Tema. Mu’lk,tovar ha’m pul

Aqshanin` payda boliwi, ma`nisi ha`m xizmetleri. Qun nizami

Aqsha - tovar o`ndirisi ushin xizmet etetug`in ekonomikaliq kategoriya. Ol uliwma ekvivalent tovar. Aqshanin` payda boliwi uzaq da`wirdi o`z ishine aladi. Ol to`mendegi to`rt basqishti basip o`tken:

1. Qunnin` (almasiwdin`) tosinnanliq basqishi.

2. Almasiwdin` toliq yamasa ken`eytirilgen formasi.

3. Almasiwdin` uliwmaliq formasi.

4. Almasiwdin` aqshalay formasi.

Aqsha tovar o`ndirisinin` ha`m almasiwdin` qarama - qarsiliqlarinin` rawajlaniwi na`tiyjesinde payda bolg`an. Da`slepki waqitlari qag`az aqshalar metalliq tiykarg`a iye bolg`an. Sonin` ala bul protsess ha`r qiyli sebeplerge baylanisli toqtatildi.

Aqshanin` toliq ma`nisi onin` xizmetlerinen ko`rinedi.

Aqsha to`mendegi xizmetlerdi atqaradi:

1. Qun o`lshem birligi.

2.Aylanis qurali.

3. Toplaw qurali.

Ayirim jag`daylarda u`shinshi xizmeti to`lem qurali, du`nya ju`zilik aqsha dep te ju`rgiziledi.

Aqsha tovar bolg`anliqtan ja`miyet ushin paydali qa`siyetke iye. Aqsha o`z qunina, anig`irag`i qa`dirine iye. Bul onin` qansha tovar ha`m xizmet satip aliw mu`mkinshiligin an`latadi. Ekonomikaliq baylanislar ma`mleketler araliq ko`lemde aqshani ekonomikaliq qatnasiqlar quralina aylandiradi ha`m valyuta qatnasiqlarin payda etedi. Valyuta - bul ma`mlekettin` aqsha birligi ha`m onin` tipleri.

Aqshanin` aqshag`a satiliw bahasi valyuta kursi dep ataladi. Valyuta kursin ha`r bir valyutanin` qa`diri belgileydi. Xaliq araliq ko`lemde o`zinin` qa`diri boyinsha valyutalar ekige bo`linedi: konventirlengen ha`m konventirlenbegen.

1994- jili 1- iyulde O`zbekstanda milliy valyuta «Sum» aylanisqa engizildi. Reformalardin` ekinshi basqishinda milliy valyutanin` qa`dirin ko`teriw boyinsha bir qatar ilajlar a`melge asirilip atir.

Aqsha aylanisindag`i turaqsizliq qun nizami arqali tu`sindiriledi.

Qun nizami - tovar o`ndirisi jag`dayinda tovar o`ndiriwshiler ortasindag`i baylanislardi, ja`miyetlik miynetti bo`listiriwdi ta`rtipke saliwshi ob`ektiv nizam. Bul nizamg`a muwapiq tovar o`ndiriw ha`m almasiw, olardin` quni tiykarinda a`meleg asiriladi. Qunnin` mug`dari ja`miyetlik za`ru`rli miynet penen o`lshenedi. Bul nizam tovar o`ndirisinin` tiykarg`i nizam bolip, to`mendegi a`hmiyetli u`sh waziypani orinlaydi:

1. Ja`miyetilik miynetti esapqa aliw ha`m ta`rtipke saliw.

2. Waqitti u`nemlew ushin qiziqtiriw.

3. Tovar o`ndiriwshilerdi differentsiyatsiyalaw.