Tekshirdim: O`quv ishlari bo`yicha dirеktor O’qituvchi: o`rinbosari: sinf

shifirlash deb ataladi. 
Qadimda axborotlami kodlash 
Hayotda axborotni kodlashning ko'pdan-ko'p usullari mayjud. Birinchi kodlashni 
qo'llagan inson qadimgi Gretsiya sarkardasi Lisandro hisoblanadi. U axborotni maxfiy 
saqlash, ya'ni kodlash uchun ma'lum bir qalinlikdagi "Ssital" 
tayoqchasini o'ylab topgan. Kodlashning bu usuli o'rin almashtirish 
usuli deb ataladi. 
Qadimgi rim imperatori Yuliy Sezar ham axborotni 
maxfiyligini saqlash uchun matnni kodlash usulini o'ylab topgan. "Sezar shifri" da matndagi 
harf alifboda o'zidan keyin kelgan uchinchi harfga aimashtiriladi. Bunda alifbo doiraviy 
yozilgan hisoblanadi. Bu kodlash usul alifboni surish usuli deyiladi. 
Axborotlarni kodlashning usullari 
Semyuel Morze 1837-yilda elektromagnit telegraf qurilmasini ixtiro qilgan va 1838-
yilda shu qurilma uchun telegraf kodini ishlab chiqqan. Unda turli harf va raqamlar nuqta va 
tirelarning maxsus ketma-ketligi ko'rinishida ifodalangan, ya'ni axborot uchta belgi 
yordamida kodlanadi: "uzun signal" (tire yordamida ifodalanadi), "qisqa signal" (nuqta 
yordamida ifodalanadi), "signalsiz" (bo'shliq, pauza bilan ifodalanadi). Mazkur kodlash 
usuli 
hozirgi 
kunda ham qo'llanib kelinmoqda. Morze kodlash usulini notekis (o'zgaruvchan) kod deb 
yuritiladi. Insoniyatga ma'lum belgilar bu usuldagi ikki yoki undan ko'p belgilar yordamida 

---

ifodalanadi. Umuman, kodlash usulida ishtirok etgan belgilar soni (hajmi) bir xil bo'lsa tekis 
kodlash usuli, belgilar soni (hajmi) bir xil bo`lmasa notekis kodlash usuli deb ataladi. 
IV. Mavzuni mustahkamlash uchun savol va mashqlar. 
1. Kodlash deganda nima tushuniladi? 
2. Tarixda axborotlar nima uchun kodlangan? 
3. Axborotlarni kodlashning qanday usullarini bilasiz? 
4. Morze kodlash usulida nechta belgi ishlatiladi? 
5. Alilbo bilan bog`liq qanday kodlash usullari bor? 
6. O'zingizning kodlash usulingizni ishlab chiqing va "Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir" 
iborasini kodlang. 
7. O'zingizning kodlash usulingizdan foydalanib do'stingizga axborot uzating 
V. Uyga vazifa 
Mashqlar 
1. Alifbodagi harflarni ularning tartib raqami bilan almashtirish usulidan foydalanibuyidagi 
jumlalarni kodlang. 
a) NIMANI EKSANG SHUNI O'RASAN. 
B) KUCHLI DAVLATDAN KUCHLI JAMIYAT SARI. 
d) BUYUK MAQSAD YO'LIDA OG`ISHMAYLIK. 
e) OZ BO`LSA HAM BILMOQ UCHUN KO'P O'QIMOQ ZARUR. 
f) MUSHOHADA QILMASDAN O'QISH, OVQAT HAZM QILMASLIK BILAN 
BAROBAR. 
2. Aralashtirilgan alifbodan foydalanib berilgan jumlalarni kodlang. 
a) NAMUNASIZ HECH NARSANI O'RGANA OLMAYSAN. 
b) DEYDILARKI, KITOB - OFTOB.