Tema: Ekonomikaĝa kirisiw. Ekonomikaliq sistema tu’rleri

Ekonomikaliq kategoriyalar – bul ekonomikani u’yreniwde qollanilatuĝin teoriyaliq tu’sinikler bolip, olar real ekonomikaliq jaĝdaydiń ilimiy sáwlelelendiriliwi.

• Teoriyada kategoriyalar 2 toparĝa bólinedi:

• Ekonomikaliq nizamlar – ekonomikaliq processlerdiń tu’rli tiykarĝi tárepleri ortasindaĝi áhmiyetli tákirarlanip hám ju’zege kelip turatuĝin u’zliksiz, ekonomikaliq záru’rlikti payda etiwchi sebep-aqibetti bildiriwchi óz-ara baylanislar.

• Kategoriyalar siyaqli ekonomikaliq nizamlar da tu’rliche boladi. Olar tómendegi toparlarĝa bólinedi:

• Uliwma ekonomikaliq nizamlar – jámiyetlik rawajlaniwdiń barliq basqichlarinda, ekonomikaniń aniq sistemasina qaramastan háreket etiwchi nizamlar

• Ayirim ekonomikaliq sistemalarĝa tán nizamlar, bular – arnawli ekonomikaliq nizamlar – tek ĝana málim social-ekonomikaliq sistema cheńberinde háreket etiwchi, sol sistemaniń ózine tán ózgecheliklerin sáwlelendiriwchi nizamlar.

• Adamlardiń ekonomikaliq хizmeti jámiyette ju’z beredi, jámiyettiń bolsa ózine tán ichki du’zilisi, yaĝniy anatomiyasi bar bolip, oniń quraminda social-ekonomikaliq sistema ayriqcha orin iyeleydi.
• Social-ekonomikaliq sistema – bul ekonomikaliq rawajlaniwdiń uliwmaliq chárti.

• Sistemalar bahalanĝanda tu’rli teoriyaliq aĝimlar oniń basli ólchemine tu’rliche qatnas jasaydi. Olardan biri basli ólchem sipatinda jámiyetlik-klassliq ózgecheliklerdi alsa, basqasi teхnologiyaliq dárejesini yamasa tirichilik ónimlerin dóretiw usillarin, jáne basqasi basqariwdiń tu’rliche boliwin tiykar etip aladi. Biraq kópchilik teoriyalarda sistemaniń belgilerine kompleks (bir pu’tinlikte) qaraw záru’rligi, biraq bul belgiler tu’rliche boliwi keltiriledi. Sistemalar bahalanĝanda materialliq, social-ekonomikaliq hám ideyaliq charayat birgelikte qaraliwi kerek. Bunda neni hám qanday usillar menen islep chiĝariliwi aniq boladi. Materialliq charayat belgileri bul dóretilgen ónim hám хizmetlerdiń qanday boliwi, yaĝniy olardiń natural ónim yamasa tovar ónimi boliwi, olardiń strukturaliq du’zilisiniń qanday ekenligi, materialliq formadaĝi yamasa materialliq emes хizmet formasinda boliwinan ibarat. Biraq materialliq charayat хarakterlengende resurslardiń qanday ekenligi de názerde tutiladi.

•