Tema №1. Klimat ózgeriwin keltirip shıǵarıwshı derekler hám faktorlar. Reje

Antropogen sebepler. Antropogen sebeplerge birinshiden atmosferadagı ıssıkxana gazleri, tiykarınan kazılma baylıklar janıuın payda kılıushı CO₂ konsentratsiyasının asıuı kiredi. Bul ıssıkxana samarasının kusheytiriuge alıp keledi. Baska sebepleri aerozol zarresheleri shıgındısı togaylardın kesiliui xám jok kılınıuı xalıktın osiui xám baskalar.
Issıkxana samarası jer atmosferasında ıssılık tarkalıuın uslap kaladı. Issıkxana samarasin barlıgımız guzetemiz, ıssıkxana xám puuxanalardagı xaua temperaturası sırtka karaganda barkulla jokarı boladı. Jer sharı masshtabında xám sonday atmosferadan otiushi kuyash energiyası jerdin juze bolimin ısıtadı, birak jerden tarkalgan ıssılık energiyası jane koinotka shıgıp kete almaydı. Jer atmosferası onı uslap kaladı. Puuxanadagı polietilenge uksap xareket kıladı, yagnıy ol jerdin juzesine tarkalatugın kuyashdan kıska jaktı tolkınlar shıgaradı . Issıkxana samarası atmosferada jer gazı barlıgınan juzege keledi olar uzın tolkınlardı uslap kalıu kasiyetine iye. Olar puuxana yamasa ıssıkxana gazleri atın algan.
Issıkxana gazleri atmosfera payda bolganınan beri onsha ulken bolmagan mugdarda (0,1% ge jakın) katnasadı. Bull mugdar tirishilik ushın zarur bolgan jerdin ıssılık balansı jasau ushın kollap turıu ushın jeterli. Bul tabiiy ıssılık samarası dep ataladı. Eger ol bolmaganda jer juzesinin ortasha darejesi 30⁰ S ga kem boladı yagnıy xazirgidey +14⁰ S emes balkim -17⁰ S bolar edi. Tabiiy ıssılık samarasına jerge yamasa insaniyatka taxlika salmaydı. Issıkxana gazlerinin ulıuma mugdarı tabiyattın koz iletugın atirap ortalıgı esabına ıssıkxana gazleri bir normada tutıp turadı kobirek bizin omirimiz onın karauında bolıp esaplanadı.
Atmosferada ıssıkxana gazleri konsentratsiyasının artıuı ıssıkxana samarasının kusheyiuine alıp keledi xám jerdin tensalmaklıgın buzadı. Usı keyingi eki juz jıllıkda tarakkiyat rauajlanıuında saulelendi. Komir elektrostansiyalarınan, avtomobillerden zavod trubaları xám baska adamlar tarepinen payda etilgen bir kansha pataslandırıushıderekler jılına atmosferaga 22 milliard tonnaga jakın ıssılık gazin shıgaradı.
Kanday gazler ıssıkxana gazleri deyiledi?
Bul turdin en kop ushıraytugınlarınan biri suu puuları (N₂O), karbonat angidrid gazi (CO₂), metan (CN₄) xám gangitadigan gaz yamasa azottın oksidi (N₂O). Bulıssıkxana gazlerinin tuurıdan turı xareketi bolıp esaplanadı. Olardın ulken bolegi organik janılgının janıuı protsessinde payda boladı. Bunnn baskada tuurıdan-tuurı xareketleniushi ıssıkxana gazlerinin jane eki toparı bolıp bular galouglerodlar xám geksoftorli kukirt (CF₆) lar bolıp esaplanadı. Olardın atmosferaga shıgıwı zamanagoy texnologiyalar xám islep shıgarıu protsessleri (elektronika xám suuıtkısh asbapları) menen baylanıslı olardın atmosferadagı mugdarı aytarlı darejede kem biraq olardın ıssıkxana samarasına xám global ısıu potensialına CO₂ ge karaganda on mın ese kushli.
Suw puwlanıwıtiykarǵı ıssıxana gazi bolıp tabiiy ıssıkxana samarasının 60% den artıǵına juwapker bolıp esaplanadı. Onıń antropogen keneyiwi házirshe atmosfera konsentratsiyasında registratsiya kılınbaǵan. Basqa faktorlar sebepli jer temperaturasının artıwı atmosferada suw puwlanıw konsentratsiyasınıń ósiwine ham ıssıkxana samarasın tómenletiuge muwapıqlasqan tuwrıdan –tuwrı kuyash nurınıń tusiuin aks ettiredi. Korbanat angidrid gazi ıssıkxana gazleri arasında birqansha tanılǵan. So2 niń tabiy derekleri insan organizmi iskerligi bulkan shıǵındıları bolıp esaplanadı. Antropogen derekler organik janılǵınıń janıwı (toǵay janılǵıların qoskanda) sonday-ak bir katar islep shıǵarıw protsessleri (máselen, ayna sement islep shıǵarıw) kiredi. Karbonat angidrid gazi kóplep izertlewshilerdin pikirinshe «ıssıkxana samarası»nın tasirinde global ısıuda en tiykargı juuapker bolıp esaplanadı. SO2 konsentratsiyası industriya sanaatlasıwında eki asir ishinde 30 den asadı xam dunya juzinde ortasha dárejede ózgeriui menen óz-ara baylanıslı.