Tema: Ekonomikaĝa kirisiw. Ekonomikaliq sistema tu’rleri

Sistema degende - oniń quraminda ekonomikaliq emes qatnasiqlardi, atap aytqanda, ideologiyaliq qatnasiqlardi da kóriw kerek, olar siyasiy, huqiqiy, moralliq, diniy hám basqa formalarĝa iye boladi. Biraq olardiń hár birinde ekonomikaniń móri bar. Tu’rli sistemaniń óz ekonomikasina sáykes tu’rde du’nya kóz-qarasi boladi. Ideyasiz adam bolmaydi, ol málim ideyaĝa tiykarlanip is tutadi. Demek, ideologiyasiz sistema bolmaydi. Bir sistemada totalitar hám zorliq ideyasi bolsa, basqasinda erkinlik hám demokratiya ideyasi, jáne basqasinda mámleketke qaramliliq ideyasi u’stin boladi. Belgili inglis ekonomisti M.Keynstiń atap kórsetkenindey, du’nyani ekonomistler hám siyasatchilar ideyasi basqarip turadi. Ideya itibarĝa aliwdiń ózi menen cheklenbeydi, ol málim háreketlerdi keltirip chiĝaradi. Ekonomikaliq siyasat ta sistemaĝa kiredi.

• Ekonomikaliq хizmet hár qachan málim sistemalar cheńberinde ámelge asiriladi. Olardiń hár biriniń ózine tán ózgechelikleri boladi. Joqarida keltirilip ótilgen belgiler tiykarinda aniq sistemalar bahalanĝanda olar u’ch tipke ajiratiladi. Bul dástu’riy sistema, bazar sistemasi hám totalitar-jobali sistema. Bulardiń arasinda birinchi bolip qáliplesken, eń áyyemgi sistema – bul dástu’riy sistema.

• Dástu’riy sistema. Insanniń ekonomikaliq хizmeti dáslep mine usi sistemada ju’z bergen. Oniń belgileri sarqit sipatinda uzaq saqlanip kelindi, hátteki házir de arasinda uchirasip turadi. Dástu’riy sistema hu’kimlik etken dáwir oĝada uzaq dáwir esaplanadi.

• Dástu’riy ekonomika – bul oĝada tómen (hálsiz) óndiris faktorlarina tiykarlanĝan, kem ónimli natural óndiriske, dástu’rler formasina kirgen social-ekonomikaliq qatnasiqlarĝa tiykarlanĝan ekonomika.

• Bazar sistemasi. Bul dástu’riy sistema ornina keliwchi jańa sistema esaplanip, ol óziniń bir qatar belgileri menen ajiralip turadi.
• Bazar ekonomikasi – bul quramali óndiris faktorlarina iye bolĝan, tovar-pul qatnasiqlarina tiykarlanĝan, aniq socialliq baĝdarĝa iye bolĝan, bazar signallarina muwapiq hám pul quralinda basqarilip turiliwchi ekonomika.

•