Таянч сўз ва иборалар

1.4.В.Вундтнинг экспериментал психология ва йуналишига доир, амалий изланишларнинг моҳияти ва Э. Титченернинг лаборатория методлари.
В.Вундт (1832 - 1920) немис психологи, физиологи, файласуфи ва тилшуноси бўлган. В.Вундт инсон онгини турли қисмларга ажратиб, бу қисмлар ўртасидаги алоқа ва боғланишларни лаборатория эксперименти орқали ўрганадиган физиологик психология фанини ташкил этиш ҳақидаги ғояларни ўзининг “Физиологик психология асослари” (1880-1881) номли китобида илгари суради.
В.Вундт томонидан 1879 йили Лейпциг шаҳрида ташкил этилган психологик лаборатория бутун дунёда экспериментал психологиянинг марказига айланди. Бу лабораторияда сезги, идрок, турли қўзғатувчиларга жавоб бериш вақти ассоциация (боғланиш)лар, диққат ва оддий ҳис-туйғулар ўрганилган.
Интроспексия [1] (лотинча интроспеcто-ичкарига қаралсин) - психологик тадқиқот усули бўлиб, у ҳеч қандай восита ёки меъёрлардан фойдаланмасдан ўз руҳий жараёнларини кузатишдан иборат.
Э. Титченернинг лаборатория методлари.
Интроспексия-ўз фаолиятининг алоҳида лаҳзаларини чуқур тадқиқ этиш ва билиш усули: индивидуал фикрлар, образлар, ҳис-туйғулар, кечинмалар, онгнинг фаолияти сифатида фикрлаш актлари ва бошқалар бўлиб,бу усул В. Вундт ва Э. Титченер томонидан ишлаб чиқилган.
Методнинг моҳияти шундаки, психологлар ўзларининг ҳис-туйғуларини, ҳолатларини, муайян стимулларни (ингл., стимул муайян вазифаларни белгилашда) тақдим этганларида пайдо бўлган тажрибаларини батафсил баён қилдилар: Усул қатъий назорат остида лаборатория шароитида амалга оширилади. Мақсад онгнинг энг оддий элементларини, яъни сезгилар ва элементар ҳиссиётларни ажратиш эди.
Усулнинг вариантлари:
Аналитик интроспексия. Э. Титченер мактабида ишлаб чиқилган. Ҳиссий тасвирни стимул параметрларига туширилмайдиган композицион "элементларга" бутунлай ажратиш истаги билан тавсифланади.
Тизимли интроспексия. Вюрцбург мактабида ишлаб чиқилган. Ретроспектив ҳисобот асосида фикрлаш жараёнининг асосий босқичларини кузатишга қаратилганлиги билан характерланади.
Феноменологик интроспексия. Гештальт психологияда ишлаб чиқилган. У "содда предметлар"орқали руҳий ҳодисаларни уларнинг яқинлиги ва яхлитлигида тасвирлашга йўналтирилганлиги билан характерланади. Ф. Брентано томонидан ишлаб чиқилган бу усул, "ички идрок" да келиб чиқадиган бўлса, В. Дилтейнинг тавсифий психологиясида, сўнгра гуманистик психология доирасида самарали қўлланилган.
Ўз-ўзини текшириш. Рамана Маҳарши Томонидан Ишлаб Чиқилган. У ўзининг манбаи-онгига софлигида келиш учун " мен " туйғусини ўрганиш билан характерланади.