Техноген indd

Tayanch so‘z va iboralar: anketalashtirish, ekstropolyatsiya, tashki- liy choralar, modellashtirish, avariya vaziyati, tajriba, texnik tizim xato- liklari, xavfni aniqlash, ekstropolyatsiya metodi, prognozlashning ekspert baholash metodi, modellashtirish metodi.


Nazorat savollari

1. 
   Odam organizmida juda ko‘p foydali moslashuvchanlik xususiyat- lari bo‘lib, ular qaysilar?
   
2. 
   Ijtimoiy omilning inson salomatligiga ta’siri qanday?
   
3. 
   Arzimas tashqi qo‘zgatuvchiga nisbatan o‘tkir emotsional reaksiya nimadan iborat bo‘ladi?
   
4. 
   Yengiltaklik, oqibatlarini o‘ylamaslik, bajarishdagi shoshma-sho- sharlik, o‘ylash jarayonlarining yuzaki xarakteri, fikrlash doirasining yo‘qligi ishda xatoning bo‘lishiga olib keladimi?
   

4. 
   Tajribasizlik - ish joyida ishchining butun xulqiga ta’sir qilib va ish jadalligi, sur’ati va bir maromdaligi bilan ifodalanadimi?
   
5. 
   Ehtiyotsizlik - bu shunday omilki, qandaydir vaqt ichida bironta ishchining yoki butun jamoaning xavfga noto‘g‘ri munosabatda bo‘lishi- dan baxtsiz hodisa xavfi ostida qolishini kuchaytiradimi?
   
6. 
   Insonlarning kuchiga, fe’liga va nerv jarayonlarining harakatc- hanligiga, bosh miya bo‘limlari hamda birinchi va ikkinchi signal siste- malari o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirga qarab, ularning asab sistemasi turlari tabaqalashtiriladimi?
   

VII BOB. TEXNIK TIZIMLARNING EKSPERTIZASINI TASHKIL ETISH VA O‘TKAZISH

1. Texnik ekspertizadan o‘tkazish sabablari, vazifalari va mazmuni

Ekspertiza quyidagi bosqichlardan iborat:

• 
  ekspertizani o‘tkazish uchun arizani qabul qilish;
  
• 
  hujjatlarni dastlabki baholash hamda ekspertizani amalga oshi- rish uchun shartnoma tuzish;
  
• 
  ekspertiza obyektining unga qo‘yiladigan sanoat xavfsizligi ta- lablariga muvofiqligini baholash;
  
• 
  ekspertiza natijalari bo‘yicha ekspertiza xulosasini rasmiylash- tirish va berish.
  

