Tema: Mektepke shekemgi pedagogikanin pán sipatinda qollaniwi Reje

bilimlendiriw (oqitiw, oqiw), tárbiya, maǵliwmat, qáliplesiw hám rawajlaniw.

Bilimlendiriw— tárbiyalaniwshilardi teoriyaliq bilim, ámeliy kónlikpe hám eplilikler menen qurallantiriw, olardiń biliw qábiletlerin ósiriw hám kózqaraslarin qáliplestiriwge qaratilǵan protsess. Bilimlendiriw ózinde úsh tiykarǵi elemntti sáwlelentiredi: bilim, kónlikpe hám tájriybe.

Bilim— tárbiyalaniwshiniń sanasina túsinikler, sxemalar, belgili obrazlar kórinisinde sáwleleniwshi barliq haqqindaǵi sistemalastirilǵan ilimiy maǵliwmatlar jiynaǵi.

Ko nlikpe– shaxstiń belgili xizmetti shólkemlestire aliw qabileti.

Tájriybe– belgili háreket yaki xizmetti atqariwdiń avtomatlastirilǵan formasi.

Bilimlendiriw eki tárepleme túsinikke iye bolip, oqitiw hám oqiwdi óz ishine aladi.

Oqitiw — pedagogikaliq xizmet bolip, ol bilim, kónlikpe hám tájriybelerdi balalarǵa sińdiriw, olardiń biliw hám ámeliy xizmetine basshiliq etiw.

Oqitiw–bilimlendiriw aliwshiniń bilim, kónlikpe hám tájriybelerdi iyelewdegi ámeliy xizmeti.

Tárbiya pedagogikadaǵi tiykarǵi túsiniklerdiń biri esaplanadi. Jámiyet hám pedagogikaniń tariyxi rawajlaniwi dawaminda bul kategoriyani túsintiriwge túrlishe jandasiwlar júzege kelgen. Eń aldi menen, keń hám tar mánidegi tárbiya pariqlanadi. Keń mánide tárbiya shaxsqa jámiyettiń tásir etiwi, sotsial hádiyse sipatinda qaraladi. Bul jaǵdayda tárbiya sotsiallastiriw menen úyǵinlasadi.

Tar mánide tárbiya degende, pedagogikaliq protsess sharayatinda bilimlendiriw protsessin ámelge asiriw ushin pedagog hám tárbiyalaniwshiardiń arnawli shólkemlestirilgen xizmeti túsiniledi. Bul jaǵdayda pedagoglardiń tárbiyaliq xizmeti tárbiyaliq is dep ataladi.

Tárbiya — belgili aniq maqset hámde sotsial-tariyxiy tájriybe tiykarinda jas áwladti hár tárepleme ósiriw, oniń sanasi, minez-qulqi hám kózqarasin qáliplestiriwshi protsess.

Maǵliwmat – bilimlendiriw-tárbiya nátiyjesinde ózlestirilgen hám sistemalastirilǵan bilim, payda qilinǵan kónlikpe hám tájriybeler hámde qáliplesken kózqaras jiynaǵi.

Qáliplesiw – pedagogikaniń tiykarǵi kategoriyalarinan biri bolip, kóbinshe “shaxstin qáliplesiwi” tárizinde isletiledi. Sol qatari, pedagog olim Yu.K.Babanskiy shaxstiń qáliplesiwi pedagogikaniń tiykarǵi kategoriyalarinan biri bolip, ortaliq, násillik, tárbiya tásirinde oniń rawajlaniw protsessi hám nátiyjesi esaplanadi9, degen táriypti beredi. V.A.Slastenin, I.F.lsaev, E.M.Shiyanovlardiń pikirinshe qáliplesiw turmisliq xizmet protsessi hám arnawli tárbiyaliq is-háreketler tásirinde insan rawajlaniwiniń zárúr formasi. Shaxstiń qáliplesiwi bul sotsiallasiw, tárbiya hám ózin-ózi rawajlantiriw protsessi hám nátiyjesi. Qáliplesiw aniq formaǵa kiritiw, tamamlanǵanliqti bildiredi10.

Biznińshe, qáliplesiw pedagogikaliq túsinik sipatinda zamanagóy jandasiw tiykarinda l.P. Podlasiy tárepinen toliǵraq ashib berilgen: “Qáliplesiw – hesh qanday istisnosiz faktorlar – ekologiyaliq, sotsialliq, ekonomikaliq, pedagogikaliq hám basqalardiń tásirinde insanniniń rawajlaniw protsessi. Qáliplesiw – onnan keyin paydalanip atirǵanliǵina qaramay, ele toliq ózlestirilmegen pedagogikaliq kategoriya. Qáliplesiwdiń mazmuni ayrim jaǵdaylarda júdá qisqarip ketedi, ayrim jaǵdaylarda bolsa, hádden tis keńeytirilip jiberiledi. Aldin baspadan shiǵarilǵan pedagogikaliq ádebiyatlarda qáliplesiw atamasi basqarilmaytuǵin, shaxsqa tásir kórsetiwshi tasadiflardi aniqlaw ushin qoyilǵan. Máselen, pedagogika qollanbasiniń taniqli avtori P.N. Gruzdev qáliplesiwdi stixiyali tárbiya sanali xizmetten óz betinshe tárizde adamlarǵa tásir etiwshi túrli shárt-sharayatlar dep ataliwin unis etken”.

