Tema: Miyrasxorliq tiykarlari
Download 22.49 Kb.
|
Пухаралык хукук
|
Tema: Miyrasxorliq tiykarlari Reje
1.Miyrasxorliq tiykarlari 2.Miyrasxordiń huquq ham erkinlikleri 3.Miyrasxorliq huquqiniń júzege keliwi
Birinshiden, nizam boyinsha ha`m ekinshiden, wa`siyat boyinsha. Mu`lk iyesi o`zine tiyisli bolg`an jeke mu`lktin` ta`g`dirin wa`siyat boyinsha sheshpegen ha`m o`zi qaytis bolg`annan keyin onin` belgili bir shaxs ta`repinen iyelep aliniwin belgilemegen jag`dayda nizam boyinsha miyrasxorliq ju`zege keledi. Bunan basqa nizam boyinsha mtiyrasxorliq birinshiden, wa`siyatnamanin` bir bo`legi yamasa pu`tkilley haqiyqiy emes dep tabiilg`an jag`daylarda, miyras mu`lkinin` barlig`i wa`siyat etilmesten qalg`an jag`daylarda, wa`siyat etilmegen bo`legine: u`shinshiden, wa`siyat boyinsha miyrasxor miyras ashilg`annan keyin miyrasti qabil etip almastan qaytis bolg`an bolsa, wa`siyat boyinsha miyrasxor miyrasti aliwdan bas tartqan jag`daylarda ju`zege keledi. Nizam boyinsha miyrasxor miyras qaldiriwshi menen tuwisqanliq tamirlari menen baylanisqan yag`niy miyras qaldiriwshinin` a`wladlari, shan`iraq ag`zalar, miynetke qa`biletsiz, onin` qaramig`iinda bolg`an, shan`iraq ag`zalari bolmag`an shaxslar boliwlari mu`mkin. Demek, nizam boyinsha miyrasxorlar boliw ushin olar tek g`ana miyras qaldiriwshinin` ra`smiy tuwisqanlari bolip qalmay sonday-aq turmista da jaqin adamlari boliwi kerek. Nizam boyinsha miyrasxorliq qatnasig`i menen miyras qaldiriwshinin` huqiq ha`m mminnetlemelerinin` o`tiw ta`rtibi ha`m sha`rtleri nizamda belgilenip qoyilg`an. Miyras qaldiriwshinin` mal-mu`lki nizamda belgilengen ta`rtipte, mug`darda ha`m gezekte miyrasxorlar arasinda bo`linedi. Nizamda belgilenbegen shaxslarg`a yamasa belgilengen ta`rtipti buzip, miyras mu`lkin jaqin tuwisqanlarina yamasa basqa jaqin adamlarg`a, miyras qaldiriwshinin` qaramag`inda bolmag`an shaxslarg`a beriw mu`mkin emes. Nizam boyinsha miyrasxorliq huqiqi miyras qaldiriwshinin` o`limi yamasa onin` sud qarari menen qaytis bolg`an dep dag`azalaniwi menen bir joli ha`m toliq tu`rinde miyrasxorlarg`a o`tedi. Wa`siyat boyinsha miyrasxorliq miyras qaldiriwshinin` erki menen ju`zege keledi. Wa`siyat boyinsha miyrasxor tayinlang`anda miyras qaldiriwshinin` huqiq ha`m minnetlemeleri miyrasxorlari arasinda bo`listiriliwi, sonday-aq miyrasxorlardi belgilew tek g`ana miyras qaldiriwshinin` erki menen a`melge asiriladi. Miyrastan shetletiw yamasa miyras aliwdan biynesip etiw tek g`ana nizamda belgilengen tiykarlarda ha`m ta`rtipte a`melge asiriliwi mu`mkin. Miyrasxorliq tiykarlari nizam boyinsha miyrasxorliqta da, wa`siyat boyinsha miyrasxorliqta da kelisimge baylanisli boliwi mu`mkin emes. Biraqta turmista, ha`tteki sud a`meliyatinda usinday kelisimler bolip turadi. Misali notarial ta`rtipte tastiyiqlang`an wa`siyatnamag`a bola puxara Satibaldiev o`zine tiyisli bolg`an u`y-jaydi ha`m amanat bankinde saqlanip atirg`an amanat aqshasin aqlig`i Bahadirjang`a wa`siyat etip qaldirg`an. Satibaldiev qaytis bolg`annan keyin onin` erjetpegen balalari sudqa mu`ra`ja`a`t etip, miyras qaldiriwshinin` awir keselligine baylanisli wa`siyatnamag`a qol qoyiw imkaniyati bolmag`an, wa`siyatnama qa`lpeki