Tema: Kishi jastaǵi oqıwshilarda ilimiy du`n`ya qarastin` elementlerin rawajlandiriwda ana tilin u`yretiwdin` ahmiyeti

Tema: Oqıwshılarda tiykarǵı sintaksislik túsiniklerdi rawajlandırıwdıń shárt-sharayatları
Jobasi:

1. Gáp ústinde jumis islew

2. Gáp aǵzalari menen islesiw

3. Gáp bólekleri ústinde jumis islew

Baslawish klass oqiwshilari menen gáp ústinde islesiw eń basli jumislardiń biri bolip esaplanadi. Sonliqtan mektepke keliw menen gáp ústinde ápiwayi jumislardan baslap islenip, keyin ala tereńlestirilip bariladi hám bul ústinde baslawish mekteptiń barliq klasslarinda jumis islenedi. Sonliqtan oqiwshilardiń aldina baǵdarlamaǵa sáykes minaday talaplar qoyiladi:

I (II) - klasta sóylewden gápti ayira biliw, gáptiń kim ne haqqinda aytilǵanin biliw, gáptiń tamamlanǵan oydi bildiretuǵinin, oniń bir sózden de, bir neshe sózden de turatuǵinliǵin biliw, gáptegi sózlerdiń bir-biri menen baylanisin biliw, noqat soraw hám úndew belgileriniń ne ushin qoyilatuǵinin úyreniw hám bulardi ámeliy jumis penen baylanisli úyreniw.

II (III) -klasta gáp, gáplerdiń mánislerine qaray túrlerin, xabar, soraw, úndew gápler, olardiń ózgeshelikleri, gáptiń aǵzalari-baslawish, bayanlawish, olardiń sorawlarin ayirip biliw menen bular ústinde ámeliy jumislar islew, qollanip úyreniw, irkilis belgilerin úyreniw.

III (IV) klasta gáp ústinde jumisti dawam etiw menen gáptiń ekinshi dárejeli aǵzalari ne, toliqlawish, aniqlawish, pisiqlawish, gáptiń birgelkili aǵzalari, olardiń baylanisiw jollari, dizbekli qospa gápler, tuwra gáp, olardiń irkilis belgilerin úyreniw menen bular ústinde ámeliy jumislar islewdi waziypa etip qoyǵan.

Sonliqtan muǵallim gáp ústinde jumis islegende birinshiden, oqiwshilardiń gáp haqqindaǵi grammatikaliq túsinigin qáliplestiriw, ekinshiden, gáptiń qurilisin analiz etiw ústinde úyreniw, úshinshiden, óziniń sóylew tilinde gáptiń aytiliw jaqtan intonatsiyaliq normasin maqsetine baylanisli qollanip biliwin qáliplestiriw, tórtinshiden, sózlerdi gáp ishinde orni menen duris qollana biliw, gápti jazba tilinde paydalana biliw, besinshiden, gáptiń mánisi boyinsha túrlerin bir-birinen ayira bilip, olarda bas hárip, kishi hárip, noqat, soraw belgisi, úndew belgisin óz orninda duris qollana biliw, altinshidan, gáptegi sózlerdiń bir-biri menen baylanisi, ondaǵi gáp aǵzalarin bir-birinen ayira biliw, gáp dúziwdegi gáp aǵzalariniń tutqan ornin ayira biliw jetinshiden, gápti úyreniwdiń barisinda analiz-sintez usilin qollaniw arqali, balalardiń tilin, oy-órisin rawajlandirip bariw usaǵan basli máselelerdi is júzinde sheshiwdi óz aldina tiykarǵi waziypa etip aliw kerek.

Bul ústinde uzaq waqitlar jumis isleniwi tiyisli bolǵanliqtan, jeńilden awirǵa qaray degen printsipti basshiliqqa ala otirip, izbe-izli túrde, jumistiń awiri menen jeńilin awmastirip, hár qiyli formalardi qollanip jumis islewdiń barisinda ǵana jaqsi nátiyjege erisiwge boladi. Gápti qollanip júriw menen ol ústinde jumis islewde parq bar. Oqiwshi oqiwǵa kelmesten burin-aq gáptiń barliq túrin paydalanip biledi. Al mektepke keliw menen bul qollanip júrilgen gápleri ústinde jumis islewge ótip, oniń eki táreptiń qatnas qurali ekenligin, bul sóylewimizdiń bir bólimi ekenligin, sorawlarǵa gáp arqali juwap bergende oyimizdi bildiretuǵinimizdi, gáp oyimizdiń juwmaǵi ekenligin, oniń birlikleri sóz bolatuǵinliǵin ańǵara baslaydi hám ol ústinde turaqli jumis islew etabina ótedi.

Sonliqtan, sóylegende gáp arqali sóyleytuǵinimizdi, olar sózden turatuǵinin, sóz buwinnan, buwin sesten turatuǵini boyinsha dáslepki waqitlardan baslap-aq úyretilip bariladi. Geypara orinlarda gáptiń bir sózden bolatuǵinliǵi da eskertiledi. (Kún issi. Tiniq)

II-III klaslarda gáp haqqinda birinshi klasta alǵan bilimin bekkemlew hám tereńletiw, kónliktiriw jumislari islenedi. Endi gáptiń kim ne haqqinda aytilatuǵini, gáptiń keynine noqat qoyilatuǵini boyinsha dáslep bildiriw jasawdan, endi gáptiń maqsetine qaray xabar, soraw, úndew gápler bolatuǵinliǵi, olardiń bir-birinen ózgeshelikleri boyinsha jumis islenedi.

Solay etip oqiwshilar bul dáwirde gáptiń tiykarǵi belgileri, ámeliy jaqtan xabar, soraw, úndew gáp terminleri, olardiń mánilik belgileri, ámeliy jaqtan xabar, soraw, úndew gáp terminleri, olardiń mánilik belgileri boyinsha jumis islep úyrenedi. Gáptiń mánisi boyinsha túrlerine toqtap, ápiwayi bir nárse haqqinda xabar mánisin ańlatatuǵin gáptiń túri xabar gáp ekenligin, soraw mánisin ańlatatuǵingápler soraw gáp delinetuǵinin, adamniń hár qiyli sezimlerin bildiretuǵin mánili gápler úndew gáp delinetuǵinin, olar ústinde hár qiyli shiniǵiwlar islew arqali ol tuwrali túsiniklerin bekkemlep otiradi. III (IV) klasslarǵa kelgende gáp tuwrali bilimin jáne de tereńlete otirip, qospa gáp, dizbekli qospa gápler tuwrali túsinik berip, ámeliy jumis ústinde jay gáp penen qospa gáp arasindaǵi ayirmashiliqlardi bilip otiradi.