Чет эл психологиясида психик тараккиётни тузатиш


Download 114 Kb.
bet1/6
Sana02.02.2023
Hajmi114 Kb.
#1147241
  1   2   3   4   5   6
Bog'liq
1404031128 50009


Чет эл психологиясида психик тараккиётни тузатиш

Болалар психик тараккиётини тузатиш муаммоси буйича чет эл психологиясига мурожаат килишимиз куйидагилар билан боглик:


1). чет эл психологиясида тузатиш ишларининг техникаси, утказиш тартиблари, методлари жуда яхши ишланган булиб, амалий психологик вазифаларига мослаштирилгандир;
2) сунгги вактларда тузатиш методлари ва техникаларини, уларнинг назарий манбалари ва асосларини тахлил килмасдан тугридан-тугри нотанкидий узлаштириш кучаймокда.;
3) чет эл психологиясидаги бола психик тараккиётини гузатиш муаммосидаги барча нуктаи назарларни 2 гурухга ажратамиз:
1. Психодинамик нуктаи назар буйича терапевтик куч онгни, унинг тузилишини ривожлантиришга каратилади.
2. Хулкий нуктаи назар буйича индивидуумнинг ташки мухитда активлигини аниклайдиган стимул-реакция богланишининг куринишини узгартиришдан иборат.
Психодинамик нуктаий назарда ичида яхши ишланган ва обруга эга булган йуналиш- бу психоаналитик йуналиши (З.Фрейд) ва гуманистик психология (К.Роджерс). Хулкий нуктаи назар бихевиоризм назарияларида акс этган.
Психодинамик нуктаий назар. Болалар психоанализи вужудга келган захоти назарий карашлари билан бир-биридан фарк килувчи 2 мактаб асосланди: Клейн мактаби ва Фрейд мактаби. Даъволаш муваффакиятини аниклайдиган марказий жараён-трансфера механизмни тушунишда бу икки мактаб фикрлари уртасида тафовут мавжуд эди.
Психотерапевт боланинг ота-онаси билан биргаллкда ишлайди. Бунда таништириш, маслахат бериш ота-оналар гурухи билан тренинг утказиш каби иш турлари мавжуд булади.
Тузатиш жараёнида ота-она билан алока урнатишдан ташкари даъволовчининг бола билан aлока урнатиши хам мухим хисобланади.
Психодинамик йуналиш 30-йилларда даъволанишнинг 2 асосий усулида бирлашди-уйин билан даъволаш ва арттерапия (санъат билан ёки расмлар билан даъволаш).
Болалар ёши учун тузатиш ишларининг яхши синалган усули уйин билан даъволашга тухталиб утамиз. Уйин билан даъволашнинг 2 усули фаркланади. Даъволовчининг уйиндаги роли ва функциясига боглик равишда йуналган ва йуналмаган уйин билан даъволаш фаркланади. Йуналган уйин билан даъволашда даъволовчи бола билан бирга уйнайди. Йуналмаган уйин билан даъволашда, бола узи эркин уйнайди ва бу ерда 3 асосий тузатиш вазифалари бажарилади: бола узини курсатишга имконият кенгаяди, хиссий баркарорлик ва узини бошкаришга эришилади, бола-катталар системасидаги муносабатлар коррекция килинади.
Уйин билан даъволашнинг 2 усули фаркланади: индивидуал ва гурухий. В.Акслайн кайси ус~чдан кандай вактда фойдаланиш мумкинлиги хакида шундай дейди: кБоланинг ижтимоий мослашиши хакида гап кетганда группавий даьволаш индивидуал даъволашга Караганда фойдалирокдирк. кХиссий кийинчилик хакидаги муаммоларни ечишда болалар учун индивидуал даъволаш фойдалирокдир,к.
Уйин билан даъволаш куйидаги холларда утказилади: ижтимоий етилмай колишлик (инфаытииизм), келиша олмаслик, одамга кушилмаслик, тез мослашувчанлик, хар кимнинг айтганини килиш, xyлк атворининг бузилиши ва зарарли одатлар мавжуд булганда.
Агар индивидуал уйин билан, даъволашни аклий носогломликнинг огир формаларида утказиб булмаса, гурухий уйин билан даъволащ учун карши курсаткичлар доираси кенгаяди. Бундай карши курсаткичлар куйидагилар: яккол ифодаланган болалар кизганиши, жамиятга карши хулк-атвор, тез жинсий етилиш, хаддан ташкари тажовузкорлик, мухим стресс холати ва бошкалар. Барча юкоридаги холларда аввал индивидуал уйин билан даъволаб, кейин гурухий уйин билан даъволаш утказилади.
Бола психик тарккиётини тузатишда арттерапия хам кулланилади. Арттерапея ЗО-йилларда Фрейд психоанализи назарий асосларида вужудга келди. Арттерапия психотерапиянинг махсус усули булиб, тасвирий саньатга ва ижодий фаолиятга асослангандир. Арттерапиянинг асосий максади боланинг санъат оркали узини курсатишини ва узини билишини тараккий эттиришдан иборат.
Арттерапиянинг асосий принципи- бу боланинг барча ижодий тасвирий фаолияти махсулотларини, уларнинг мазмуни, сифатига тасвирий фаолияти махсулотларини, уларнинг мазмуни, сифатига карамасдан кабул килиш ва куллаб кувватлашдан иборат.
Хулкий нуктии назар. Хатти-харакатларни даъволашда кузатишнинг максади хатти-харакатнинг янги усулларига урганиш ёки субъектнинг урганиб колган усулларини йукотиш сифатида ифода этилади. Хатти-xapaкaтли тренинг 4 кисмни уз ичига олади:
1) урганиладиган намуналарни намойиш килиш;
2) урганиладиган xаракатли реакция кулланмаси билан мижозларга огзаки, ёзма белгилар ёрдамида тушунтириш;
3) янги реакцияларни мустахкамлаш ва эгалаш учун зарур машклар;
4) эришилган натижалар хакида маълумот берувчи тескари алока асосида назорат килиш.
Д.Мейханбаум узини бошкаришга йуналган билиш коррекцион дасгурини ишлаб чикариш. Бу дастур салгина узгартирилиб таъсирчан, жуда харакатчан ва тартибсиз укувчиларнинг хулк-атворини тузатишдан фойдаланилади. By тузатиш дастури куйидаги боскичлардан иборат: модел тузиш боскичи (даъволовчи вазифани айтади, овоз чикариб тахлил килиб, уни ечади), xамкорликдаги вазифани бажариш боскичи, вазифани ичида кёпикк бажариш.
Чет эл психологиясида психик тараккиётни тузатиш муаммосига хулоса килиб, куйидагиларни айтиш мумкин: коррекцион амалиётнинг назарий асоси бу психик тараккиётни тушунишда тарихийликни инкор этиш хисобланади. Ташки мухитда, боланинг актив фаолиятини инкор этиш асосий вазифадир. Лекин, шунга карамасдан, чет эл коррекцион амалиёти илгор таржибасини танкидий узлаштириш зарур.