degen tiykarda oni haqiyqiy emes dep tabiwdi sorag`an. Rayon sudinin` uyg`ariwi menen is ju`rgiziw biykar etilip, ta`replerdin` miyras mu`lkin bo`listiriw haqkindag`i o`z-ara kelisimi tastiyiqlangan. Is ju`rgiziw kassasatsiya ta`rtibinde alip barilmagan. Wa`layat sudinin` wa`layat prezidiumi wa`layat prokurorinin` qadag`alaw ta`rtibindegi protestin biykarlap, rayon sudinin` uyg`ariwin qaldirg`an. Respublika bas prokurorinin` orinbasari ta`repinen keltirilgen proteske is boyinsha wa`siyatnamanin` haqiyqiy yamasa haqiyqiy emesligin aniqlamay turip ma`seleni sheshiw mu`mkin emesligin tiykarlap rayon sudinin` uyg`ariwin wa`layat sudi prezidiuminin` qararin biykar etip, isti qaytadan ko`riwge jiberiw haqkindag`i talabi Oliy sudtin` puxaraliq isleri boyinsha sud kollegiyasinin` qarari menen qanaatlandirilg`an. Miyras huqiqinin` tiykarg`i o`zine ta`n bolg`an belgileri to`mendegilerden turadi: 29. Miyras huqiqi jeke mu`lkti, mu`lkke bolg`an hukiq ha`m minnetlemelerdi qorg`aw, oni bekkemlew qurali esaplanadi. 30. Miyras qaldiriwshi o`zi qaytis bolg`annan keyin de jeke mu`lktin`, saqlaniwin, onin` ko`beyiwin, rawajlaniwin, o`siwin, shan`iraqti bekkemlewdegi faktorlarin esapqa alip, oni kimge o`tiwine biypawa qaray almaydi. 31. Nizam boyinsha miyrasxorlar bolip tiykarinan tuwisqanliq qatnasig`i menen baylanisli shan`iraq ag`zalari ja`ne de shan`iraq ag`zalari bolmag`an, biraqta miynetke qa`biletsiz ha`m ja`rdemge mu`ta`j, miyras qaldiriwshinin` qaramag`inda bolg`an shaxslar esaplanadi. Nizam boyinsha miyrasxorlar miyras qaldiriwshig`a ra`smiy ha`m usinin` menen birge turmista da en` jaqin adamlar bolip tabiladi. 32. Miyras huqiqi boyinsha miyras mu`lkinen alinatug`in u`les erkekler ushin da, hayallar ushin da, esaptan o`tken nekeden tuwilg`an balalar ushin da, belgilengen ta`rtipte atasi ekenligi aniqlang`an balalar ushin da, perzentlikke aling`an balalar ushin da ten`dey. 33. Wa`siyat boyinsha miyras qaldirilg`anda miyrasxorlardin` shen`beri ken`eyip, tek g`ana fizikaliq shaxslarg`a emes, usinin` menen birge sho`lkemlerge de beriliwi mu`mkin. 34. Nizam boyinsha miyrasxorlar bolmag`an ta`g`dirde ha`m wa`siyat boyinsha miyrasxor tayinlanbag`an jag`daylarda, miyras mu`lki sudtin` sheshiwshi qarari menen iyesiz dep tabilip, ma`mleket yamasa puxaralardin` o`zino`zi basqariw uyimi iqtiyarina o`tedi. Miyrastin` ashiliwi ha`m miyrasxorliq huqiqin a`melge asiriw Miyrastin` ashiliw waqti miyrasxorliq huqiqi tiykarinda miyras mu`lkti qabil etiw miyrastin` ashiliwi menen g`ana a`melge asiriladi. Nizam miyrasxorliq huqiyqiy qatnasiqlardin` kelip shig`iwin miyrastin` ashiliwi menen baylanistiradi. Sol ushin da miyrastin` ashiliw waqti a`hmiyetli ha`m za`ru`rli esaplanadi. Miyrasxorliq huqiqinin` ju`zege keliwi belgili bir qubilistin` ju`z beriw menen baylanisli. Usinday qubilis birinshiden, puxaranin` qaytis boliwi yamasa ekinshiden puxaranin` sudtin` sheshiwshi qarari menen qaytis bolg`an dep dag`azalaniwi esaplanadi. Miyrastin` ashiliwi belgili bir waqitta ju`z beredi. Miyrastin` ashiliw waqtin duris aniqlaw miyrasqa baylanisli huqiyqiy qatnasiqlardi a`melge asiriwda nizamsiz ha`reketlerdin` aldin aliwg`a imkaniyat