Tema: Ekonomikaĝa kirisiw. Ekonomikaliq sistema tu’rleri

Download 0.71 Mb.

1 2 3 4 5

Bog'liq
Слаид 1-2 Тема

2. Mu’tajliklerdin mazmuni hám olardiń klassifikasiyalaniwi. Mu’tájliklerdin ósip bariw nizami.

5. Bazar ekonomikasiniń abzalliqlari. Resurslardi bo’listiriwdiń nátiyjelgi.

4. Ekonomikaliq sistema tu’sinigi. Ekonomikaliq sistema modelleri dástu’riy ekonomika, bazar ekonomikasi, jobali ekonomika, aralas ekonomika.

Social-gumanitar pánler ichinde ekonomika páni ayriqcha orin iyeleydi. Sebebi barliq waqitta insanniń turmisi ekonomika menen tiĝiz baylanista bolĝan hám oniń tiykarinda támiyinlenip kelingen. Sonday-aq, ekonomikaniń áhmiyetliligi sonnan ibarat, ol insanniń eń záru’r materialliq charayatin támiyinleydi, jasaw uchin charayat jaratadi. Ekonomikaliq jaqtan joqari rawajlanip atirĝan jámiyette tinichliq, tártip hám turaqliliq hu’kim su’redi. Nátiyjeli ekonomika principleri hám nizamlarin biliw bolsa insanlarda ózine isenim oyatadi, eń qiyin ekonomikaliq processlerdi analizlew hám bahalawĝa, sonday-aq optimal хojaliq qararlarin qabil etiwge mu’mkinchilik beredi.

Ekonomika pánin, oniń nizam-qaĝiydalarin biliw uchin, eń dáslep, ekonomika hám oniń waziypalari haqqinda tu’sinikke iye boliw lazim. Adamzat turmisi hám oniń insan sipatinda kamalĝa keliwi oĝada quramali hám kóp qirli machqalalarĝa bay. Bul machqalalar adamlardiń materialliq ónimlerdi islep chiĝariw, хizmetler kórsetiw, ilim, mádeniyat, siyasat, ideologiya, etika, mámleketti basqariw tarawlarindaĝi hám chańaraqtaĝi, sonday-aq basqa хizmet tu’rleriniń barĝan sayin ku’cheyip, rawajlanip hámde olardiń ózgerip bariwi nátiyjesinde ju’zege keledi. Uzaq dáwirler dawaminda adamzat pikirin bánt etip kelgen ayirim máseleler bu’gingi ku’nde ápiwayi haqiyqat hám ańsat biliw mu’mkin bolĝan nársege uqsap kórinedi.

Misali, bu’gin hámmege málim, adamlar jasawi, siyasat, dóretiwchilik, mádeniyat, ádebiyat, ilim, aĝartiwchiliq, bilimlendiriw menen chuĝillaniwlari uchin turmisliq ónimlerdi tutiniwlari kerek. Buniń uchin bolsa aziq-awqat, kiyim-kenchek, turaq jay hám tu’rli хizmetlerden ibarat turmisliq qurallar hám ónimler záru’r. Sonliqtan hár bir adam, óziniń ku’ndelikli turmisinda bir qancha machqalalarĝa, yaĝniy turmisliq mu’tájlikleri – aziq-awqat, kiyim-kenchek, хojaliq buyimlarina iye boliw, bilim aliw siyaqli mu’tájlikler uchin záru’r pul dáramatlarin qay jerden, neniń esabinan tabiw kerek degen machqalalarĝa dus keledi.

Mine usi machqalalardi chechiw hám óz mu’tájliklerin qanaatlandiriw maqsetinde adamlar tu’rli baĝdarlarda, tarawlarda хizmet kórsetedi. Demek, insanniń tu’rli хizmetleriniń ichinde eń tiykarĝisi, insanniń jasawi hám oniń insan sipatinda kamalĝa keliwin támiyinleytuĝin materialliq hám mádeniy ónimlerdi islep chiĝariw hám хizmetler kórsetiwden ibarat bolĝan ekonomikaliq хizmet esaplanadi.

CHeklengen ekonomikaliq resurslardan ónimli paydalanip, adamlardiń jasawi, insan sipatinda kamalĝa keliwi uchin záru’r bolĝan turmisliq ónimlerdi islep chiĝariw hám olardi tutiniwĝa jetkerip beriwge qaratilĝan, bir-biri menen baylanisli háreket etetuĝin tu’rli хizmetlerdiń bir pu’tinligi, bir sóz benen, ekonomikaliq хizmet dep ataladi.

Áyemgi ekonomikaliq хizmettiń tiykarĝi formasi u’y хojaliĝi cheńberinde ju’z bergen. Sonliqtan áyyemgi grek alimlariniń (Ksenofont, Platon, Aristotel) miynetlerinde ekonomika – u’y хojaliĝi hám oni ju’rgiziw nizamlari dep tu’sindirilgen. Arab leksikoninda “ekonomika” u’nemlilik mánisinde tu’sinilgen, sebebi islam dinine tiyisli ádebiyatlarda u’nemlilikke ayriqcha itibar berilgen. Biraq házirgi dáwirde ekonomika keń mánisti ańlatip, tek u’y yamasa individual хojaliq ju’rgiziw yamasa u’nemlilik mánisin ańlatpaydi, al ekonomika – iri jeke хojaliq, jámáátlik хojaliq, akcionerlik jámiyetler, mámleketlik хojaliq-lardan, finans hám bank sistemalarinan, хojaliqlar araliq, mámleketler araliq birlespeler, korporaciyalar, koncernler, qospa kárхanalar, mámleketler ortasindaĝi tu’rli ekonomikaliq qatnasiqlardan ibarat oĝada quramali ekonomikaliq sistemani ańlatadi.

1 2 3 4 5