Ekspertizaning keyingi har bir bosqichi avvalgi bosqichda ijobiy natijalarga erishilganda o‘tkaziladi.
Buyurtmachi ekspertizani amalga oshirish uchun ekspert tash- kilotiga ushbu “Sanoat xavfsizligini ekspertizadan o‘tkazish va ekspertiza xulosasini berish tartibi to‘g‘risida”gi Nizomning 3-ilovada keltirilgan shakli bo‘yicha rasmiylashtirilgan buyurtma- nomani bevosita, uning olingani to‘g‘risidagi bildirishnoma bilan birga pochta aloqa vositasi orqali yoxud elektron shaklda taqdim etadi. Elektron shaklda taqdim etilgan buyurtmanoma elektron raqamli imzo bilan tasdiqlanadi.
Ekspertiza obyektining o‘ziga xos xususiyatlari inobatga olin- gan holda buyurtmanomaga ushbu Nizomning 4-ilovada ko‘rsatil- gan hujjatlar ilova qilinadi.
Noto‘g‘ri to‘ldirilgan yoki noto‘g‘ri rasmiylashtirilgan buyurt- manoma ko‘rib chiqish uchun qabul qilinmaydi.
Ekspertizani o‘tkazish uchun taqdim etiladigan hujjatlarning to‘liqligi va ishonchliligi uchun buyurtmachi javobgar bo‘ladi.
Ekspertiza tashkiloti tushgan buyurtmanomaning betlariga raqamlar qo‘yiladigan, tikib bog‘lanadigan va ekspert tashkiloti-
ning muhri bilan tasdiqlanadigan jurnalda hujjatlar taqdim etilgan kunda ro‘yxatga oladi.
Ekspert tashkiloti buyurtmanomani olgani haqida belgi eksperti- zaga buyurtmanoma berilgan sana hisoblanadi.
Buyurtmanoma ro‘yxatga olingan kundan boshlab, uch ish kuni davomida taqdim etilgan hujjatlar dastlab baholanadi.
Dastlabki baholashda ushbu Nizomning 4-ilovada keltirilgan ro‘yxat bo‘yicha taqdim etilgan hujjatlar o‘rganib chiqiladi.
Taqdim etilgan hujjatlarning dastlabki baholash natijalari salbiy bo‘lsa, ekspert tashkiloti bir ish kuni davomida buyurtmachiga bu- yurtmanomani ko‘rib chiqish rad etilgan asosli sabablar ko‘rsatil- gan bildirishnomani yuboradi.
Buyurtmanomani ko‘rib chiqishning rad etish sabablari buyurt- machi bilan kelishilgan muddatlarda bartaraf etilmagan holatlarda ekspert tashkiloti taqdim etilgan hujjatlarni ilova xati bilan qayta- radi.
Taqdim etilgan hujjatlarning dastlabki baholash natijalari ijobiy bo‘lsa, ekspert tashkiloti o‘n ish kuni davomida buyurtmachi bilan ekspertizani o‘tkazish shartnomasini rasmiylashtiradi.
Ekspertizani o‘tkazishda taqdim etilgan hujjatlarda nazarda tu- tilmagan, ammo sanoat xavfsizligi talablariga muvofiq bajarilishi shart bo‘lgan ishlar hajmlari aniqlangan holatlarda, bu ishlar shart- nomaga qo‘shimcha bitim asosida bajarilishi mumkin.
Ekspert tashkiloti buyurtmachi shartnomada belgilangan miq- dordagi to‘lovni to‘lagandan so‘ng ekspertiza obyektini baholashga kirishadi.
Ekspert tashkiloti ekspertiza obyektini baholash uchun ushbu Nizomning 5-ilovasida keltirilgan tarkibda ekspert guruhini shakl- lantiradi.
Ekspert guruhiga boshqa mutaxassislar ham kiritilishi mumkin, bunda mutaxassislar soni guruhdagi ekspertlar sonidan ko‘p bo‘l- masligi kerak.
Ekspertlar orasidan yetakchi ekspert tayinlanadi va u ekspert gu- ruhiga rahbarlik qiladi, ekspertizaning o‘z vaqtida o‘tkazilishi, na-
tijalarni umumlashtirish va ekspertiza xulosasini tayyorlash uchun javob beradi.
Ekspert guruhi ekspertiza obyektining haqiqiy holati va unga qo‘yiladigan sanoat xavfsizligi talablariga muvofiqligini baholaydi, ekspertiza obyektiga taalluqli hujjatlarning to‘liqligi va ishonchlili- gini aniqlaydi.
Xavfli ishlab chiqarish obyektlarini identifikatsiyalashda eks- pertiza doirasida joyiga borib, obyektning taqdim etilgan hujjatlarga muvofiqligini baholaydi, buyurtmachi foydalanayotgan xavfli ish- lab chiqarish obyektlarining xavflilik belgilari va turlarini aniqlaydi. Xavfli ishlab chiqarish obyektidagi texnik qurilmalar, binolar va inshootlarning haqiqiy holatini baholash uchun ular belgilangan tar-
tibda tekshiriladi hamda texnik diagnostikadan o‘tkaziladi.
Buyurtmachi ekspertizani o‘tkazishda ishtirok etadigan eks- pertlar va mutaxassislarning ekspertiza o‘tkaziladigan xavfli ishlab chiqarish obyektlaridan foydalanishini ta’minlaydi.