Rawajlaniw – shaxstiń fiziologiyaliq hám aqiliy ósiwinde payda bolatuǵin muǵdar hám sipat ózgerisler mazmunin payda etiwshi quramali protsess, basqasha aytqanda, rawajlaniw degende tárbiyalaniwshiniń psixikasi hám fizikaliq rawajlaniwinda basqishqapa-basqish hám nizamliq ózgerislerdiń júz beriwine aytiladi. Rawajlaniw – bul jańa sipat jaǵdayina ótiw, háreket hám ózgerisler protsessi. Mektepke shekemgi pedagogikada rawajlaniw haqqinda gáp ketkende jasqa tiyisli (mektepke shekemgi jas dáwirleri menen baylanisliqta rawajlaniwdiń ózine tánlikleri hám nizamliqlari), shaxsiy (balada shaxsiy sipatlardiń júzege keliwi hám olardiń ózine tánlikleri) rawajlaniwdi ayriqsha ajratip kórsetiw maqsetke muwapiq.

Mektepke shekemgi bilimlendiriw pedagogikası páninde bir-biri menen ajıralmas baylanısqan tómendegi túsinikler ámeldegi: tárbiya, bilimlendiriw, maǵlıwmat. Tárbiya - kishilik jámiyetiniń barlıq basqıshlarında qáliplesip, rawajlanıp, ósip, áwladsan -áwladqa miyrasxorlıq wazıypasın atqarıp kelgen bolsa -de, biraq hár bir jámiyette tárbiyanıń mazmunı maqseti, wazıypaları, ózine xosligi menen parıq etedi. Tárbiya socialliq ómir ushın zárúr hádiyse bolıp, jetkinshekke ilimiy bilimler sistemasın, ilmiy tájriybe hám kónlikpelerin arnawlı metod hám qurallar arqalı rejeli túrde sińirip beriw hám de jas áwladtı hár tárepleme qáliplesken etuk insan etip tárbiyalawdı maqset etip qóyadı. Jetkinshekti kámal insan etip tárbiyalaw máseleleri daslep xalıq awızsha ijodi, pedagogikası, jazba esteliklerde, pandnomalarda oyshıl hám de bilimparvarlar shıǵarmalarınıń bas temasın tashkil etken.

Abdulla Avloniy tárbiya haqqında sóyler eken, haqılı túrde sonday degen edi: «Tárbiya bizler ushın yamasa turmıs - yamasa mamot, yamasa najot-yamasa apat, yamasa sadıqlıq - yamasa páleket máselesidir. Sonday eken, tárbiya hám ádep Watanǵa sheksiz muhabbat, isenim-ıqtıqat, miyir-qayır-saqawat, rostgóylik, ádalatgóylik, shın júrektenlik, miynetsevarlik hám bilimpazlıq sıyaqlı ideyalar jardeminde qáliplesip baradı. Bilimlendiriw - balalarǵa bilimdi tártipli bayanlaw procesi bolıp, arnawlı bir kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi sıńırıw, olardıń sana-sezimine jáne xulqiga tásir etiw, aqlini, sanasına, aqılın, dúnyaqarishini, ıqtıqatın hám biliw aktivligin rawajlandırıw bolıp tabıladı. Bilimlendiriw beriw processinde tárbiya hám maǵlıwmattıń maqseti ámelge asıriladı. Bilimlendiriw óz-ara process bolıp hám oqıtıwdı óz ishine aladı.

Oqıtıw -pedagogikalıq iskerlik bolıp, bilim ilmiy tájriybe, kónlikpelerdi balalarǵa sıńırıw, olardıń biliw hám ámeliy iskerligine basshılıq qılıw bolıp tabıladı. Oqıw - oqıwshınıń bilim, ilmiy tájriybe kónlikpelerin iyelew degi ámeliy iskerligi bolıp tabıladı. Ol oqıwshılardıń hár tárepleme rawajlanıwshsh támiyinleydi.

Maǵlıwmat - tiykarǵı pedagogikalıq túsinik bolıp, ol socialliq ómir waqıyalardı obektiv sáwlelendiredi. Bul process kisiniń tábiyaat, jámiyet hám kisi oylawı tógrisidagi ulıwmalastırǵan social zárúr bilim, ilmiy tájriybe, kónlikpeler sistemasınıń iyelep alınıwı nátiyjesi bolıp tabıladı. Maǵlıwmat kisiniń biliwge bolǵan talabın támiyinlep, odaǵı qábiletlerdi belgili dárejege kóteredi hám ámeliy iskerlikke tayarlaydı.

Sotsial tárbiya mazmunin ilimiy jaqtan tiykarlaw belgili pedagogikaliq hádiyseniń basqa pánler menen belgili jaǵdaylarda payda boliw nizamliqlarin biliwdi talap etedi.

Bizge belgili, pedagogikaliq hádiyse quramali dúziliske iye bolip, oniń uliwma mazmunin toliq ańlaw ushin bir qatar pánlerdiń imkaniyatlarina tayaniladi. Mine usi kóz qarastan mektepke shekem pedagogika páni menen tómendegi pánler ortasinda jaqin baylanisliq bar:

1.