beredi. Miyrastin` ashiliw waqtin duris aniqlaw miyras tu`rinde o`tetug`in huqiq xa`m minnetlemelerdin` quramin belgilew, miyrasxorlardin` shen`berin aniqlaw, nizam boyinsha yamasa wa`siyat boyinsha belgilengen miyras mu`lkti qabil etip aliw yamasa onnan bas tartiw, miyras bolg`an huqiq haqqinda gu`waliq beriw ha`m kreditorlardin` dawagerlik etiwi ushin mu`ddetti belgilew ja`ne de basqa miyrasqa baylanisli huqiyqiy qatnasiqlardi a`melge asiriw menen tikkeley baylanisli. PK nin` 1116-stat`yasi boyinsha miyras qaldiriwshinin` o`lgen ku`ni /za`ru`rlik jag`daylarda waqti da/ ol qaytis bolg`an dep ja`riyalang`anda, eger sudtin` qararinda basqasha mu`det ko`rsetilgen bolmasa, qaytis bolg`an dep dag`azalaw haqqindag`i sudtin` sheshiwshi qarari nizamli ku`shke kiretug`in ku`n-miyrastin` ashilg`an waqti dep esaplanadi. Puxaranin` o`limi fakti puxaraliq jag`daylar aktlerin esapqa aliw mekemeleri ta`repinen berilgen puxaranin` qaytis bolg`ani haqkindag`i gu`waliq penen tastiyiqlanadi. Ayirim ha`r qiyli baxitsiz ha`diyseler aqibetinde biyda`rek jog`alg`an shaxslardin` qaytis bolg`an ku`nin aniqlag`anda, sud sol baxitsiz ha`diyse ju`z bergen waqitti puxaranin` qaytis bolg`an ku`ni dep sheshiwshi qararinda ko`rsetiwi mu`mkin. Usinday jag`daylarda sud qararinda ko`rsetilgen ku`n miyrastin` ashilg`an ku`ni dep esaplanadi. PK nin` 36-stat`yasina muwapiq, eger de puxaranin` qayjerde jasag`anlig`i haqqinda onin ma`kan jayinan u`sh jil dawaminda mag`liwmat bolmasa, o`lim qa`wip salip turg`an yamasa belgili bir baxitsiz ha`diyseden qaytis bolg`an dep shamalawg`a tiykar bolatug`in jag`daylarda biyda`rek jog`alg`an bolip, onin` qay jerde ekenligi haqqinda alti ay dawaminda mag`liwmatlar bolmasa, ma`pdar shaxslardin` arzasina muwapiq sud oni qaytis bolg`an dep dag`azalawi mu`mkin. Puxaranin` qaytis bolg`ani ra`smiylestirilgende miyras qaldiriwshinin` qaytis bolg`an waqti, yag`niy saati esapqa alinbaydi. Biraqta miyras aliwg`a haqili bolg`an shaxslardin` bir waqitta birewi qaytis bolg`annan keyin basqasi qaytis bolg`anda, olardin` qaysi birinin` aldin ha`m qaysi birinin` keyin qaytis bolg`anligin aniqlaw talap etilse, nizam bir kalendar` sudqa /24 saat/ ishinde qaytis bolg`anlardi bir waqitta qaytis bolg`an dep esaplaydi ha`m miyras olardin` ha`r birewinen keyin ashiladi. Usinday jag`dayda olardin` ha`r birinin` miyrasxorlari o`z aldina miyrasxorliqqa shaqiriladi. Qaytis bolg`anlardin` bir-birinen miyras aliw huqiqi payda bolmaydi. Neke qatnasiqlari yamasa tuwisqanliqqa baylanisli biri-biri menen baylanisqan shaxslardin` bir waqitta qaytis boliwlari, olardin` ha`r birinin` miyrasxorlari biyga`rez ra`wishte miyrasxorliqqa shaqiriliwina sebep boladi. Misali, avtoavariya aqibetinde er ha`m hayal bir waqitta qaytis boldi. Erinin` buring`i hayalinan bir balasi ha`m hayalinin` da aldin`g`i erinen bir balasi qalg`an. Notarius miyrasti bo`listirgende en` aldi menen olardan qalg`an malmu`lkti Shan`iraq kodeksinin` 23, 25 ha`m 27-stat`yalari, ja`ne de neke sha`rtnamasina tiykarlanip ha`r birinin` jeke, shaxsiy ha`m birgeliktegi mu`lklerin aniqlap, 27 ha`m 28-stat`yalar ta`rtibinde birgeliktegi mu`lkde olardin` u`leslerin belgilep, miyrasti