Техноген indd

Muhofazalovchi to‘siq vositalari. To‘siq vositalari ishchilar- ning mashina xavfli zonasiga tushib qolishiga halal beradigan qilib o‘rnatiladi. Uning tuzilishi har xil bo‘lishi mumkin. Asosan, ma- shina va mexanizmlarning aylanuvchi va harakatlanuvchi zona- larini, stanoklarning qirqish va ishlov berish joylarini, elektr toki urishi xavfi bo‘lgan (masalan, elektr taqksimlash shkaflari) va har xil nurlanishlar bo‘lishi mumkin bo‘lgan (issiqlik nurlari, elektro- magnit va ionlanuvchi nurlar) xonalarni, shuningdek, havo muhiti- ga zaharli moddalar chiqarayotgan joylar ham to‘siq vositalari bilan
ta’minlanadi. Bundan tashqari, qurilish tashkilotlarida qurilish olib borilayotgan yoki ta’mirlash ishlari bajarilayotgan maydonlar, qu- rilish mashinalari o‘rnatilgan joylar, ishchilarning baland joylarda ishlashiga to‘g‘ri keladigan ish joylari, albatta, to‘siq vositalari bi- lan ta’minlanadi.
To‘siq qurilmalari asosan, uch qismga bo‘lib qaraladi: muqim, harakatlanuvchi va ko‘chma vositalar. Muqim o‘rnatilgan to‘siq qurilmalarini doimiy harakat manbai bo‘lgan tishli g‘ildiraklar, qayishsimon uzatmalar, zanjirli uzatmalar qopqoqlar bilan berki- tish bilan amalga oshiriladi. Bunday to‘siq vositalarini o‘rnatganda ularni ochib ta’mirlash ishlarini olib borish, shuningdek, ba’zi bir favqulotda (masalan, ponasimon qayish chiqib ketganda yoki uzi- lib ketganda), ochib, ma’lum ish bajargandan keyin yopib qo‘yish imkoniyatini beradigan bo‘lishi shart. Muqim o‘rnatilgan to‘siq vo- sitalarini doimiy elektr payvandlash joylarini, elektr xavfi bo‘lgan maydon va xonalarni, galvanika ishlari olib boriladigan vannalarni, press, bosqon va boshqa temirchilik ishlarini bajariladigan joylarga ham o‘rnatilishi mumkin. Aylanuvchi barabanlar, qum sepib quy- malarni tozalash joylarini, stanoklarning qirquvchi qismlari bilan kuzatuvchi ishchi ko‘zi orasidagi oraliqlar muqim o‘rnatiladigan to‘siq vositalari bilan ta’minlanadi. Mashinasozlik va metallurgiya sanoati korxonalarida ishlatiladigan ko‘tarish vositalari xavfli zona- lari har doim o‘zgarib turadi. Masalan, sexga o‘rnatilgan har tomon- lama harakatlanish imkoniyatiga ega bo‘lgan kranlar sexning xohla- gan burchagida ish bajarish imkoniyatiga ega. Shuning uchun ham uning xavfli zonasi aniq maydonga ega emas. Bunday kranlarning xavfsizligini ta’minlash maqsadida harakatlanuvchi to‘siq vosita- laridan foydalaniladi. Ba’zi bir press, bosqon va qirquv stanoklari ham harakatlanuvchi to‘siq vositalari bilan ta’minlanadi.
Ko‘chma to‘siq vositalari ma’lum bir ishni bajarishda vaqtincha o‘rgatib qo‘yiladi. Masalan, stanoklarni ta’mirlash ishlarida, elektr tarmoqlarini uzib qo‘yib bajarilayotgan ishlar vaqtida to‘satdan elektr tarmog‘ini ulab yuborishning oldini oladigan ogohlantiruvchi yozuvlar ko‘chma to‘siq vositalari hisoblanadi.