Tema №1. Klimat ózgeriwin keltirip shıǵarıwshı derekler hám faktorlar. Reje

Klimatqa geografik keńliklerdiń tasiri. Geografik keńlik klimat belgileri bólistiriliuiniń territoriyalastırılǵanlıǵın ańlatadı. Quyash radiatsiyası quyashtıń biyikligi hám nurlanıw dawamıylıǵın anıqlap, geografik kenliklerge baylanıslı jaǵdayda atmosferanıń joqarı shegeralarına kirip keledi. Radiyasiyanıń jutılıwı quramalı bólistiriledi., bul óz náubetinde hawanın ózgerip turıwına, yaǵnıy jer juzesi bóliminiń albedosi hawanıń tınıqlıǵı darejesine baylanıslı. Territoriyalasqanlıq hawa temperaturası bólistiriliui tiykarında qurılǵan bolıp, onda radiatsiya jutılıwına balki sirkulyasion sharayatlarǵa hám baylanıslı.
Temperatura bólistiriliwiniń territoriyalasqanlıǵı basqa metereologiyalıq klimat korsetkishlerinin zonlasıwına alıp keledi. Hawa temperaturasınıń jıllıq amplitudası joqarı keńliklerge baylanıslı. Tómen keńliklerde darejenin jıllıq amplitudası joqarı keńliklerge salıstırǵanda kem. Metereologiyalıq ólshemlerdiń bólistiriliwine geografiyalıq kenliklerdi tásiri jer juzesine baylanıslı klimattıń basqa faktorlarına tásiri kemeygende biyiklik menen sezedi. Klimattıń biyiklikte ózgeriwi. Atmosfera basımı joqarıdan tusedi, kuyash radiatsiyası ham samaralı nurlanıw ósedi, salıstırma ıǵallıq kemeyedi. Samal jeterli dárejede tezlik ham jónelisi boylap ózgeredi. Bunday ózgerisler jaydıń tekisligine qarap erkin atmosferada, ulken hám kishkene tasirler tawlarda hám juz beredi. Tawlarda bult menen qaplanǵanlıq, jawıngershilik joqarılıǵınıń xarakterli ózgeriwleri guzetiledi. Jawıngershilikler qaǵıyda boyınsha aldın jay biyikliginde kushli kayd etiledi, biraq keyin ayrım basqıshlarda kemeyedi. Nátiyjede tawlarda joqarı klimat territoriyalasqanlıǵı juzege keledi. Klimat sharayatları jay biyikligi menen baylanıslı menen kushli parqlanadı. Bunda gorizontal jonelistegi keńlikdegi ózgerislerge karaǵanda biyikliktegi ózgerisler bir qansha kóp.
Klimat territoriyalasqanlıǵınıń joqarılıǵı tawlardaǵı meterologiyalıq ólshemler oqarılıǵı bir qansha klimat sharayatları kompleksiniń tez ózgeriwin payda kıladı. Bir klimat territoriyasınıń basqasın payda qılıwı ósimlikler ózgeriwine muuapıq. Jokarı klimat territoriyalarınıń almasınıuı keńlikler jonelisindegi klimat territoriyaları almasınıwın esletedi. Parqı sonda ózgeriu ushın gorizontal jóneliste mınlap kilometr jılısıw, tawlarda bolsa biyikliktiń tek bir kilometrge ózgertiriw jeterli borlıp esaplanadı.