Tema: Adrenolitik elementler

Adrenolitik elemetlerge tásir etiwshi
Elementlar adrenoretseptorlarga tikkeley hám de katexolaminlar almasinuvi arqalı tikkeley bolmaǵan tásir kórsetedi. Adrenoretseptorlar adrenergik nervlaming aqırında jaylasqan. Simpatik nervlaming postsinaptik talshıǵı adrenergik dep ataladı, ulaming aqırında mediatorlar noradrenalin, b a'zilarida dofam ın ajralıp, im pulslarni adrenoretseptorlarga ótkeredi. Katexolaminlar adrenergik nervler aqırında, búyrek ústi bezinde hám de oraylıq nerv sistemasında ónim boladı.
Katexolaminlaming payda bolıwı aminokislota fenilalanindan baslanadı, oksidleniw sebepli fenilalanindan tirozin, tirozindan dioksifenilalanin (DOFA) payda boladı. DOFA den dekarboksillanish jolı menen dofamin, dofamindan oksidleniw jolı menen noradrenalin payda boladı. Bas miyada hám adrenergik nervler aqırında katexolaminlar
noradrenalin dárejesineshe payda boladı. Búyrek us. ii bezinde noradrenalin metillanadi — adrenalin payda boladı. Bas miydiń striopallidar hám ekstrapiramid sistemasında mediator lik wazıypasın dofamin atqaradı.
Noradrenalinnıń muǵdarı, onıń payda bolıwı, saqlanıwı, neyronlar hám neyronlardan tısqarı baylanısıwı fermentler iskerligine b o g 'liq. A drenergik n ervlar aqırında erkin noradrenalin monoaminoksidaza (MAO) fermenti sebepli dezaminlanadi; sinaptik aralıqqa bóleklengen noradrenalin sitoplazm atik feim ent katexolometiltransferaza (KOMT) menen metillanadi. Mediatoming bir az muǵdarı neyronlardan tısqarı (ekstraneyronal) MAO hám KOMT menen bóleklenedi. Sinaptik aralıqqa bóleklengen noradrenalinnıń tásiri tez ótip ketedi, sebebi 70-80% noradrenalinni neyronlar qayta iyelep alıp, ózinde saqlaydı.
Adrenoretseptorlaming seziwsheńligi birdey bolmaydı, olar a - hám P adrenoretseptorlarga bólinedi. a — adrenoretseptorlar óz holiga a, hám a 2 adrenoretseptorlarga bólinedi: a, — adrenoretseptorlar postsinaptik jaylasqan, a g — adrenoretseptorlar postsinaptik hám de presinaptik jaylasqan. Presinaptik jaylasqan a2— adrenoretseptorlar tiykarınan mediator noradrenalinnıń qayta sıpalishiga tásir etedi.
Postsinaptik jaylasqan a 2— adrenoretseptorlar sinapsdan tısqarı qan tamırlarda, nervlerden erkin jaylasadı, ulami tiykarınan qan daǵı adrenalin qozǵatadı ; a, — adrenoretseptorlami tiykarınan noradrenalin qozǵatadı.
Tiykarınan postsinaptik jaylasqan a, adrenoretseptorlarga tásir etiwshi m oddalar úyrenilgani ushın olar um um iylewtirib, a — adrenoretseptorlar dep ataladı.
a — adrenoretseptorlar tiykarınan búyrek hám de júrek qan tamırlarda, názerdegi radial bulshıq etlerde, m e'da-lbhak sfinkterlarida, qara talaq kapsulasida, jatırda jaylasqan, a — adrenoretseptorlar qo'zg'alganda a'zolaming iskerligi asadı, qan tamırlar qisqaradı, radial bulshıq etler tartıwadı, qara talaq, jatır, sfinkterlar tonusi asadı, tek ishekte jaylasqan a — adrenoretseptorlar qo'zg'alganda ishektiń tonusi hám peristaltikasi azayadı.
Joqarıda keltirilgen sıyaqlı /3 — adrenoretseptorlar postsinaptik aǵzalarda, qan tamırlarda jaylasadı, olar eki túrge: f3, hám P, — adrenoretseptorlarga bólinedi; P, — adrenoretseptorlar júrekte, júrektiń ótkezgish sistemasında, ishekte, P2— adrenoretseptorlar bolsa bronxlarda, skelet bulshıq etler, bawır qan tamırlarında, jatırda jaylasqan. P, — adrenoretseptorlar qo'zg'alganda olar jaylasqan a 'zolami^g iskerligi susayadj, yaǵnıy qan tamırlar, bronxlar tegis bulshıq etla/i bosanıwıb, keńeyedi, bachadpn, ishek tonusi azayadı, tek júrekte jaylasqan| J, — adrenoretseptorlar qo'zg'alganda júrek iskerligi asadı.
Uglevod hám yog ' alqiashiauvida qatnasatuǵın aktiv makromolekulal^ming Ijizilishi adrenoretseptorlarga uqsap ketedi, ulami da adrenomimetiklar qozǵatadı, «uleiiilatsiklaza fermentiniń aktivligi asadı, shunjng ushın glikogennıń bólekleniwi tezlashadi, maylı toqımalardan erkin jaǵdaydayog' kislotalar ajralıp shıǵadı, qanda qant hám erkin may kislotaları muǵdarı asadı. Glikogenolizda a — adrenoretseptorlar, Upolizda P — adrenoretseptorlar qatnasadı. (3 — adrenoretseptorlar tek postsinaptik emes, presinaptik jaylasıwı da múmkin.: Presinaptik jaylasqan p — adrenoretseptorlar noradrenalinnıń qayta sıpalishiga unamsız tásir kórsetedi.
Adrenoretseptorlarga tásir etiwshi farmakologik elementlar tap 'g 'rid an -to 'g 'ri adrenoretseptorlarga hám de m ediator — noradrenalin payda bolıwına, saqlanıwına, bólekleniwine, yaǵnıy tikkeley hám tikkeley bolmaǵan tásir kórsetedi. Adrenoretseptorlarga tásir etiwshi elementlar eki gruppaǵa — adrenoretseptorlami qozǵawtıwshı hám láńlovchi m oddalarga b o 'lin ad i. A drenoretseptorlam i q o 'z g 'atuvchi m oddalar adrenom im etik, adrenoretseptorlam I láńlovchi elementlar — adrenoblokatorlar (adrenolitik) dep ataladı.
Adrenoretseptorlami qozǵawtıwshı elementlar 4 gruppaǵa boiinadi:
1. Tikkeley a hám (3 _ adrenoretseptorlam i qo'zg 'atuvchi elementlar.
2. Tikkeley bolmaǵan a v a P adrenoretseptorlam i qo'zg 'atuvchi
elementlar.
3. Tiykarınan tikkeley a — adrenoretseptorlami qozǵawtıwshı
elementlar.
4. Tiykarınan tikkeley P — adrenoretseptorlami qozǵawtıwshı
elementlar..
Adrenalin gidroxlorid, noradrenalin gidrotartrat Adrenalin adrenomimetiklaming tiykarǵı statyası bolıp, a hám P — adrenoretseptorlam i qo'zg 'atadi. Adrenalin júrekte, júrek ótkezgish sistemasında jaylasqan p, — adrenoretseptorlami qozǵatıp, júrek urıwın tezlestiredi, oń — inotrop, oń — xronotrop tásir kórsetedi. Usınıń menen birge miokardnıń kislorodqa bolǵan zárúriyatın, qan basımın, tiykarınan sistolik basımdı asıradı.
Qan basımı qısqa múddetke kóteriledi, sebebi pressor processda tamırlaming mexanoretseptorlari reflektor bradikardiyani payda etedi. Adrenalin shette jaylasqan úshek irlam ing ulıwma qarsılıgın azaytadı, bul jaǵday bulshıq et tamırlarınıń P— adrenoretseptorlarinıń qozǵalıwı, ulaming keńeyiwi menen baylanıslı, sol sebepli diastolik basım pasayadi. venoz basımın adrenalin asıradı, ten, ishek, búyrek tamırların qısqartiradi, skelet bulshıq etleriniń tamırların, taj tamırlami keńeytiredi, mıy, ókpe tamırlarına derlik tásir kórsetpeydi.
Adrenalinnıń joqarı muǵdarı ulıwma periferik qarsılıqtı asırıp jiberiwi múmkin.
Adrenalin bronxlarni tegis bulshıq etlerinde jaylasqan P 2— adrenoretseptorlami qozǵatıp, bulshıq etlami bosanıwtiradi, bronxlarni keńeytiredi. Radial bulshıq etlerde jaylasqan a — adrenoretseptorlami qozǵatıp, qarashıqtı keńeytiredi. Adrenalin ishekte jaylasqan a hám de p — adrenoretseptorlami qozǵatadı, ishek tonusini hám de peristaltikasini azaytadı. Qara talaq hám de sfmkterlarda jaylasqan a adrenoretseptorlar qozǵalıwı sebepli, olar qisqaradı.
Adrenalin element almasinuviga tásir kórsetedi, glikogenoliz hám lipolizlarda qatnasatuǵın adrenoretseptorlami qozǵatıp, qan daǵı qant hám de erkin yog* kislotalar muǵdarın asıradı. Bul process adenilatsiklaza mexanizmi sebepli ámelge asadı : adrenalin P — adrenoretseptorlami qozǵatıp, adenilatsiklaza fermenti aktivligin asıradı, sol sebepli siklik AMF konsentraciyası asıp, fosforilaza hám de triglitseridlipaza fermentleriniń aktivligin asıradı, glikogenni glyukoza — 6 -fosfatga, triglitseridlami glitserin hám de may kislotalarǵa bólekleydi. Adrenalin vegetativ nervler aqırında mediatorlar atsetilxolin hám noradrenalinnıń ajırasıwın hám de nervlerden bulshıq etlerge (ásirese, m ushaklar tolıqqanda) o 'tkazuvcharilikni asıradı. Adrenalin gistaminnıń erkin halda ajırasıwın azaytadı, mikrosirkulyatsiyaga unamlı tásir kórsetedi.
Adrenalin azraq sonda da gematoensefalik tosıqtan ótip, oraylıq nerv sistemasın, tiykarınan gipotalamusni qozǵalıwǵa alıp keledi. Bunda tınıshsızlıq, qaltıraw, qusıw orayın jumısqa salatuǵın tarawdı xoshametlew halları gúzetiledi. Gipotalamus q o 'zg 'alish i sebepli ishki bóznıń sekretsiyasi asadı, termoregulyatsiya orayı qozǵatadı.
Adrenalin úlkenler hám balalarda bronxial astma topılıslarında, insulin muǵdarı asıwı sebepli ro 'y beretuǵın gipoglikemik jaǵdaylarda, jergilikli anestetiklaming tásir múddetin uzaytırıw ushın olar menen qollanıladı. Adrenalin miokardnıń kislorodqa bolǵan zárúriyatın asıradı, sol sebepli házirgi kúnde shok, kollapsda derlik qollanilmaydi.
Adrenalinnıń qarashıqtı keńeytiw ózgesheligi bar, sonıń ushın ashıq múyeshtegi glaukomada qollanıladı, sebebi adrenalin bóz sekretsiyasin hám de kóz ishinde suyıqlıq payda bolishini azaytadı.
Sonıń menen birge, adrenalin balalar ámeliyatında nápes jolları torayganda qollanıladı, sebebi bronxlar silekey bulshıq etlerin bosanıwtiradi hám de bulman daǵı qan tamırların qısqartiradi. Adrenalinni gipertoniya keselliginde, búyrek hám bawır topılıslarında, tireotoksikoz, gemotransfuzion shok, qandli diabet, feoxromotsitomada, hámledarlıq dáwirinde qóllaw qadaǵan etiledi. Adrenalin teri astına, bulshıq etler arasına, venalarǵa hám de jergilikli qollanıladı, silekey perdelerge tamshı formasında, geyde tuwrı júrek bulshıq etlerine de jiberiledi, asqazan -ishek shirasida bóleklenedi, sol sebepli awız arqalı jiberilmaydi.
Adrenalin qısqa múddet tásir etedi, teri astına jiberilganda tásiri 30 minuta, venalarǵa jiberilganda 5 minuta dawam etedi, sebebi neyronlar adrenalinni qaytaldan ózine demde qamtıp alıwı hám KOMT, MAO ferm entlar qatnasıwında bólekleniwi múmkin. Adrenalin ózgermegen halda jáne onıń metabolitlari organizmden sidik arqalı shıǵıp ketedi.
Keyingi maǵlıwmatlarǵa kóre, organizmde payda bolatuǵın hám dári retinde jiberilgen adrenalinni júrek tańlap bóleklewden saqlaytuǵın beloklar menen bog'Iab aladı. Simpatik innervatsiya tonusi asqanda (stress) baylanısqan adrenalin erkin jaǵdayda ajralıp, júrekte elementlar alm ashinuviga unamsız ta 'sir kórsetedi, stenokardiya, m iokard infarktinıń kelip shıǵıwı faktorlarınan esaplanadı.
Adrenalin qollanganda tómendegi qolaysız tásirler gúzetiledi: júrek urıwı tezlashadi, onıń qan menen támiyinleniwi izdan shıǵadı, qanda qandnıń muǵdarı asadı, ko'ngil aynaydi. O rg anizm adrenalinga tez úyrenedi, yaǵnıy taxifilaksiya payda boladı, tez-tez tákiraran jiberilganda onıń tásiri azayıp baradı. Kórsetip o'dlgan qolaysız tásirler balalar hám úlkenlerde de ushraydı.
Adrenalin júrektiń tegis emes urıwına da alıp keledi, aritm iyalar — juwan qarınlar ekstrasistolalari payda boladı, bul hoi kóbinese adrenalinga júrektiń seziwsheńliginı asıratuǵın elementlar (ftorotan, siklopropan) qollanganda júz beredi.
Adrenalin muǵdarı asqanda júrek tez uradi, ekstrasistolalar, hátte juwan qarınlarda fibrillyatsiya payda boladı. Ulıwma qan basımı da de kishi qan aylanıw daǵı basım asıp ketedi, júrekke túsetuǵın júkleme asadı, júrek jetispewshiligi ro 'y beredi, ókpe isiki hám de miyaga qan qoyılıwı múmkin. Bul jaǵdaylarda adrenolitiklar q o 'llan ilad i, ókpe hám basqa aǵzalarıisikinde
Paydalanılǵan ádebiyatlar
Internet resurslari
www.google.com
www.ziyonet.com
www.kitapxana.uz