Tema : Grafika Reje

Tariyxıy-dástúriy princip. Bul principke kóre, basqa tillerden (mısalı, arab, orıs yamasa orıs tili arqalı basqa tillerden) ózlesken sózler házir de ótken zaman daǵı formasına muwapıq jazıladı. Mısalı: 1) mámile, talqılaw, munasábet sıyaqlı sózler arab tilinen ózlesken bolıp, olardıń úshinshi buwınındaǵı a unlisi i formasında aytıladı, biraq jazıwda tariyxıy -dástúriy formasın saqlaydı; 2) orıs tilindegi schyot, shyotka sózleri ózbek tiline cho't, chotka formasında ózlestirilgen. Bul sózlerdiń derek tilde tiykarı qanday jazılıwı málim sonda da, dástúrge muwapıq cho't, chotka formasında jazıladı.
Etimologiyalıq (yamasa grafik ) princip. Bul principke kóre, basqa tillerden (mısalı, arab, orıs yamasa orıs tili arqalı basqa tillerden) kirgen sózler ózi tiyisli bolǵan tildegi formasın ózbek orfografiyasında da saqlaǵan halda jazıladı. 1) ocherk, tonna, kosmos, pochta sıyaqlı sózlerdiń pátli buwınındaǵı o unlisi ózbekshe o' formasında aytilsa da, orıs tilindegi formasına uyqas túrde o jazıladı.
2) samolyot, kometa, morfema, direktor, traktor sıyaqlı sózlerdiń pátsiz buwınındaǵı o unlisi a yamasa i formasında aytilsa da, orıs tilindegi formasına muwapıq túrde o formasında jazıladı ; 3) televizor, telefon, gerbariy sıyaqlı orıssha -baynalminal sózlerdiń pátsiz buwınlarında kelgen e unlisi i formasında aytıladı, lekin orıs tilindegi formasına uyqas túrde e saqlanadı.
Differensiatsiya principi. Bul principke kóre, forması yamasa aytılıwı birdey bolǵan sózler jazıwda túrli shártli belgiler jardeminde (yamasa geyde mániske kóre) parıq etedi. Mısalı : 1) pát jardeminde parıqlaw : atlás - shúberek, átlas - geografiyalıq atlas,- at, fizík - sapa (fizikalıq qubılıslar );n 2) unlining qısqa yamasa cho'ziqligini parıqlaw : qosıq -arıslan, minnet gáp -dene, dawa - em (qosıq, minnet gáp, dawa sózlerindegi a unlisining cho'ziqligi ayırıw (apostrof ) belgisi arqalı kórsetilgen; 3) basqa -basqa dawıs ańlatiwshı háripler jardeminde parıqlaw : shoh - patshah, shaq - terektiń shoxi, urıs - urıs, urıw - qol menen urıw.
Usıdan ayqın boladı, fonetikalıq hám morfologiyalıq principler ózbek orfografiyasınıń tiykarǵı principlerı bolıp, morfologiyalıq princip jetekshi, sebebi orfografiyaǵa tiyisli kópshilik qaǵıydalar áne sol princip tiykarında jaratıladı.
1995-jıl 24-avgustda qabıl etilgen tiykarǵı orfografiya qaǵıydaları tómendegi bólimlerdi óz ishine aladı :
1. Háripler orfografiyası :
a) unlilar orfografiyası (1-7-bántler);
b) dawıssızlar orfografiyası (8-32-bántler).
2. Tiykar hám qosımshalar orfografiyası (33-37-bántler)
3. Qosıp jazıw (38-50-bántler)
4. Sızıqsha menen jazıw (51-56 -bántler)
5. Ajıratıp jazıw (57-65-bántler)
6. Bas háripler orfografiyası (66 -74-bántler)
7. Kóshiriw qaǵıydaları (75-82-bántler)


Paydalanılǵan ádebiyatlar
1. H. Jamolxonov. Házirgi ózbek kórkem ádebiyatqa baylanıslı tili. 2005, “Talqin” baspası
2. Sh. Raxmetullayev. Házirgi kórkem ádebiyatqa baylanıslı ózbek tili. 2006, “Universitet” baspası.
3. R. Yunusov. Ózbek tilinen praktikum. 1-bólim, 2006, TDPU.
4. Ol. Tursunov, J. Toliq huqıqlıov. Sh. Raxmetullayev. Házirgi ózbek kórkem ádebiyatqa baylanıslı tili. «Ózbekstan», Tashkent. 1992-jıl.