miyrasxorlar arasinda a`dil tu`rde bo`listiriw ilajlarin ko`redi. O`ytkeni, er menen hayal-arasinda miyrasxorliq huqiqi payda boladi. Olardin` xa`r birinen keyin miyras ashilg`ani sebepli, ha`r ekewinin` miyrasxorlari o`zlerinin` birewi atasinin` al birewi anasinin` miyras mu`lkine miyrasker boladi. Wa`siyatnama bergen shaxs wa`siyatnama boyinsha huqiq aliwshi shaxs bir waqittin` o`zinde qaytis bolg`an jag`dayda wa`siyat boyinsha miyras ashilmaydi. Miyras mu`lki nizam boyinsha miyrasxorlarg`a o`tedi. “B” notariusqa mu`ra`ja`a`t etip, atasi “K” nin` atina babasi “V” ta`repinen wa`siyat etip qaldirg`an jen`il avtomashina “Jiguli”ge miyrasqa bolg`an huqiqi haqqinda gu`waliq beriwin sorag`an. “K” ha`m “V” bir waqitta avtoavariyadan qaytis bolg`anlig`i sebepli wa`siyat boyinsha miyras ashilmaslig`i ha`m PK nin` 1116-stat`yasinin` 3- bo`limine muwapiq birewinen keyin basqasi miyras aliwg`a haqili bolg`an shaxslar bir kalendar` sutka ishinde qaytis bolg`an jag`dayda miyras olardin` ha`r birinen keyin ashiliwi ha`m birinen miyrasxorlari miyrasxorliqqa bo`lek-bo`lek shaqiriliwlari tu`sindirilgen. Demek “K” g`a wa`siyat etilgen “V” nin` “Jiguli” jen`il mashinasi onin` nizam boyinsha miyrasxorlarina o`tedi. Miyrasxorliq huqiqiy qatnasiqlarina qollaniliwi tiyis bolg`an nizam hu`jjetlerin duris aniqlaw miyrastin` ashiliw waqtin aniq belgilewge baylanisli. O`ytkeni, miyrasxorlar shen`beri ha`m miyras qatnasiqlarina qollaniliwi tiyis bolg`an nizamlar da miyrastin` ashiliw waqti menen belgilenedi. O`zbekstan Respublikasi Puxaraliq kodeksinin` o`z ku`shine engiziw ta`rtibi haqqindag`i 1996 jil 29 avgust Oliy Ma`jlis qararinin` 12ba`ntinde PK nin` 1112-1157 stat`yalarinda na`zerde tutilg`an miyras hukiqi normalari 1997 jil 1 martqa shekem miyras ashilg`an bolip, biraq ta miyrasxorlardin` hesh biri ta`repinen qabil etip alinbag`an ha`m miyras huqiqi boyinsha ma`mleket yamasa puxaralardin` o`zin-o`zi basqariw uyimi mu`lkine o`tkerilmegen miyrasqa bola engiziliwi belgilep qoyildi. Demek 1997 jil 1 martqa shekemgi, yag`niy PK ku`shke kiritilgenge shekem qabil etip aling`an miyras mu`lk haqqinda miyrasxorlar arasinda yamasa basqa shaxslar nizamnin` normalari menen emes, al buring`i puxaraliq nizamnin` miyras huqiqi ta`rtiplerine tiykarlanip sheshiliwi kerek. Puxaraliq kodekstin` miyras huqiqina tiyisli ta`rtipleri 1997 jil 1 martqa shekem ashilg`an ha`m qabil etip alinbag`an miyras mu`lki boyinsha g`ana keyinge qaytiw ku`shine iye. Miyrasxorliqqa tiyisli huqiyqiy qatnasiqlar miyras ashilg`an waqittag`i o`z ku`shinde bolg`an nizam hu`jjetleri menen ta`rtipke salinadi. Miyrasqa baylanisli huqiqiy qatnasiqlar, miyras ashilg`an orinda o`z ku`shinde bolg`an nizam hujjetleri menen ta`rtipke salinadi. Sol sebepli miyrastin` ashiliw ornin duris aniqlaw nizamnin` huqiyqiy qatnasiqqa duris a`mel etiliwin ta`miyinleydi. Miyrastin` miyrasxorlar ta`repinen qabil etiliwi miyras mu`lkti olardin` arasinda bo`listiriw ta`rtibin belgilewde u`lken a`hmiyetke iye. Miyrastin` ashiliw ornin aniqlaw menen miyras mu`lkti qorqaw, oni basqariw, nizamda belgilengen ta`rtipte miyrasqa bolg`an huqiq haqqinda gu`waliq beretug`in notarial mekemesin aniqlaw, kreditorlardin` talaplarin ko`rip shig`ip ma`seleni sheship beretug`in mekemelerdi belgilew ha`m basqa da miyras ashiw orni menen baylanisli ma`selelerdi duris sheshiw ta`miyinlenedi. Puxaranin` turaqli yamasa tiykarinan jasap turg`an orni,-delinedi PK nin` 21-stat`yasinda,-onin` jasaw orni esaplanadi. 