqda. 
Misol uchun, G‘arbiy Yevropada bir qator kontinental tarmoqni o‘z ichiga olgan va 
bir necha mamlakatlarda transportning turli usullarini birlashtiradigan Yevropa terminal 
tizimi mavjud. 1979 yilda BMTEIK (BMT Yevropa iqtisodiy komissiyasi) doirasida 
multimodal tashish jarayonida yuzaga keladigan iqtisodiy, texnik, ma’muriy va huquqiy 
masalalarni hal qilish bilan bog‘liq bo‘lgan ishchi guruhi tashkil etildi. 
Har qanday bozor kabi, multimodal tashuvlar bozorida ikki tomon bor: talab va 
taklif. Hozirda bunday faoliyatning bir necha yo‘nalishlari mavjud: 
- multimodal transport sohasida milliy transport siyosatini o‘rganish; 
- xalqaro huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish; 
- multimodal tashuvlar uchun jo‘natuvchilar talabining yo‘nalishlarini tadqiq qilish; 
- yuk birligining o‘lchamlari, og‘irligi va aralash tashuvlarni tashkillashtirishning 
oqibatlari masalalarini hal qilish. 
Ta’minot tomonida temir yo‘l transporti bazasida multimodal tashuvlarda ikkita 
asosiy usul mavjud. Birinchi usul “piggibek” tashishlar deb ataladi. Bu yuklarni kuzovi 
olib qo‘yiladigan transport vositalarida multimodal tashish, treylerlarni avtomobil va 
temir yo‘l orqali yuklarni tashishdir. 
G‘arbiy Yevropada “piggibek” tashuvlarning ko‘pchiligi avtomobilsozlik 
kompaniyalari tomonidan tashkil etilgan. Ushbu firmalarning ustav kapitalida temir yo‘l 
kompaniyalari ulushi cheklangan. Piggibek tashuvlar asosan marshrutning boshlang‘ich 

---

va yakuniy egalariga (masalan, yuk tashuvchi terminali va qabul qiluvchi terminal) 
mas’ul bo‘lganligi sababli, terminaldan terminalga xizmat qiladi. 
Bozorning boshqa tomoni - multimodal transportning iste’molchilari tomonidan 
yaratilgan talab. "Piggibeking" tashuvlar iste’molchilarining aksariyati avtomobilsozlik 
kompaniyalari va ekspeditorlardir. Avtotransport kompaniyalari ushbu turdagi 
tashuvlarni bir-biri bilan va yuk tashuvchilar bilan birlashtirib, yuk tashuvchilarning 
talablarini qondirish maqsadida, raqobatning ortib borayotgani sababli sifat va miqdorni 
oshirishga e’tibor bermoqdalar. 
Piggibeking ko‘plab korxonalar eksport faoliyatining bir xil sohasidagi hamkorlikni 
o‘z ichiga oladi, chunki katta va mashhur kompaniyalar kichik firmalarning chet ellik 
tarqatish kanallarida ishtirok etadilar. 
Piggibeking - bu biznesdagi o‘z o‘rnini egallab turgan firmalar sheriklar bilan 
xizmatlarni oqilona taqsimlashni ta’minlaydigan holatdir. Ikkinchi usul - konteynerlarda 
tashish. Umuman olganda konteynerlarda tashish transport (dengiz, avtomobil, temir 
yo‘l va hatto havo) turlari orqali ishlatilishi mumkin. So‘nggi yillarda temir yo‘l 
konteynerlarini tashish bo‘yicha mijozlarning qiziqishi ortib bordi.