Ekspert tashkiloti xavfli ishlab chiqarish obyektidagi texnik quril- malar, binolar va inshootlarni tekshirishga qayd etilgan ishlarni amal- ga oshirish uchun zarur asbob-uskunalar va ruxsat beruvchi xususiyat va hujjatlarga ega boshqa tashkilotlarni ham jalb qilishga haqli.
Buyurtmachining shtatida texnik qurilmalar, binolar va insho- otlarni tekshirish hamda texnik diagnostikadan o‘tkazish bo‘yicha mutaxassislar bo‘lganda va ularning malaka darajasi alohida ishlar- ni amalga oshirish imkonini berganda, buyurtmachining ushbu mu- taxassislarini mazkur ishlarni bajarishga jalb etishga va ekspertiza xulosasini rasmiylashtirishda bajarilgan ishlar natijalarini hisobga olishga ruxsat beriladi. Bunda ekspertiza xulosasida buyurtmachi mutaxassislari tomonidan bajarilgan ishlar turlari ko‘rsatilishi shart.
Xavfli ishlab chiqarish obyektlaridagi texnik qurilmalar, binolar va inshootlarni tekshirish hamda texnik diagnostikadan o‘tkazish ishlarining sifati hamda ishonchliligi uchun ushbu ishlarni amalga oshirgan tashkilot javob beradi.
Ekspertizani o‘tkazishda nomuvofiqliklar va kamchiliklar aniq- langan hollarda, ekspert tashkiloti bir kun muddatda sanoat xavf-
sizligi ekspertizasini o‘tkazishda aniqlangan nomuvofiqliklar ham- da kamchiliklar to‘g‘risida ushbu Nizomning 6-ilovasiga muvofiq shaklda protokolni (keyingi o‘rinlarda protokol deb ataladi) rasmiy- lashtiradi.
Nomuvofiqliklar va kamchiliklarni bartaraf etish muddatlari bu- yurtmachi bilan kelishilgan holda belgilanadi.
Buyurtmachi protokolni olgandan so‘ng unda ko‘rsatilgan mud- datlarda choralar ko‘rishi va aniqlangan nomuvofiqliklar hamda kamchiliklarni bartaraf etish tadbirlarini amalga oshirishi zarur.
Protokolda ko‘rsatilgan nomuvofiqliklar va kamchiliklarni bar- taraf etish bo‘yicha o‘tkazilgan tadbirlar buyurtmachi tomonidan ushbu Nizomning 7-ilovasiga muvofiq shaklda rasmiylashtiriladi va tasdiqlovchi hujjatlar bilan birga ekspert tashkilotiga yuborila- di.
Ekspertiza jarayonida taqdim etilgan hujjatlarga o‘zgartirishlar kiritilganda, aniqlangan nomuvofiqliklar va kamchiliklarni bartaraf etish tadbirlarini amalga oshirish imkoniyati bo‘lmaganda, buyurt- machining tashabbusi bilan uning yozma murojaati asosida eksper- tizani o‘tkazish jarayoni vaqtincha to‘xtatilishi mumkin.
Ekspertiza jarayoni to‘xtatilganda ekspert tashkiloti buyurtma- chining yozma murojaati olingandan kundan boshlab, ikki ish kuni davomida bu haqida vakolatli organni to‘xtatish sabablari ko‘rsatil- gan holda yozma ravishda xabardor qiladi.
Ekspert tashkiloti buyurtmachi tomonidan nomuvofiqliklar va kamchiliklarni bartaraf etish borasida o‘tkazilgan tadbirlar, kelti- rilgan asoslar va xavfsiz foydalanish bo‘yicha ko‘rilgan choralarni tahlil qiladi. Zarur bo‘lganda joyiga chiqib, ekspertiza obyekti qayta baholanishi, tegishli tekshiruvlar va texnik diagnostika o‘tkazilishi mumkin.
Salbiy ekspertiza xulosasi quyidagi hollarda bir ish kuni davo- mida rasmiylashtiriladi:
- nomuvofiqliklar va kamchiliklarni bartaraf etish yuzasidan o‘tkazilgan tadbirlarning natijalarini tasdiqlovchi hujjatlar bilan bir- ga kelishilgan muddatlarda taqdim etilmasa;

• 
  buyurtmachi tomonidan nomuvofiqliklar va kamchiliklarni bartaraf etish tadbirlari yetarlicha o‘tkazilmaganda;
  
• 
  buyurtmachi taqdim etgan hujjatlarda buzib ko‘rsatilgan yoki yolg‘on ma’lumotlar borligi aniqlansa;
  
• 
  o‘tkazilgan tekshirish va texnik diagnostikaning asoslangan salbiy natijalari olinganda;
  
• 
  ekspertiza obyekti sanoat xavfsizligi talablariga mos kelmasa.
  

Salbiy ekspertiza xulosasida aniqlangan nomuvofiqliklar va kamchiliklar asoslantirilgan holda ko‘rsatilishi shart.
Salbiy ekspertiza xulosasi rasmiylashtirilgan hollarda buyurt- machi salbiy ekspertiza xulosasini rasmiylashtirishga asos bo‘lgan nomuvofiqliklar va kamchiliklarni bartaraf etib, ekspertizani o‘tka- zish uchun takroran ariza berishi mumkin.

2.