14 jasqa tolmag`an erjetpegenlerdin` /kishi jastag`i balalardin`/ yamasa qa`wenderlikte bolg`an puxaralardin` nizamli wa`killeri, ata-analari, perzentlikke aliwshilari yamasa qa`wenderler jasaytug`in jay erjetpegenler yamasa qa`wenderlikte bolg`an puxaralardin` jasaw orni esaplanadi. PK nin` 1117-stat`yasinda miyras qaldiriwshinin` son`g`i turaqli jasap turg`an orni miyrastin` ashiliw orni dep belgilengen. Egerde miyras qaldipiwshinin` son`gi jasap orni belgisiz bolsa, onin` ko`shpes mu`lki yamasa tiykarg`i bo`legi turg`an jay, ko`shpes mu`lki bolmag`an jag`dayda, ko`sher mu`lkinin`, tiykarg`i bo`legi turg`an orin miyras ashilg`an orin esaplanadi. Demek miyras qaldiriwshinin` mu`lki bir neshe orinda jaylastirilg`an jag`dayda miyras ashilg`an orin bolip onin` tiykarg`i bo`legi turg`an orni sanaladi. O`zinin` tiykarg`i turaq-jayinan waqitsha basqa oring`a-a`skeriy xizmette, oqiw orinlarinda, qamaw orinlarinda, shet ellerde jasap turg`an shaxslar qaytis bolg`anda, olardin` buring`i turg`an turaqli jasaw orinlari miyras ashilg`an orin esaplanadi. Miyras qaldiriwshinin` turaqli jasaw ornin u`y-jay basqarmalari, ma`ha`lle komitetleri, puxaralardin` o`zin-o`zi basqariw uyimlari ta`repinen berilgen hu`jjetlerge tiykarlanip, u`y da`plerinen aling`an ko`shirme yamasa pasportindag`i belgiden aniqlaw mu`mkin. “B” Qaraqalpaqastan Respublikasinin` Qon`irat qalasinda o`zinin` apasi “X” nin` u`yinde jasap, waqitsha islep turg`an waqitta qaytis bolg`an. Onin` atina ra`smiylestirilgen jen`il avtomashina “Moskvich” Qon`irat qalasi notariusi ta`repinen miyrasqa bolg`an hukiq haqqindag`i gu`waliq penen apasi “X” g`a berilgen. Tashkent qalasinda turaqli jasap turg`an “B” nin` hayali ha`m balasi onin` atindag`i u`y-jaydi ha`m basqa miyras mu`lklerdi nizam boyinsha miyrasxorliq tiykarinda qabil etip aladi ha`m notariusqa mu`ra`ja`a`t etip, miyrasqa bolg`an hukiq haqqinda gu`waliq beriwin soraydi. Usinin` menen birge sudqa mu`ra`ja`a`t etip Qon`irat qalaliq notariusi ta`repinen “X” berilgen jen`il avtomashinag`a bolg`an miyras huqiqi haqqindag`i gu`waliqti biykar etiwdi soraydi. Sud arzani qanaatlandiradi, o`ytkeni qaytis bolg`an “B” nin` tiykarg`i turaqli jasay orni ha`m ko`shpes mu`lkinin` turar orni, miyrastin` ashiliw orni Tashkent qalasi bolip esaplanadi. Miyras qaldiriwshinin` son`g`i turaqli jasap turg`an ornin, onin ko`shpes mu`lki yamasa basqa mu`lklerinin` turg`an ornin aniqlaw ushin jeterli hu`jjetler bolmasa, miyras ashilg`an orin fakti ma`pdar shaxslardin` dawagerlik arzasi tiykarinda sud ta`repinen belgilenedi. Demek miyrastin` ashiliw ornin hu`jjetlerge tiykarlanip aniqlaw imkaniyati bolmag`an jag`dayda, notarius miyrasxorlardan miyrastin` ashiliw ornin belgilew haqqindag`i Nizamli tu`rde ku`shke kirgen sudtin` sheshiwshi qararin talap etiwi kerek. Download 22.49 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|