Психик тараккиётни тузатишнини ташкил этиш принциплари



Собик совет психологиясида тузатиш 3 асосий принципда амалга оширилади: тараккиётнинг кнормативлигик принципи, кюкоридан пастгак тузатиш принципи, психик тараккиётининг системалилиги принципи. Бу принципларни туликрок куриб чикамиз.
Тараккиётнинг кнормативлигик принципи психик тараккиёт асосий конуниятларини хисобга олишни, бола шахси, ривожланиши учун тараккиёт боскичлари кетма-кетлигини талаб килади. Бу принцип тараккиётнинг кёш нормаларик мавжудлигини талаб килади. Тузатиш ишларини олиб боришда идеал норматив тараккиёти намунасига конкрет индивидуал тараккиёт киёсланади. Бу киёслаш тараккиётдаги четлашиш ва хар хил бузилишларни тузатишлар билан боглик кийинчиликлар ва муаммоларии, ота-оналар ва тарбиячиларнинг бола ёшининг психологик хусусиятларини хисобга олмаган холда .кюкори талабчанликк билан боглик муаммоларни ажратишга ёрдам беради. Бундай кюкори талабчанликкнинг сабаби, айникса биринчи болани тарбиялаётган ота-оналарнинг психологик-педагогик билимсизлиги хисобланади. Бундай холма тузатишнинг асосий вазифаси ота-оналарни бола психик тараккиёти конунитятлари билан таништириш, болалар ва ота-оналар уртасидаги муносабатни яхшилашга каратилган булади.
Богча ёшидаги болаларга нисбатан бундай юкори талабчанликка мисол сифатида ота-оналарнинг диккатини бирк жойга туплай олмаслик, кайсарлик, айтган ишни бажармаслик каби болалар устидан килган шикоятларини келтириш мумкин. Бу ёшда уз фаолиятларини ихтиёрий ва максадга йуналтириб ташкил эта олмайдиган ва ота-оналарнинг кун тартибига риоя килиш хакидаги каткий талабларини бузувчи болалар (кхеч нарсани бир айтганда бажармайдик, куйнаб хеч нарсани эшитмайдик, эслатмасдан уйинчокларини йигиштириб куймайди, идишларни ювмайди, овкатланаётганда эркаланадик ва бошкалар),( 4-5 ёшли болалар учун), ота-оналар томонидан ёшига тугри келмайди, деб бахоланади.
Тараккиётнинг кнормативлигик принципи билан кюкоридан пастгак тузатиш принципи узвий богланган. Бу принципда бола психик тараккиёти учун таълимнинг етакчи ролини таъкидланади. кПастдан юкоригак тузатиш тарафдорлари тузатиш ишларининг асосий мазмуни сифатида боладай мавжуд психологик кобилиятларни машк килдиришни курсатадилар. Бу ерда таълим тараккиётдан кейин келади.
Л.С. Виготскийнинг кюкоридан пастгак тузатиш принципи тузатиш ишларининг асосий мазмуни сифатида бола фаолияти ва шахс ривожланишида тараккиётнинг якин зоналарини яратишни курсатади. кЮкоридан пастгак тузатиш жамият талабларига мувофик равишда бола якин келажакда эришиши лозим булган нарсаларни фаол ривожлантиришни максад килиб куяди.
Психик тараккиётнинг системалилиги принципи онтогенезда психик тараккиётнинг мураккаб системали характерини хисобга олиш зарурлиги билан боглик. Тузатишишида тараккиётнинг системалилиги принципини амалга ошириш бола психик тараккиётида четлашишлар сабаблари ва манбаларинц йукотишни таъминлайди.


Download 114 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling