Tema: Ashshi qalempir (Gorkiy perec)

Ónimdi jıynap alıw hám saqlaw. Ashshı qálempirler mıywesi ádetde (tuqımı) tolıq biologik pısken waqıtta hár 2-3 háptede ádetde bir ret vegetatsiya dáwirinde hámmesi bolıp 4-5 ret úzip alınadı. Bunda tek toq sarı hám qızıl miyweleri terip alınadı. Ashshı qálempir terilgenden keyin ashıq hawada yamasa bos ıssıxonalarda 5-6 kún quritiladi. Onıń ushın qálempir mevalari 6 -10 sm qalıńlıqta yoyilib yamasa bandidan quwatlı sabaq menen baylanıstırıp dizbek etip osib quritiladi. Qurıtılǵan qalampirlardiń ızǵarlıǵı 13-14% ten aspawı kerek. Miyweleri yashiklerge (qaltalarǵa) salınıp, konserva zavodiga qayta islew ushın jiberiledi. Jańa úzip alınǵan achchiq qálempirdi ashıq yashiklarda 3 sutka dawamında saqlaw múmkin. Bunda hawa temperaturası 2-10 C hám hawanıń salıstırmalı ızǵarlıǵı 90-95% átirapında bolıwı kerek. Ashshı qálempir kóp ret teriletuǵın egin. Ósiw dáwirinde kók miyweleri túr ózgesheligi boyınsha shamaka jetiwse, ol qansha kóp terilse, zúráátliligi sonsha artıq bo'laveradi. Aqırǵı teriwde, yaǵnıy suwıq túsiwi aldından oktyabr' ayında pishib yetilmagan qálempir de terip alınadı jáne bular da keptiriw waqtında pishib yetiladi. Ashshı qálempir hár gektar jerden 2,5-3,0 tonna qurıtılǵan ónim beredi. Jaqsı quritilgan ashshı qálempir ápiwayı teleklerde saqlanadı. Ónimi terip alınǵannan keyin 2-3 kúnden keshiktirmesten qarıydarlarǵa jıberiw yamasa tońlatqıshda 2-3 C tómen haroratda saqlaw kerek. Awızı baylanıspaǵan polietilen qaltalarda saqlaw da jaqsı nátiyje beredi.

Juwmaqlaw.
Búgingi kúnde ashshı qálempir dúnya boyınsha 4,6 mln gektar maydanǵa egilip, odan 69,3 mln tonna ónim jetistirilmekte. Ortasha όnimdarlıq ıssıxanalarda gektarınan 100-110 tonnanı, ashıq maydanlarda bolsa 14,1-18,3 tonnanı qurap atır. Házirgi kúnde ashshı qálempir eginine qızıǵıwshılıq hám mútajlik kúnden-kúngr artıp atır, bul egin dúnyanıń barlıq mámleketlerinde jetiwtiriladi.
Qálempir tóbeatdoshlar (Solanaceae) shańaraǵına tiyisli bolıp, materiallıq halda Sapsicum annuum L. túri egiledi. Poyasi o'tsimon, tik ósedi, boyı 25-30 sm den 80 sm ge shekem, shoxlanuvchan bo'ladi. Japıraqları bandli mayda hám ingichka, ústi tegis yamasa túkli, uzınchoq formada. Gulleri eki jınslı, mayda aq, sarı yamasa ash biynápshe gúli reńde bolıp, 9 tojbargi bar. Egilgennen 80-90 kún ótkennen, iyun'-iyul' ayında gúlleydi hám gúzgı suwıq tushguncha dawam etedi.
Qálempirler fakultativ ózinden shańlanıwshı ósimlik. Shunki, 25% ge shekem miyweler shetten shańlanıw ornına ónim bo'lishi múmkin. Shetdan shańlanishda shıbın-shirkeyler (qumırsqalar, tripslar hám bólekan pal hárreleri) shańlatuvchi bolıp xızmet etedi. Ásirese, ashshı hám shıyrın qálempirler bir-birinen uzaq egiliwi shárt.
Mıywesi 2,4,6 kameralı, kóp urıwlı mayda. Ashshı qálempir mıywesi iri emes, forması sozıq (shoxsimon, tumsıqsimon, bizsimon) bolıp, qabıqı juqa etli. Pısken miyweleri qızıl, sarı yamasa toq sarı reńde boladı. Urıwları ash sarı, tegis-domalaq, 1000 tasi 4-8 g. I klass urıwlarınıń kógergishligi 80%. Túbir sisteması maydan, tiykarǵı bólegi 20-30 sm tereńlikda jaylasqan.