Tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi
Download 410.99 Kb. Pdf ko'rish
|
Malka ishi Ahmadova M (3)
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1-teorema
- Qo’shishning guruhlash qonunini qo’llab, yig’indini hisoblang
- Ta’rif
- 1-xossa
- Masalalarni bajaring
Ta’rif: a va b natural sonlarning yig’indisi deb, Zo natural sonlar to’plamida ta’riflangan shunday algebraik amal natijasiga aytiladiki, bu amal quyidagi aksiomalarni qanoatlantirsa: Nomanfiy butun a son uchun a+0=a (0- Zo da qo’shishga nisbatan neytral element) Ixtiyoriy a, b nomanfiy butun sonlar uchun a+b`=(a+b)`
20
Misol: a=5, b=2 bo’lsin. 6-aksioma to’g’riligini tekshiramiz. а+b`=5+3=8 (a+b)`=(5+2)=8 1-teorema: Natural sonlarni qo’shish amali mavjud va u amal yagonadir. Istalgan natural sonlarni doim qo’shish mumkin.
[0+a=a]
2-xossa:Manfiy bo’lmagan butun sonlarni qo’shish amali o'rin almashtirish (kommutativlik) xossasiga ega. Ya'ni (а,b) [ а+b=b+а] Misol: 51+49=49+51=100
xossasiga ega, ya'ni [(а+b)+с=а+(b+с)] Qo’shishning guruhlash qonunini qo’llab, yig’indini hisoblang: 1) 61 + 53 + 39; 3) 71 + 38 + 29 + 62; 2) 16 + 28 + 72; 4) 37 + 24 + 76 + 43.
1) 177 + 48 + 123 + 452; 3) 4344 + 915 + 3556 + 1085; 2) 608 + 257 + 43 + 192; 4) 4510 + 3030 + 1270 + 1490. 5) (6486+4259)+1714; 6) (5561+1439)+9278; 7) 5323+(7158+2677); 8) 8782+(3215+1785). Ta’rif: a va b natural sonlarning ko’paytmasi deb , shunday algebraik amal natijasiga aytiladiki, u quyidagi aksiomalarni qanoatlantirsa: 2-teorema. Natural sonlarni ko’paytirish amali mavjud va u yagona. Yuqoridagi ta’rif va teoremalardan ko’paytirish amalining qator xossalari kelib chiqadi. 1·a=a . Har qanday sonni birga ko’paytirsak, shu sonning o’zi hosil bo’ladi. Ko’paytirish amali kommutativlik xossasiga ega:а·b=b·a. Misol: 2·3=3·2 Ko’paytirish amali assotsiativlik (guruhlash)xossasiga ega. [(а*b)*с=а*(b*с)]
21
Nomanfiy natural sonlarni ko’paytirish amali qo’shishga nisbatan tarqatish xossasiga ega. a·(b+с)=a·b+a·с . Misol: 2·17=2∙(10+7)=2·10+2·7= 20+14=34 [а *(b+c)=а*b+а*с]. Bu xossaning isbotini keltiraylik. Isbot: a,b- ixtiyoriy natural sonlar. M-to’plam shunday natural sonlar to’plamiki, bu to’plam elementlari uchun teorema o’rinli bo’lsin. Agar с=0 bo’lsa, а*(b+0)=а*b. a*b+а*0=а*b+0=а*b Ta’rif: Agar a va в natural sonlari uchun, shunday noldan farqli k soni mavjud bo’lsaki, a=b+k tenglik bajarilsa u holda a son в sondan katta, yoki b son a sondan kichik deb aytiladi, va u a>b yoki b munosabat o’rinli bo’ladi. Ikkita ketma-ket keluvchi natural sonlar uchun quyidagi teorema o’rinli: 1-teorema: Har qanday natural son o’zidan oldin keluvchi natural sondan katta bo’ladi, ya’ni Haqiqatdan ham: а’=а+1 х’=х+1 (natijaga asosan) а’>а х’>х (ta’rifga asosan).
0<1<2<3<4<5…1<… 2-xossa: 0 soni Zo da eng kichik sondir. 3-xossa: Agar M qandaydir natural sonlar to’plami bo’lib, unda shunday b element topilsaki, uchun x
1. ikki son yig’indisi nol bilan tugaydi. Qo’shiluvchilar qanday raqamlar bilan tugashi mumkin? 2. ikki son yig’indisi 5 ga ortishi uchun qo’shiluvchilarni qanday o’zgartirish kerak? Turli hollarni qarang. 3. Ikki sonning yig'indisi 154 ga teng. Sonlardan biri 0 raqami bilan tugaydi. Bu raqam ochirilsa, ikkinchi son hosil bo’ladi. Shu sonlarni toping. 4. 1) 65 dan 86 gacha; 2) 101 dan 301 gacha bo’lgan hamma natural sonlar yig’indisi qanday raqam bilan tugaydi?
22
Natural va butun sonlar biz uchun juda tanish va tabiiydir. Va bu ajablanarli emas, chunki ular bilan tanishish bizning hayotimizning birinchi yillaridan intuitiv darajada boshlanadi. Ushbu maqoladagi ma'lumotlar natural sonlar haqida asosiy tushunchani yaratadi, ularning maqsadlarini ochib beradi va natural sonlarni yozish va o'qish qobiliyatlarini rivojlantiradi. Materialni yaxshiroq assimilyatsiya qilish uchun kerakli misollar va rasmlar keltirilgan. Natural va butun sonlarning asosiy maqsadi - ko'rib chiqilayotgan buyumlar to'plamidagi istalgan buyumlar soni yoki ushbu seriya raqami to'g'risidagi ma'lumotlarni olib yurish. Biror kishi tabiiy raqamlardan foydalanishi uchun ular idrok etish va ko'paytirish uchun qandaydir tarzda mavjud bo'lishi kerak. Agar har bir natural son aytilsa, u quloq orqali seziladi va agar natural son ko'rsatilgan bo'lsa, uni ko'rish mumkin. Bu tabiiy sonlarni etkazish va idrok qilishning eng tabiiy usullari.
23
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. “O’QUVCHILARNI MATEMATIK OLIMPIADALARGA TAYYORLASH” M.A. Mirzahmedov. 2. “МАТЕМАТИКА В ШКОЛЕ” va “КВАНТ” (Rossiya nashrlari) jurnallarining turli yillardagi sonlari.
3. Ziyonet.uz; Uzedu.uz; zaba.ru; olimpiada.ru internet saytlari materiallari 4. Maktab darsliklari
Download 410.99 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling